Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

He pire e huaina ana, he ture hei Whakatikatika i "Te Ture mo nga Rahui o Te Tai Hauauru, 1892"

He Pire E Huaina Ana

He Pire E Huaina Ana

He Ture hei Whakatikatika i "Te Ture mo nga Rahui o Te Tai Hauauru, 1892."

Na Ka Meingatia e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i raro hoki i tona mana enei tikanga e whai ake nei, ara:—

1.Ko te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakatikatika mo nga Rahui o Te Tai Hauauru, 1893."
2.I roto i tenei Ture mehemea kaore e taupapatu i ona ritenga ko te tikanga o te kupu "taua Ture" ko "Te Ture mo nga Rahui o Te Tai Hauauru 1892," hui atu ki tona Apiti me tenei Ture hoki.
3.

Ko enei kupu whakamarama e whai ake nei i roto i tekiona rua o taua Ture ka kiia mo runga mo nga tikanga o taua Ture timata mai i te mananga o "Te Ture Whenua, 1892," e penei ana ona ritenga ara:—

"Whakapainga" me nga "tino whakapainga" e korerotia ra i roto o taua Ture he tino whakapainga pena ano me era e korerotia ra i roto i "Te Ture Whenua, 1892;" "Te Ture Whenua, 1885," tona tikanga ko "Te Ture Whenua, 1892," me nga Ture whakatikatika katoa, me nga Ture riwhi i taua Ture:

Nga kupu "ngaki," "ngakinga" i roto o taua Ture ka penei tona ritenga mai ano i te mananga o taua Ture, ara ko nga ritenga o aua kupu e korerotia ra i roto o "Te Ture Whenua, 1892."

4.Ahakoa etahi ritenga o taua Ture e pa ana ki te riihitanga o te whenua i runga i te tikanga okihana, pehea ranei ka tino whai mana te Kai Tiaki ina whakaaro ia kia pera ki te,—
(1.)Riihi te whenua ki nga Maori e mau nei kia ratou mo te takiwa kotahi anake: Otiia kaore e tika kia whiwhi tetahi Maori kotahi, etahi Maori tokorua maha atu ranei i tetahi whenua riihi, pewhea ranei i raro i tenei tekiona e rahi atu ana i te eka, haunga ia te whenua e tau mai ana ki aia kia raua ranei i raro i tetahi ohakikore, wira, marenatanga ranei: ko nga pukapuka e whakaritea ana kia tau ki tetahi Maori tetahi whenua riihi pewhea ranei e rahi atu i enei eka e korerotia ra i runga ake nei ka kiia e mana kore ana i te mea e takahi ana i nga ritenga o tenei tekiona:page 2
(2.)Ko nga moni reti, kawenata ritenga katoa o nga riihi i raro i tenei tekiona ma te Kai Tiaki e whakarite mo nga mea penei katoa, mo nga mea takitahi ranei: Otiia kaua te reti e iti iho i te rima pauna mo ia rau pauna i roto o te whiriwhiringa utu motuhake mo ia tau ma te Kai Tiaki e whiriwhiri a ka pumau tonu tana i whakatau ai:
(3.)Ko nga riihi i raro i tenei tekiona ka mana mo nga tau e ruatekau ma tahi a ka ahei te whakahou i raro i nga ritenga o taua Ture me te pa ano o aua ritenga ki enei riihi me te eke mai hoki o etahi here, tikanga whakahaere, pewhea ranei e hanga ana e te Kai Tiaki a ka whai mana tonu ia ki te mahi mo aua mea:
(4.)Ka ahei te Kai Tiaki ina kitea e ia te tika ki te hanga tikanga here hei arai i nga Maori whai riihi me era o ratou e whai kereme ana i raro i nga riihi i raro o tenei tekiona kia kaua ratou e whai mana ki te tuku ki te hoko i tetahi riihi whenua whai paanga ranei i roto i nga riihi pera, erangi me whakahaere nga mea penei i raro i nga tikanga whakahaere e mahia ana e ia: a ko aua tikanga whakahaere me nga ritenga katoa ka tino whai mana ano he mea hanga i roto i tetahi ture motuhake:
(5.)Ko nga Maori whai riihi i raro i tenei tekiona, whai paanga hea ranei, e ekore e whai mana i raro i te ture i raro ranei i te tika me te pono ki te tuku whakarere taua riihi, taua whenua, tetahi wahi whai paanga hea ranei o roto mehemea e takahi ana taua tuku i nga ritenga o nga ture whakahaere kua whakahaere a kua hanga e te Kai Tiaki, a ko nga mahi tuku pera ka kiia e tino mana kore ana: Erangi ka ahei te Kai Tiaki ki te whakarere, ki te whakakore i runga i te pukapuka tuhi tuhi anake etahi o nga ritenga, tikanga ranei e pa ana ki aua tuku ra.
(6.)E kore tetahi Maori whai riihi whai paanga hea ranei i roto i tetahi riihi e ahei ki te tuku whakarere, hoatu ranei wira ranei ki tetahi atu tangata e hara taua tangata i te Maori.
(7.)Ko nga Maori whai riihi i raro i tenei tekiona me nga Maori whai paanga ki etahi riihi pera ahakoa etahi Ture whakakore, e mana ana inaianei tera ranei e mana amuri ake nei. Me utu tonu e ratou nga tiuti, taake, reiti utu, whiriwhiringa utu pewhea ranei e eke ana ki aua whenua ano he Pakeha tonu aua Maori.
(8.)Ko te hea, whai paanga, wahi ranei o nga Maori i raro i tetahi riihi e kore e taea te tango te muru, te hopu, te hoko te pupuri ranei, te riro ranei hei utu mo nga nama, pekerapu pewhea ranei, e kore hoki e eke mai tetahi ture e pa ana ki nga pekerapu me era tu ritenga katoa haunga ia te Kai Tiaki.
(9.)"Tuku" "nga tuku" "nga tuku whakarere" ranei, i raro i nga tikanga o tenei tekiona ka kiia he tuku mo tetahi takiwa poto, tuku whakarere, tuku mokete, tuku pewhea ranei.
5.

Mo runga mo etahi riihi (haunga ia nga mea mahi i raro i tetahi whakatau) erangi ko nga mea i mahia tera ranei e mahia e te page 3Kai Tiaki i raro i taua Ture, i raro ranei i etahi Ture kua whakakorea e taua Ture a kei te wa e timata ai te mananga o tenei Ture a ko te whenua kei roto o aua riihi kua whakapumautia ki etahi tangata mo nga tau katoa o taua riihi a mehemea ranei he tokorua maha atu ranei nga tangata e pupuri ana i taua riihi i aua riihi ranei a kei te hiahia aua tangata katoa ki te whakarere i aua riihi kia ahei ai ia tangata ki te tango riihi motuhake mo tona wahi mo tona wahi o taua whenua e riihi nei a ki te mea e whakaae ana ratou ki te wehewehenga o nga moni reti me nga kawenata, tikanga ritenga katoa hoki i roto i nga riihi motuhake, me te whakaae ano hoki o te Kai Tiaki ki taua whakarerenga me te tuku atu i nga riihi motuhake mo nga wahi o te whenua i runga i nga utu me nga kawenata ritenga, kirimina aha ranei heoi ka ahei te Kai Tiaki ki te whakaae ki aua whakarerenga me te tuku atu i etahi riihi hou, mea motuhake mo ia wahanga o te whenua ki ia tangata ki tetahi tangata e paingia ana me te whakarite rite hoki i te moni reti, me nga ritenga kawenata tikanga aha ranei e mau ana kei roto i nga riihi kua whakarerea nei i runga i nga ritenga e maharatia ana e te Kai Tiaki te tika.

Erangi ko nga utu katoa me nga whakahaerenga o nga riihi kua whakarerea nei me te mahinga o nga mea hou me te whakaotinga, me nga pane Kuini me te rehitatanga ma nga tangata no ratou te hiahia ki enei riihi hou, motuhake, e utu.

6.Nga ture whakahaere kua oti te hanga i mua e te Kawana e te Kai Tiaki ranei i raro i taua Ture ka kiia inaianei kua mana tonu mai ano i te ra i hanga ai. Nga ture me nga whakahaere me nga mahi katoa kua mahia kaore ranei i mahia e te Kai Tiaki e tetahi tangata ranei i raro o tona mana mea pewhea ranei, heoi he mahi e ki ana i mahia i raro i te mana o taua Ture ka tino whakamana inaianei.
7.

Ka kiia inaianei i runga i te tikanga whakapumau, timata mai i te wa i tukua nga hea me nga whai paanga ki nga tangata no ratou etahi whenua i raro i te ritenga o te tekiona te tekau ma rima o "Te Ture Whakanohonoho i Nga Rahui o Te Tai Hauauru 1881 Ture Whakatikatika, 1884." Ko nga tangata whai paanga me a ratou riiwhi i o ratou matenga i raro i nga ritenga o taua Ture, aua Ture kua whakakorea ranei koina ano nga tangata e tika ana ki aua hea whai paanga kua oti nei te whakarite a ka tino tuturu rawa taua whakaritenga hea a e kore rawa e whai mana tetahi whakaritenga wehewehe roherohenga ranei o te Kooti Whenua Maori o tetahi Tiati ranei mehemea e whakarere ke ana, e whakatikatika ana i aua hea whai paanga kore rawa e whai mana mehemea e pa ana taua whakaritenga ki taua whakaotinga, whakaritenga tuatahi e korerotia nei.

Erangi mehemea kua haere te mahi a te Kai Tiaki i runga i aua wehewehenga, roherohenga etahi atu ota ranei me te whakaputa moni i runga i aua wehewehenga ra, heoi ka kiia i tika tonu i mana tonu ana mahi katoa e whakarereke ana, e aha ana i nga ritenga me nga whai paanga o nga tangata kua oti te whakariterite i te tuatahi ra.

Ko te rarangi ingoa kei te Tari o te Kai Tiaki o i te wa i timata ai "Te Ture Whakanohonoho Rahui o Te Tai Hauauru, 1892," ara no te rarangi ingoa o nga tangata karaati whai paanga, me nga kai riwhi o te hunga kua mate kua oti nei to wehewehe me te whakariterite i o ratou hea. Koina ano te rarangi ingoa i runga i te mea kua oti te page 4whakatikatika e te Kai Tiaki ia wa, ia wa, a koina hei tino tohu mo te tika o nga tangata e mau nei a ratou ingoa ki taua rarangi kia whiwhi ki nga hea, whai paanga e korerotia ra i roto.

Ko nga utunga moni me nga mahi me nga whakahaere katoa ahakoa pewhea, me nga mea i mahue i te Kai Tiaki te whakahaere, te mahi, ka kiia e tino mana katoa ana ano i mana tonu tenei rarangi i taua wa.

8.Nga riihi kua oti te hanga i te tuatahi, ka hanga ranei a muri ake nei e te Kai Tiaki mehemea e ki ana e mahia ana i raro i te mana o aua Ture ka kiia hei tino tohu mo te tika me te pai, me te pono o nga whakahaere katoa e tika ana kia whakahaerea, kia mana ai aua riihi ahakoa i mahue te whakahaere o etahi tikanga heahakoa. Haunga ia nga riihi kua oti i raro i tetahi whakatau.
9.Ekore i kiia tetahi hapa, he mahi rereke ranei pewhea ranei, tetahi panui, whakaaturanga, whiriwhiringa utu whakahaerenga, huihuinga kua oti nei, tera ranei e oti a muri ake nei e mahia ana i raro i taua Ture ahakoa pewhea te ahua, e kore e whakararu, whakahe, whakamate whakakore ranei i tetahi whakahaere, tikanga, mahi aha atu ranei kua mahia i mua, tera e mahia amuri ake nei, whakahaere ranei i mahue i warewaretia e te Kai Tiaki, e tetahi tangata ranei e mahi ana i raro i tona mana he mea whakahau, pewhea ranei, e kore hoki e taea te whakahe, te whakawa te whiu pewhea ranei i runga i enei take katoa e korerotia ra.
10.

E kore e mana kore nga hui huinga i me nga whakahaere i raro i tekiona waru o taua Ture ahakoa i he, i hapa i raruraru nga whakahaere, nga tono kia huihui mai pewhea ranei; i runga ranei i te urunga o etahi Maori ki aua whakahaere kaore i whai take ki aua huihui. A ka tino mana tonu nga whakahaere katoa katoa i mahia e aua huihuinga ahakoa he mea i hapa, he mea i warewaretia, he mea i mahue, he tangata Maori take kore ranei i uru atu ki aua whakahaere, heahakoa ka mana tonu.

Erangi e kore e waiho te whakamananga o aua huihui ra hei arai i te Kai Tiaki, mehemea e hiahia ana ia ki te karanga i tetahi huihui ano amuri ake nei, a ki te karangatia peratia e ia he huihui hou heoi ka kiia kihai i whai mana nga whakahaere o te huihui tuatahi.

Ka kiia i mana tonu tenei tekiona tae mai ki te wa i timata ai te mana o taua Ture.

11.I raro i nga ritenga o taua Ture e whai mana ana te Kai Tiaki ki te mahi i etahi mahi pewhea ranei kia kaua ranei e mahia, a ko taua whakamananga iaia mehemea kaore kia tino rite noa ka kiia i tau taua mana ki te Kai Tiaki mai ano i te mananga o taua Ture me te whakamana hoki iaia ki te mahi i etahi tikanga pewhea, ranei kia kaua ranei e mahia etahi tikanga pewhea, a ko nga whakahaere me nga mea kua mahia e ia, nga mahia kaore nei i meatia e ia, ka kiia e mahi ana te Kai Tiaki o te Katoa, i runga i te pono me te tika a e kore e taea te whakahe.