Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Paremata Maori: Waipatu 1893

Paraire, 5Th, 1893. 10 A.M

Paraire, 5Th, 1893. 10 A.M.

Pika Konga moni kua kohia i naianei mo te tono a te kawanatanga kua tae ki te £13. Me tuku mai nga motini i naianei.

H. Ropiha: Me aroha mai te whare ki taku motini kia korerotia a Wairarapa i tenei ra, ki te kore e hohoro kua whati katoa a Wairarapa apopo.

H. Te Awe Awe: E tautoko ana ahnu Mangakahia E tautoko ana.

Pika: E whakaae ana ahau kia korerotia te mea mo Wairarapa engari hei muri i tenei e korerotia nei (Tai-Hauauru pire), kua kitea e ahau te ara pai monga pire a te Tai Hauauru me ta Ngapuhi. Me kaha katoa tatou ki te mahi i te motini mo Wairarapa moana, no te mea ki te hinga tenei, kua hinga katoa nga mahi a te Maori, ara nga paru moana.

Konga mea e pai ana kia korero tonutia i naianei me ki mai ae (Paahitia ana).

R. Aeraphama: Me panui mai te motini kia marama ai te mahi.

Mangakahia: E tautoko ana ahau kiapanuitia mai i mua o te korerotanga.

Pika: Ko te motini na H. Ropiha, kia korerotia a Wairarapa i tenei ra ano, i te mea kua tata te tu o te Hupirimi Kooti.

Mangakahia: Me tono atu nga tangata o Wairarapa kia haere mai ki te korero mo taua keehi, tera pea kei a ratou nga kupu whakamarama.

Te Wake: E tautoko ana ahau.

Pika: Kua paahitia kia tukua mai tetahi tangata ki te whakamarnma i te kakari mo Waiararapa moana.

Tikina ana Piripi te Maari ki te korero mo taua keehi (Piripi Te Maari).

E tika ana te motini, kua tae mai te reta a te Roia (Manteath) he patai mai i te kupu a te Paremata Maori e huihui nei. Ko taua moana kua whakawatia i mua. I te tau 1854, 1855 ranei ka hokona etahi o nga whenua i te taha o taua moana.

1876 ka hokona ngarotia taua moana ki te pakeha e tahi ano o nga Maori, ko te utu £800. No te rongonga o etahi o nga Rangatira o Wairarapa ka katia taua koko, no rera ka tupu tenei raruraru, ka keremetia, riro ana i nga Maori. Hangaia ana tetahi tikanga e nga pakeha, i te mea kua hinga ratou, kia wahia te moana kia puta te wai ki waho, i te mea e ngaro ana o ratou whenua i te wai. I te hanganga o tetahi ture monga moana o tera motu e te kawanatanga o te Miterehana ka pa mai ano ki Wairarapa moana a ruihi tonu atu nga pakeha. O reira mai he tohe tonu te mahi a te (River Board) kia mahia taua moana. kaore e whakaaetia, ka tohe ratou kia whakawatia, kiia atu ana e te Roia kia riro ma ratou e whakawa, katahi ka tukua e ia kia wahia te moana. Kaore i kaha te River Board, kua rua nga whakawatanga i riro katoa i nga Maori. Heoi anake te mana o te poari ko te whaka hau a te kawanatanga kia wahia.

Kua puta te kupu a te Roia kaua e tukua te wahi i te mea kaore i hamenetia e te poari Tunuiarangi.

Kua tau i te kooti ko te hopuatanga o te moana e riro i nga Maori, ko ta nga Maori kupu ko te awapuni te rohe o te moana. I te awapuni e ngaro ana he mano eka. Ko ta te kooti rohe ko te Hopua, ko ta te Maori awapuni me te hopuatanga he kai ano a ratou kei reira. Te kupu a te Roia, kia piri tahi te mema Maori ratou konga mema pakeha e hapaiana i taua moana I mahi tonu taua roia kia tu he komihana hei tirotiro i taua moana, Whakaturia ana tetahi pakeha, he upoko mo nga komihana ko tona ingoa he Roeara I tae mai ia ki Wairarapa, ka tirohia e ratou ko tona komihana, a ka kitea ko page 29tetahi kekorutanga o te moana kua uru i roto i te hoku o mua, engari e 4000 eka kaore rawa he tiiti o te hokonga i tau ki runga ko taua wahi e ngaro ana i te awapuni. Oti rawa tona Ripoata, katahi ka tukua ki te kawanatanga, a kaore tahi he kupu a te kawanatanga mo tana Ripoata.

Ko te mahara a taua kawanatanga, he mea kia ware ware ai nga maori, katahi ka homai tetahi tikanga rereke.

Ko te take i tuhi mai ai te Roia nei he rongo nona kei te Tiriti tatou o Waitangi e haere ana. E tono mai ana ano ia kia whakaatu atu tenei Hui i tona mahara.

E mea ana ahau kaua e tukua a pitihanatia, engari te tuku atu i tetahi kupu mihi kia ia, kaore ano ia kia whakaatu mai i tona ara.

Marumaru: Konga kupu tonu a Heke nei hei tukunga atu ma tatau ki te Roia nei, ki te puta tatou i tenei keehi, kua puta katoa atu i etahi atu keehi paru moana.

Mangakahia: Koia tene: tetahi o nga tino upoko o ta tatou mahi, kei roto hoki i te ture. He kimi kupu whakakaha i te mahi ma tatau i naianei a he whakaatu hoki i nga ritenga Maori, a he tuku mihi atu hoki kia ia, me penei atu he kupu ma tatou "me kaha rawa koe ki te whakahaere i tenei keehi, i raro i te mana o te Tiriti o Waitangi." E mohio ana ia kinga ture katoa.

Poata Uramo: Ko taku mahara e tika ana kia karia te moana, kia tae mai te wai ki te kopuatanga.

Tunuiarangi: Ki te komihana ko te tahuna no te Maori.I te awapuai, ka korapa haere te kia Kinga awa o uta. Hei reira ka patua, tona tini ka puta te whakatauki a nga tipuna "Te au ahi toroa." I te hokonga a nga Maori i te whenua, ka mahara ano ratou ki a ratou ka, puta ta ratou kupu, ko te rohe ko te awapuni, i runga ano i to ratou tupato ki te oha a o ratou tupuna. Ko te whaka aro o nga tupuna. he mea atu homai taua mea na te atua ano i homai,. a ma te atua ano te tikanga ki te wahi.

Pika: Konga mea e whakaae ana nie ki mai "ae" [paahitia] ana kia tukua kia tukua he kupu mihi ki te Roia.