.gif)
Paremata Maori: Waipatu 1893
Turei, 10 A.M
Turei, 10 A.M.
Pika: Kua oti te komiti whiriwhiri mo nga upoko o nga kirihipi, kia mutu te whakatikatika i nga upoko ote kirihipi ka haere ai taua komiti, e mea atu ana ahau kia oti pai ia tatou a tatou mahi.
Tamahau: E mea atu ana ahau kia tere te mahi i tenei motini, kia whakaarotia kia haere etahi o nga tangata o tenei hui kite kauhanganui mate Pika e whakaae mai kia Panuitia ka pai, mo taku motini mote upoko o nga kirihipi, i au e tu nei i roto i tenei whare e mohio ana ahau e kawa ana aku korero ki nga Tangata, e whai mana ana ahau ki taku korero, ite mea he mea pooti mai ahau nate 500, e korero tenei na toku iwi kia tae mai kite whakapuaki ia ratou kupu kia mohio mai koutou, e hura ana ahau i nga mea e mohiotia ana e toku ngakau e tika ana mehemea ko ahau anake kei taku katahi ka ahua kore mai ahau, otira e mea atu ana ahau ko nga kupu whakahe moku i roto i etahi [unclear: o] nga mema me peehi iho ki raro ko nga pukapuka i tonoa kia whakamana e ahau kote upoko ote Haina Tuatahi, ka nui nga mea e haina mehemea koiara nga upoko ko to te tuatahi, to muri kua kore etahi, nate upoko kote kotahitanga anake ote Tangata ite haina tuatahi, i tenei e titiro ana ahau mote 10 tau ko nga kupu e mea nei ahau kia unuhia kote "Mana" mote Tangata mete Whenua, ka kawea kia rehitatia aua kirihipi i tena kua riro ite Roia, ko nga mea e kii ana kia riro tonu aua kupu e kore enei kupu ka kore te mana e riro mai, ko aua kupu e kiia ana hei pupuri i nga whenua, kua hoko kua aha etahi o nga Tangata, i haina kite kirihipi, kaore he aha te mana ote whenua (A. Kume kote whenua ano) ka mahue atu te whenua kote mana ka riro mai ite kawanatanga (He aha tera kupu "meera atu mea" Kume ko nga mana o nga Tangata.) E kore e taea e tatou te mau mai ano i nga whenua kua rehitatia ra ki raro ia tatou, ka noho tonu ranei te kawanatanga nei tae noa mai te kupu whakakore ate kuini (Tangata, Ae) ka hinga tenei kawanatanga ko te whea he ingoa mo tatou (Tangata, kaore e hinga ite mea kei roto ite Tiriti o Waitangi) kaore ranei ranei e tae te kirihipi kia rehitatia (Tangata kaore.) Ka pewhea te kupu e kii nei kia mana ai te haere atu kite kooti, (Mangakahia ka mahia i runga ite tika ara kia rua kai titiro mana ano e tuhi tona ingoa) kaore rawa e kupu kaua e hoko, kaati mehemea kei te pirangi tatou kia haina etahi, me waiho nga kupu ki waho kia ata mahi rawa tatou ko te kupu i oti koia tena.
H. Tomoana: Ka te kau ra e korero [unclear: a:] a Tamahau kia unuhia [unclear: taua] kupu ote kiripihi ki waho, he [unclear: rite] tonu ona korero, kaore ano i rereke, kaore e mate nga tangata i taua upoko. kua tae noa atu taku kupu kite kawana kia kaua e haina i te Ture kia tangohia 5,000,000 eka. me whakakore. e mea atu ana ahau kia ata waiho tona korero mo tera tan, kaore au e whakaae kia whakamanaia nga haina tuatahi, ka tirohia he pepa era he kirihipi [unclear: enei] ka rere ke nga whakaaro, tetahi nga mea kua haina ite kirihipi, kua haina ano ki aua pepa, na reira ka tautoko tonu ahau ite upoko.
R. Aperahama: Ka taea e te kawanatanga te mahi i tana e pai ai ki te whenua ite mea kaore he kupu arai.
Mangakahia: I nga mea i paahitia ete Paremata kei raro iho i tena.
Porokoru: E tautoko tonu ana ahau ite kirihipi katoa.
Pika: Me haere te [unclear: kon: iti] hei whiri: whiri i nga upoko o nga kirihipi, kote Ripoata ate komiti mote mahi o Wairarapa kua oti.
Kawatupu: Me hoatu tonu te rarangi ki roto.
Pika: Ko nga mea e whakaae ana me kii mai Ae Paahitia ana.
7 P.M.
Pika: He motini kia ahua tia nga mema na Timoti Whiua mo apopo ka korero, kua tae mai te Pitihana, he kuru i tenei mahi kia mate, no Waitaki, he whakaatu mai kaore nga hapu o reira e uru mai kite kotahitanga, 19 nga tangata na ratou i haina. Ka Panui ia atu te motini a [unclear: Tamanau] kia tukua he tangata mo tenei Hui kite kauhanganui, ma [unclear: Tamak] whakamarama tona motini.
Tan [unclear: r]: Ko ta tatou korero kia kotahi [unclear: ga] tangata, na reira ka mea au kia tukua atu etahi Tangata kite kauhanganui. I tu a Heke kite whakamarama, i nga pukapuka maha, e pa katoa ana aua kupu kite haere a Tawhiao ki Ingarangi, na reira ahau i mea ai me haere aua tangata Taitoko, Tomoana, Aperahama, Heke, Taiaroa, Kapa, Wi Pere, hei whakaatu atu ma tatou ia tatou mahi kite kauhanganui.
R. Wharerau: Mote ingoa o Heke kia puta mai te mana o tenei tikanga ka tika ai kia haere. I taku taenga kia Tawhiao, ka kiia mai kia hoki matou, kia tae mai te iwi kite kauhanganui ka haina ai, He ara ke tana. Kote Whiti kei roto aia i tenei kia puta ta tatou kotahi, ka tika kia kawea atu kia raua.
Tomoana: Mo toku ingoa, kaore e marama ki te haere ite mauranga atu i nga Pire kaore tahi he mana kaore e kitea iho e ahau te haere, kote Paremata ke te mea hei haeretanga ma tatou, kia mana rano a tatou tikanga, katahi ka tika kia haere atu tatou, kaore rawa au e pai kia haere enei Tangata, ko etahi atu Tangata o waho, ma tenei whare e whakamana ka pai.
R. Aperahama: Kei te Whare tonu te Tikanga moku kia haere kia kore ranei, He whakaaro pai tenei, kote mea e tino mahia ana e tenei whare, kote kotahitanga, ko tenei ano e tirohia mai ana ete kiingi, ko te mea tino nui kei a tatou kote ngawari, kaati ma tenei mahi e ora ai tatou, e kore ahau e tautoko i nga korero a Tomoana, engari mo Heke kia noho kaua nga Rangatira.
Paraone: E tautoko ana ahau ite motini, tera pea etahi kupu whakangawari, kei reira mo nga Pire nei, Te kupu mote Whiti e mea ana ia kia tere te mahi, ka hui katoa nga iwi ote Whiti. E penei kia oti te kotahitanga ka haere ai, e inoi atu ana ahau kia tukua kia haere enei Tangata.
H. K. Taiaroa: Ka nui taku pouri mo taku ingoa, kaore e taea e au te haere, He patu waea tonu tona mahi ki au, kia tiakina ia e au, taku pouri kaore au e mohio kite mea ma tatou i oti, ko tetahi kua tata te Paremata, mehemea kua oti tetahi take ma tatou, kua kii ahau me haere, kaati mehemea kaore aku raruraru ko ahau anake e haere.
Kiriwehi: Kia oti katoa nga Pire nei katahi [unclear: ano] ka tika kia haere, ko tetahi kia oti [unclear: ano] te kirihipi. kaore akn mataku mote Whiti me Tawhiao, kei te kotahi ratou, engari o waho, kaore ahau e pai kite kupu a R. Aperahama.
Porokoru: E tautoko ana ahau kia oti nga mahi e mahia nei, ka tika kia haere tatou kite kauhanganui, engari e pai ana nga kupu ote motini.
A. Kume: E ahua pai ana te motini, e tino pai ana nga ingoa, otira kia pahitia mai a tatou tikanga, ka tika, ai kia whai maunga atu ai ma tatou, ko tatou kia mohio tatou kite tika, ka haere [unclear: atu] ai.
J. Taiaroa: Ka tino tautoko ahau i tenei korero mehemea ka waiho mo tera tau.
H. Paea: Kua kiia kia mahia to tatou kotahitanga kia oti i muri i tenei hui, na reira ahau i tautoko ai ite motini kia ngawari ai te mahi o nga kirihipi, he mea pai kia haere a [unclear: Taiaroa] raua ko H. Ropiha he hoa raua no Tawhiao.
Pirimia: E tautoko ana ahau ite motini. He mea nui rawa tenei, kaore, ite marama i au te kupu, e kii nei he page 44
aha hei pikaunga ma tatou. e mohio ana tatou ko ta tatou mahi he tono ite mana mahi Ture kia homai kia tatou koia ano te Pikaunga ma tatou, he aha te pai o ta tatou haere mehemea ka pahitia a tatou tikanga. ko tenei te tikanga tika, me haere i naianei, kaua hei whakakore nga mema nei, I haere ano oku tuakana kite tono ite mana, kote kingi tanga ki a homai kaore i homai. puta ana te kupu he matenga ke koe. he matenga ke ahau. tika tonu tena. E tika ana tenei korero kia haere tatou kite whakakotahitanga. mehemea kite uia mai kia tatou mahemea kua kotahi a Tawhiao, kua kii atu tatou Ae. kua kiia he teka tatou. pena ano hoki mote Whiti na reira ka tika kia haere tatou kite whakarata, otira mate whare e kii kia haere. kia kore hoki ka pai. engari kia kiia kia kore e haere kia oti rano te Pire, kaore e tika. ka penei ake hoki ahau. kia oti hoki te kirihipi me haere nga tangata nei ahakoa kore e oti.
H. Tawake: Me ata mahi ia tatou kia mau ka haere ai kia Tawhiao. mehemea i mohio au kei te hapai te kawanatanga i tenei motini kua kore au e korero mo tenei mea.
Pika: Mo tenei motini ka nukuhia mote takiwa e whakataua ai te £200, hei awhina i nga kai mau ite kirihip kia oti rano Mo te Pire moni a Ngapuhi me ta Tai Hawauru e korero i naianei.
Tamahau: Kia hopu rawa tatou ite moni ka tika ai kia mahia enei Pire. mehemea he moni ate Tai Hauauru, me waiho atu mo tera tau. ka mau mai ai kia Tatou, katahi hoki ka mau mai ite Pire nei, kia mahi tatou. E mea atu ana ahau kia unuhia tenei Pire ki waho. me patu enei Pire mo tera tau.
Mangakahia: Me Kume e Tautoko ana.
Wiki Te Pirihi: E whakaae ana kia unuhia atu taku motini (Ngapuhi).
Te Aweawe: Ma wai e kohi he moni i tenei tau.
Tamahau: Kua putu ano i roto ite pukapuka o tera tau.
Te Aweawe: Me ata titiro mehemea e marama te Turaki ka pai.
Pika: E pai ana te Pire ate Tai kauauru, e ngawari ana, e kore rawa e taea ete kawanatanga te tono moni atu kia koutou engari ma to koutou ngakau te whakaaro Na runga i taku mohio kaore e puta mai nga moni. na reira i tukua ai e au te kupu ate kawanatanga kia kohia he moni.
Taiaroa: He mea pai kia tu mai te kai motini, kite whakamarama i tona mahara mo tana motini.
Rangihenea: Ite mea kua unuhia ta Ngapuhi ka unuhia mai ano tate Tai Hauauru i runga ite pai.
Marumaru: E Tautoko ana ahau kia unuhia Te Pire, ote Ta hauauru, kua mohio ahau kua kore e oti nga mahi o tenei tau.
T. Whiua: Ki te tangi mai o te reo ote mema ote Tai hauauru, e penei ana kua kore te mana kohi moni ite unuhanga atu ki waho, kaore ahau e pai kia unuhia mote Taite ra ka hoatu ai te kupu, mo taua korero.
Kiriwihi: Me Amorangi e tautoko ana kia unuhia ki waho te Pire.
Porokoru: Mote kohi moni ko etahi o nga iwi i kohi ko etahi kaore, kote mea e uia atu ana e ahau, kote kawanatanga e hia tau e whiua ana ahau, kia hoatu ai taku mote 5 tau mote whia ranei.
page 45
H. Ropiha: Ko ta ratou motini kote mea ano i tuhia ra te Ripoata anake i whakarereke, ka tino uaua rawa ki au, mehemea ka unuhia tena motini, he mea pai rawa ki au kia whakaaetia mai taua Pire.
H. Tomoana: Mote Patai kia whia tau e whiua ana tatou, kia oti rano ta tatou mahi.
Tunuiarangi: Kaore ano ahau i mohio kua unuhia nga Pire nei, ki taku mahara kua Paahitia to te Tai Hauauru, He whaka oho oho te korero a te mema o Wairarapa i enei motini, ka noho tonu tetahi manu tutetute ai ia tatou tikanga, E tika ana te unuhanga. te Pire ite taumaha o nga kupu.