Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Paremata Maori: Waipatu 1893

Runanga Ariki

Runanga Ariki.

Waipatu,

Aperira 21, 1893.

Ka tuhera te whare ote Runanga Ariki katu. Te Hone. Pika, a Hone, Mohi, Tawhai, ka whai korero ki nga honore mema o te whare Ariki kia ora koutou E whakapai atu ana ahau kia koutou mo ta koutou kawenga ia hau hei pika ka taea ranei e ahau kaore ranei otira ka taea e ahau e mea ana hoki ahau kia pai ta tatou mahi kia kaha kaua to tatou kawanatanga e tukua ki raro ka penei tia mai hei hanga noa iho ta te Maori mahi koia ahau ka mea ai kia tatou e nga mema honore nei kia kaha te whakahaere i to tatou kotahitanga kia kaha hoki te whakahaere i te oha a o tatou matua meo tatou Tipuna kia pai kia ngawari tukua ki raro haere ai e kore ahau e titiro ki te tikanga a te Whiti no te mea e haere ana tera i to te Maori ritenga kahore e ahu ana ki to te pakeha ritenga koia ahau ka mea ai kei roto tenei ite kotahitanga ote Maori mo ta Tawhiao haere kahore aku whakaaro mo tana no te mea e mahi ana tenei ite Maori tanga no konei ahau ka mea ai kai roto tenei i te page 6kotahitanga ote Maori koia ahau kamea a: kia ngawari to tatau haere Tukua ki raro haere ai ata mahi atu ki nga tangata onga motu nei kia pai te whakahaere Hoi aku kupu kia tatou.

Aperira 26Th, 1893. Te Pika Tawhai.

1. Te kupu tuatahi he oati inga mema kaore ano i Oatitia mo te whare o Runga Kaore ano i mutu te oat.
2. Ko te Pire whiriwhiri mo nga mema toko 8, kia puta atu ki waho o te whare Ariki.
3. Kote oati mo H. M. ngakahia ka tukua atu e au kia whiriwhiria e te komiti.

Wepiha Wainohu e tono ana au kia tukua mai a H. Mangakahia Mikaera Maru kaore au e marama ki tenei korero me whiriwhiri marie.

W. K. Taitoko: Taku hiahia kia oati rawa te tangata ka tika ai kia korero kai te Pika te ritenga ki te kore te tangata e pai ki te oati me ki mai kia kore ia e oati me ki mai kaore ia e oati.

Paratene Tamanuiarangi: Taku kupu ake ete Tiamana mo te kupu a H. Tupaea no te mea kua ki taua tangata e kore ia e noho no reira au i kiake ai me unu mai taua kupu aku ki waho.

Papanui: Taku kupu ake me waiho te kupu mo H. Mangakahia kaore au e pai kia tukua mai tana kerero engari me tuku mai [unclear: ke] P: re a Taiaroa.

E. Kapa: E tautoko ana i [unclear: te] kupu a te mema o TaupoTiam [gap — reason: illegible] Tawhai E whakamarama ana mote ingoa o H. Mangakah puta atu ia i roto ite oati koia i whakamarama ake ai.

Teoti Mutu, Himiona Pap wi matau taitoko, i tautoko. Te patai a te tiamana e pai koutou kia puta a Mangakahi [gap — reason: illegible] waho te kupu a te whare a riro ite ae.

Aperira 26Th, 1893.

Tiamana e 2 take kua tak kei te whare kati e 2 hoki take kua tae mai kei te whare ko Patana Karapar pa i tu mai hei Riiwhi mo Timoti [unclear: Pul] kua Oatitia taua mem e emaua ko Tomoana.

1. Te Motini a Piripi Te [unclear: Mi] me tuku mai a H. Mangaka kia pataia te take i puta ai [unclear: ais] waho kia, mohio ai Te Whare.

I tautokotia e Takarangi [unclear: N] Kiingi me he mea he aroha to [unclear: te] whare kia Manga ahia me [unclear: te] mai a Mangakahia note mea [gap — reason: illegible] te tangata matau ki te [unclear: wha] haere i [unclear: tenei] kotahitanga.

2. Te menemana a M. Taitoko ko Mangakahia me t[gap — reason: illegible] atu mate Tiamana me kawanatanga o te whare o ra whiriwhiri te putanga o Mangakahia ki waho o kotahitanga.

I tautoko tia e Marere Te [unclear: Ar] page 72 e Hitiri Te Paerata tua 3 e Henare Matua.

3. Te motini a Te Teira Tiakitai me tuku atu mo te 7 haora o te po ka korero ai te Pika me te kawanatanga mo te putanga o H. Mangakahia ki waho o te kotahitanga.

1 tautokona e Hapakuku Moetara mo te 7 onga haora me tu te komiti mo Mangakahia.

Aperira 26th, 1893. 7 P.M.

Te motini o Piripi Te Maari, patai ite take i puta ai H. Mangakahia ki waho.

M. K. Taitoko: Taku menemana e mea ana me tuku atu a Mangakahia mate Tumuaki Honore, me te kawanatanga e iui te take.

Pika: Ka tukua te patai kite whare whakaaetia ana te menemana.

Te komiti toko warui whiriwhiria ote whare Ariki—

1. Takarangi Metekingi
2. Piripi Te Maari
3. Papanui Tamahiki 4 Wi Pere
5. Tamati Marere
6. Hapi Hinaki
7. Eparaima Kapa
8. Teoti Pita Mutu.

I motini tia T Marere, ko Wepiha te Wainohu, hei riwhi mo Teoti mutu, me Eramiha Paike hei riwhi mo T. Marere ite komiti whiriwhiri, I tautokotia e Nepe Te Apatu.

M. K. Taitoko: E motini ana Peni Te Uamairangi hei Tiamana, he mal a nga tangata i whakahuatia whakaaetia ana e te whare Pahitia ana e te Tumuaki ko Peni Te Uamairangi hei Tiamana.

M. K. Taitoko: E motini aua ko Teoti Mutu hei Hekeretari mote whare Ariki tautokotia ana e T. Marere whakaae tia ana ete whare, ko Teoti Mutu hei Hekeretari.

Aperira 27Th, 1893. 7 P.M.

I te ununga o Mutu i aia ki waho, whakaaetia ana ete whare ko T. Marere hei Hekeretari mote whare, Pahitia ana ete Tamuaki.

Aperira 27Th, 1893. 10 A.M.

Ka noho te whare.

Pika: Take tuatahi kote haina ite Tiiti whakahoki ia H. Tomoana hei Pika mote whare o raro tokorua nga mema ote whare o runga kaore i pai, kite Haina, ko Iraia Kuao raua ko H. Wainohu ko te tokomaha o nga mema ote Runanga Ariki i mea me waiho atu raua i waho, whakaaetia ana ete whare, Paahitia ana e te Tumuaki.

Paratene Tamanuiarangi: He menemana ana ahau, kite mahara o tenei Kaunihera, he mea tika kia mau tonu te Tumuaki tanga o H. Tomoana hei Pika i tera whare me timata atu ite l o nga ra o Mei, 1893, tae noa [unclear: kita] 3 tau e haere ake nei.

H. M. Taitoko: E motini ana kia kotahi tau e mana ana te nohoanga Tumuaki o H. Tomoana, tautoko tia ana e T. Marere, whakaaetia ana ete whare pahitia ana ete whare, kia kotahi tau.

page 8

Waipatu, Aperira 27Th, 1893.

Iraia knao o Ngapuhi taku kupa i tu ake ai ahau ko au ko tenei iwi ko Ngapuhi he iwi pai rawa atu ko tenei maku e pai kia tuhi au ka tuhi ki te kore e kore au e tuhi.

Haapi Hinaki: F. tautoko ana au i tenei pukapuka kuaoti te hanga he Taiepa e te kawanatanga mo H. Tomoana e kore rawa e whai mana tenei tangata ki te puta atu ki waho kai te whakaae au mo tenei pukapuka.

Wi Pere: Kaore kau aku mahara mo H. Tomoana ko nga korero tenei e korerotia ake nei e te Haapi ae kaore kau he mate mo tatau i runga i tenei mahi.

Hemi Takiwa: Ko aku korero tenei kua oti mai nei te korero e nga mema kua tu mai nei ki runga kaati aku kupu.

Tamihana te Hoia: E whakaae ana au ki tenei take kua korerotia mai nei e nga mema o Turanga nei ka tuhi au.

Te Muera Rangitaumaha e whakaae ana au mo runga i tenei putake.

Paratene Tamanuiarangi: Taku tu ake e kore au e haina mo tenei mahi ara me whaka marama au mo taku korero ahakoa pataia ki te whare kua whakaae te tuhi tena naku ko taku korero tenei.

Paratene: Ko taku whakaaro e mea ana a Taiaroa kia tere te tae o tenei pire kite kawanatanga kia tere te tukua mai kite kotahitanga heoi kei te whare te tikanga.

Weneri, Aperira 26Th, 1893.

2 P.M.

Ka tu te Pika, ka Panuitia tetahi pukapuka ki te whare, he mea mai kia tukua te pooti o taua mema mo Mitai Titore. Muri iho ka tu ko Taiaroa. I mea ia he motini tenei kaore e marama. te take he whakapotonga i nga kupu, Kaati ka korero atu ahau mo taku motini. He mea ata rapu naku i roto i nga pukapuka, i nga motini, i nga Pitihana, i nga pitihana hoki o rawahi. I roto i tetahi pukapuka i whakaaetia he kawanatanga Maori, Heoi i roto i te Tiriti o Waitangi i tukua he mana kia tatou, kia ahei tatou te hoko i o tatou whenua, ko toku hiahia tena. I roto ano i te Tiriti o Waitangi e mea ana kia pera ano nga Maori me te pakeha i pera te haere i mua i tonoa ete Pakeha he Paremata mo Nui Tireni. No te tiroha nga ote kawanatanga o Ingarangi, ka kitea e tika ana, otira i tirohia ano tatou. no reira ka puritia e te Kuini tetahi wahi ara te rarangi 71 ote ture nui o Nui Tirenei. Kaore ano ahau kia mohio kua pakaru taua ture. I taua taima kore rawa he kooti. No te tau 1860 ka tu te hui ki Kohimarama, I te mutunga o tena ka kiia kia tu tatou hei pononga pakeha. No te tau 1865 ka paahitia kia tu te Kooti Whenua Maori, na runga i te whawhai i Taranaki, i tu ai Te Kooti. Ko taua whawhai na te hoko a te Teira, I whakaturia nga mema Maori i te tirohanga kua rite te Maori ki te Pakeha. I tu tena ture monga tau e rima (5) hei whakamatau. Ka taea ano te whakakore nga mema ote Paremata mehemea ka hanga he ture. Inga mahi ote Kooti i kite ahau kanui te mate, te he, e hara i te mea taua mate na te kooti, engari na te Paremata i whakanoho kia tekau mo te karati. No te tau 1873 ka mutu tera ture, ka meatia ano kia tuhia ano te iwi ki nga tiwhikete. No te tau 1873 ka motini ahau kia tu he kaunihera mo te iwi Maori. Whakaaetia ana e te Makarini. Ko taua pukapuka ote whakaaetanga a te Makarini kei roto tonu i te Raipere a te kawanatanga e takoto ana i naianei, kei te paahi tonu a taea noatia tenei ra, konga putake tenei o taku motini, E penei ana kia tu he komiti o tenei whare me tera whare, ma taua komiti e whakaatu mai, me mahi ranei he pitihana kaua ranei, kia tirohia he oranga monga iwi kua tuhi ki te kirihipi. I haere a Taiwhanga ki Ingarangi, Ahakoa i marama tona korero, kiia ana mai ma te kawanatanga e whakaatu kia ratou nga tikanga i haere atu ai a Taiwhanga. I muri ma, ka haere ko te kingi. Heoi kihai i maharatia te pitihana a te kingi. Te page 9whakautu ate Hekeretari "E kore e kaha tera runga atu i te Paremata o Nui Tireni. Te kupu a te Taute, ma te kawanatanga o Ingarangi e utu nga moni i pau monga raruraru. I muri ka penei a te Taute" He mema ano onga Maori kei nga Whare a rua, meake ka tu he Kaunihera monga Maori. I muri i tena ka tukua te pitihana a te Arawa ki Ingarangi. Ko te utu mai, konga ture [unclear: ano] o Nui Tireni mo tatou.

No reira ka mea ahau, me whakauru tatou, ano he pakeha. Ko o tatou whenua kua oti te puru ma te kawanatanga e whakaae kia hokona, ka hokona ai. Ki te ki mai te pakeha kia hokona me te £5 pauna mo te eka, kaore te kawanatanga e whakaae. Ko to nga mema ora e tu nei i te Paremete konga whenua onga Maori, mehemea kaore nga whenua o nga maori kua pekerapu te kawanatanga. Ko taku e whai nei konga tangata anake kua haina e whakaaro e te kotahi-tanga kaore o waho. Ma ratou e uru mai ki roto.

Konga whare karakia na te kawanatanga i mahi. No reira te Hinota. Kaore e taea a ratou ture te whakahinga. Pena nga kamupene na te kawanatanga i whakatu, ko a ratou ture kaore e taea te turaki. Ka pera ano taku kupu mo tatou.

I tae ake nga mema o tenei hui i tera tau ka mea ake kia rite nga Maori me nga Pakeha te tu. Whakaae ana ratou.

Ko taku tonu e penei ana kia rite tatou ki te Pakeha Kia riro ano ma tatou ano e whaka haere o tatou ake whenua. Ki te kiia mai e ia ma ana ano e whakahaere, e kore rawa ahau e whakaae.

H. Tomoana— E tautoko ana ahau i tenei motini.

Tamahau—-Mo te korero a Taiaroa e mea ana ahau me ata whakararata nga tangata. Me nuku atu tenei korero mo tera tunga. Kia oti te kotahitanga. Ko ahau kaore ano i haina ki te kirihipi.

H. Tomoana—E pouri ana ahau mo tooku rongonga kaore ano i haina te mema o Wairarapa nei. Koia ano kei te mea i etahi atu kia kore e haina.

Heuheu—Mo te rarangi tuarima, e ahua tautoko ana ahau.

7 P.M.

Pika (Tikao)—Ko te pire a Tamahau ka korerotia i naianei. Hei te 9 p.m. ka mutu te korero i tenei po.

Tamahau—Mo te kotahitanga. Kanui nga kotahitanga i mahia e te Maori. Te tuatahi note 1859, i Wairarapa Tuarua ko te rongopai. Tuatoru ko te kingi-tanga o Potatau. I tu tenei i te kupu o te karaipiture Tutoronomi 15, 17, tuawha ko te Hauhau, ko te take he kimi ite ora mo ratou. Te pakarutanga o enei, pa ana te mate. Ko te kingi-tanga i mau tonu. I kauria ano e ia te moana ki te tiki i tona mana. Kei te mohio tatou ki te kupu mai. Kei te mahi ano ia i tana tikanga i naianei. E mohio ana ano tatou i haeretia e Ngapuhi te motu nei ki te whakahaere i te kotahitanga. I haina katoa a konei tae atu ki Wairarapa. I haere ano o konei tangata ki te hui ote Tiriti i tu ki Pewhaerangi i te 14 o nga ra o Aperira 1892. I puta ano te kupu a teTumuaki H. Te Haara. kia mahia ko te kotahitanga kia oti i te tuatahi. Kaati ko taku pire ko te kotahitanga kia oti i mua, ko te take he mea kia ata oti ai te mahi nga mahi i mahia i muri iho. Ki te kore e mahia te kotahitanga, ka taea e nga tangata te peke atu ki waho, mehemea ratou ki te hiahia.

Mo te rarangi 4, kaua he Roia. E mea atu ana ahau e tika ana kia kaua he roia i te mea tera tona mahi e mea kia hinga tenei tikanga. Me kaati noa iho ko tatou anake, kia hinga iho ana ko tatou anake.

Ko te ture e mate nei tatou ko te ture whakahaere whenua ote tau 1886.

Na te roia ano tena mahinga. Mo te rarangi 5, e tika ana kia mahara tatou kinga mate onga iwi o waho, kei taea te page 10whakapohehe aua iwi, ka tahi ratou ka puta ki waho.

Me puta ano he kupu arai ma tatou monga mahi e kitea atu ana e he ana ki to tatou taha,

H. Tomoana, He pire nui rawa tenei. E mea atu ana ahau, me nuku atu mo tera tunga ote Paremata.

H. Ta Wake. E tautoko ana ahau i te pire ate mema o Wairarapa.

A. Te Kume, E marama ana ki au te rarangi tuatahi. Mehemea i tukua te rarangi tuarua i tera tau ka pai ko tenei tera tatou e taunutia. Mo te rarangi tuatoru. Kaore ano e pai.

Taite 27Th 1893.

10 A.M.

Whatahoro: Ka hoatu te pitihana i mahia e te kawanatanga hei tuku ki te Paremata pakeha. Ko taua pitihana kia homai te mana ote Ture whakahaere whenua Maori me te ture nui ote 1852, rarangi 71, kinga Maori ano te mana.

Pika: Ka hoatu kia rua nga ra e whiriwhiri ai koutou i tenei pire, ko ta Tamahau e korero i naianei.

R. Aperahama: Me turaki te pire a Tamahau i te mea e rua o ona hoa kei te kawanatanga. Ki te kore. ko ona hoa e unu mai ite kawanatanga.

Kawatupu: E tautoko katoa ana ahau, ko te rarangi anake mo te turaki kawanatanga kaore ahau e pai.

H. Paea: Ko te kotahitanga me kawe atu ki Poneke kia whakaotia, me te kirihipi hoki kia haere tahi raua.

R. Huru: Taku kupu mo tenei pire kua tureiti.

2 P.M.

Pika: Te kupu tenei ate kawanatanga, ko te rarangi 2, 6, 7, me nuku atu mo tera tau.

Tamahau: Ka unuhia katoatia mai taku pire me ona wahi katoa.

I tukua ki te whare a paahitia a wahatia ana kia unuhia i runga i te tono a Tamahau.

Pika: Ko ta Nui Haare i naianei, ara kia unuhia mai ki waho nga mema i te Paremata ote Koroni i Poneke i runga i te rarangi 71, menga ateha ano hoki.

Tamahau: Me ata titiro tatou kinga aue ote motu nei.

H. Tomoana: Me unu katoa o tatou Ateha ki waho.

Tamahau: E rua ahua ote Ateha. He ateha ano o te kooti. Ki te unuhia ka mate nga kai tono.

7 P.M.

Pika: Tenei te pitihana a Wi Mahuri mo te punanga a H. Meihana ia ratou ko ona tamariki i runga i to ratou whenua.

R. Rangiheuea: No H. Meihana te wnenua.

W. Kaitaia: Kua whakataua e matou ko Meiha Mea, me kanara. tenei poraka. E rua ona tononga hinga katoa aia. I hoatu e 2 tau mo Mahuri ki te tango atu i ona whare, kaati kua tae tenei ki te takiwa e haere atu ai ia. koia ka tonoa kia puta atu ia. No kona ka puta tona pitihana.

Tamahau: Me kowhiri he komiti hei tuku kupu whaka ngawari kia H. Meihana.

Pirimia: Ki te whakaae a Mahuri ki te nuku i ona whare ka pai te kawanatanga ki te tuku reta kia Meihana. ka kore e pai, ka waiho atu kia ia ano te tikanga.

Pika: kua mutu mo tenei korero. Mo te riwhi ote mema o Whanganui. Kua whakaae te kawanatanga kia tu a Paraone hei riwhi i te mea kei te hari haere te tino mema i te kirihipi, me tu ia mo tenei whare.

H. Tomoana: Engari mo tera whare ka tika.

Pirimia: K penei ana kaore tahi he mema o Whanganui i roto i tenei whare.

H. Tomoana: Kei te takoto tonu nga ruri oto tatou whare e kore e tika kia takahia.

R. Aperahama: E tautoko ana ahau i ta H. Tomoana.

page 11

R. Wirihana: E tautoko ana ahau i te riwhi ote mema o Whanganui.

Pika: ka tukua tenei korero ma te komiti ote motini a Taiaroa, e whakahaere.

28Th, Paraire, 10 A.M.

Pika: Me tuku he kupu tangi mo te matenga ote Paranihi.

Taiaroa—E tautoko ana ahau.

H. Tomoana—Me nuku mo te 2 p.m.

He motini kia uru mai a Mangakahia.

Tamahau—Kei au te pitihana mo taua tangata. Me mahi tena kia oti ka nuku ai.

H. Ropika—E tautoko ana ahau.

Pika—Taihoa e korero tenei korero kia watea. Kua tae mai te phtihana he tono kia tu a Hone Heke kia korero i tona whakaare. Kia tupato ki ona korero i te mea kei te kawanatanga ano ia.

Kua tae mai te reta ote whare o Runga kaore o ratou mana ki te whakaoti i te korero mo te mema o Whanganui.

H Ta Wake—E tino tautoko ana ahau kia nukuhia te whare. He mea tenei e tino maharatia e o tatou hoa pakeha.

Timoti Whiua—Me nuku mo te 7 p.m i te mea kua tata te tina.

Paahitia ana.

7 P.M.

Ka noho te whare. Nukuhia ana mo te Mane, 1 Mei, 1893, 10 a.m.

Ko te take kia korero a Hone Heke i taua po.

Mane, Mei 1St, 1893.

Pika; Ka tuhera te whare konga pire e homai i naianei.

M. Te Atahikoia: Me oati te mema o Wanganui me Mangakahia, W. Kaitaia E tautoko ana ahau.

Paahitia ana e te whare katoa, kia tua Paraone hei mema mo Wanganui, a Mangakahia hei riwhi mo Nepia, a oatitia ana,

Pika: Mo tenei tau anake te mana o enei mema, ka panuitia atu te pukapuka a te kuwanatanga. He tono i te mana ote Ture whakahaere i nga whenua Maori i raro i te mana ote Tiriti o Waitangi me te ture nui ote tau 1852, rarangi 71, me era atu kupu tautoko a nga Rangatira o Ingarangi, me te whai korero a Kawana Paraore i Kohimarama.

Pirimia: E mea atu ana ahau kia kaha tatou ki te mahi i tenei tikanga kia oti kua tu hoki a H. Heke raua ko Mangakahia ki te whakamarama kia tatou, kaati kanui te marama o a raua korero.

Ko tooku hiahia kaua e tukua he pitihana ki te Paremata i tenei tau i te mea ko te tau mutunga tenei.

Me waiho tenei tau hei whiriwhiringa ma tatou i o tatou mahi e puta mai ana he maramatanga kia tatou, kia whai taima ai hoki tatou ki te kimi mema mo tatou Inaianei ko Timi Kara kei te kati, koia tonu te tangata tuatahi ki te kiki i tenei [unclear: to 10.]

H. Tomoana: Me tono atu ko te mana penei me ta Taiaroa me ta H. Heke Kaua e puta ki te kooti, E pai ana ahau kite kupu a te kawanatanga kia nuknhia mo tera tau nga tono ki te whare, otira ko te mea pai rawa ko te tuku tonu i naia nei.

H Paea: E tautoko ana ahau [unclear: I] ta H. Tomoana. I tu katoa nga mema ki te tautoko i te kupu "mana" me te tuku tonu i naianei ki te whare.

Timoti Whiua: Kua [unclear: whakaae] te kawanatanga ki ta koutou tono.

2 P.M.

Pika: Ko te Ripoata i tukua atu ki te Runanga Ariki kua tae mai i naianei, e mea ana me tuku atu ki te komiti whiriwhiri, kua tae mai hoki te Ripoata a te komiti whiriwhiri o nga Runanga e rua mo te motini a Taiaroa he ki mai kia tere te mahi i taua motini.

Taiaroa: Me whakamana te Ripoata a te te komiti, kei te mohio koutau e tono ana te Ripoata kia hanga he ture i naianei tonu, kei te mohio koutou ko te page 12mea e hiahia tia ana e nga mema ko te kotahitanga kia oti. Heoi matatou he titiro mema Maori mo tatou pakeha ranei hei hapai i tenei mea, no reira ka mea ahau kia hanga he ture motuhake, I tukua tetahi pitihana e nga tangata 12,000, E mohia ana a Ngapuhi, ko taua pire he mea kia hanga he ture motuhake, a kei te ngaro tonu atu, me tuku tonu i naianei, kia titiro ai koutou kei te turaki a Taiaroa, Timi, T. W. Parata ranei, kaati e nea atu ana ahau ki te pika kia tere te kawe atu ki te roia kia hanga, kia mohio tatou kinga kupu ma tatou ano e titiro te tika te he ranei ka pai katahi ka tuku atu ki Poneke.

Pika: Ko nga mea e whakaae ana me ae riro ana ite ae.

H. Mangakahia: ko wai te roia hei mahi?

Pirimia: Kaore ano te kawanatanga i kimi.

H. Haare: Kaore e pai ma te Roia kia kite rano i ta H. Heke i te tuatahi.

[unclear: Pirima:] Kua paahitia te motini a Taiaroa kua tukua ki te komiti. E motini atu ana ahau kia tukua tonutia atu te pitihana, korerotia ra kia tapiritia atu ki ta Taiaroa kia kotahi ai he korero-tanga.

Timoti Whiua: E Tautoko ana ahau.

Paahitia i runga i te pooti a waha, kia kotahi te korero tanga.

Pirimia: Ko te ota pepa a te kawanatanga hei mahinga i naianei kote Rarangi I. He whakatu perehi. He mea nui tenei, e meatia ana kia tuhia ki te reo pakeha me te reo maori, I naianei e £900 e pau ana ki te tangohia mai i naianei he Perehi ka riro ite £1600, kote moni hua mai £348 i te tau ki te puta ia wiki ia wiki. I te etita e £500, ka riro mai ia koutou ka iti te utu, ko taku ko te tango tonu i te Perehi, kei merepana tetahi perehi, ko te tangata nana kua pekerapu, kua patua atu ki te waea patai i te utu, Hei te Wenerei ka tae mai te utu.

Me whiriwhiri ano he tangata tuturu o tenei kotahitanga hei rehitatanga, hei komiti whakahaere kia rua hoki tangata e whiriwhiri hei kohi moni utu mo te pepa kotahi mo tenei motu, kotahi mo tera.

H. Paea: Ko te ora ote Pakeha ko te perehi otira kei te tamaiti ano tatou, kaore e pai inaianei.

E. Te Wano: E tautoko ann ahau i ta Paea.

H. Ropiha: E tautoko ana ahau kia tangohia tenei Perehi mo tatou.

M. Te Atahikoia: Me waiho tenei take mo muri kia mohiotia rawatia te wahi e tino tu ai te Paremata kia marama ai nga tangata whakahaere.

Pirimia: Ko te wahi e kite ai tatou hei tunga mo te perehi koia tena, kaore he whanga nga ki te wahi e tu ai te Paremata.

Kaitaia: E tautoko ana ahau i ta M. Te Atahikoia.

Amorangi: E tautoko ana ahau kia mahia tenei korero i naianei.

Mangakahia: Ko te moni te mea nui, me titiro ake ko te huarahi e tata mai ana kia tatou, ko te mea pai ki au hei awhinatanga ko te Kirihipi. Waiho ko tenei nupepa te mea ma tatou, E pai ana ahau kia whiwhi tenei nupepa ki te reo pakeha, kua kiriminatia tenei nupepa mo te tau kotahi.

A. Kume: E tautoko ana i tenei korero, ka kore te kotahitanga e kaha, me kamupene.

Eruini: Me kamupene.

Patuawa: E pai ana tenei korero, ko te moni hei awhina ko te kohi tau a te Iwi, ara ko te £1, ma tenei kua kore he ua ua tanga.

Wirihana: Me tere te whakahaere i tenei korero ko taku ka haere nga kai whaka haere i nga kirihipi me haere ano nga kai kohi mote perehi. E mea ana ahau ma nga Rangatira kia £10, tae atu ki te £20.

W. Toroiwhiti: E tautoko ana ahau, engari me nuku atu motetahi taima.

page 13

R. Aperahama: E tautoko ana ahau kia tu tonu he perehi ma tatou.

Kiriwehi: E tautoko ana ahau kia tu [unclear: te] perehi ma tatou.

Pika: Ka nukuhia te whare mo te 7 p.m.

7 P.M.

Pika: Ko te perehi ano hei mahinga ana tatou, kua hoki mai te tiiti a H. Tomoana, engari ka nukuhia mo apopo korero ai.

Pirimia: Ko tenei perehi ka tu kia 9 marama i runga ite kiriminatanga, ko te take i mea tia ai kia mahia i naianei kia whai taima ai hei whakariteritenga i nga mea e tika ana kia mahia. Heoi ano te kupu e whaia atu ana ko te kupu "ae" kia tu "kaore" ranei.

H. Paea: Kaore au e mahara ki tena, Heoi taku i haere mai ai ko te kotahitanga kia whakaotia.

N. Hari: Me nuku tenei korero mo tera tau, me mahi ko te kotahitanga me te Pire hei tuku ki te Paremata, ka raruraru ta tatou mahi i runga i enei tikanga.

Pene Taui: E tautoko ana, kia nukuhia mo tera tau.

Pirimia: Kaore e pai tenei korero, kite nuku Heoi ano te mea tika he ki mai "ae" "kaore" ranei kua whakamarama ahau kia koutou tera e haere nga tangata kinga motu e rua nei ki te mea i nga tangata e hiahia ana ki te pepa. Ko te take i mea ai te kawanatanga mate kotahitanga te perehi, kia puta ai te hua ki te kotahitanga.

Ki te nukuhia tenei korero ka taumaha ano tatou. Engari kia tere te ki mai "ae" "kaore" ranei, kia tere ai te kimi tangata hei hapai i tenei Perehi, ki te pai koutou kia tu he perehi, kua mutu tenei korero, a kua timata tonu atu i te taenga ki te mutunga o Huia.

H. Ropiha: E tautoko ana ahau i tenei perhei kia rongo ai nga motu nei i nga korero o tera wahi o tera wahi, kia rongo ai hoki tatou i nga korero o era motu, ko te mea pai ma te kotahitanga tenei Perehi.

A. Kume: E tautoko ana ahau i te kupu ma te Kamupene te Perehi, ka tango tonu ahau ia Huia a taea noatia tona mutunga.

M. Te Ata: Mehemea he mama te kai tautoko mo te perehi ka tautoko ahau, kaore e tere taku whakaae atu, ko te ingoa kamupene nei me tango atu ki waho,

R. Wharerau: Koia tenei ko tetahi onga ringa mo ta tatou mahi, ko te ora tenei ote pakeha ko tooku hiahia kia tautokotia e koutou tenei perehi, ko te mate kote timatanga atu kua roa e mahi ana kua puta te ora, ka kore e riro i te kotahitanga ka riro ke te hua i etahi atu, kua kore e riro mai i te kotahitanga.

Mangakahia: Kei mua te korero a nga mema ko te taha ki te moni kei muri, mehemea kei mua te moni kua tere tenei korero, ko te moni hei whangai mo tenei perehi ko te moni a te kotahitanga.

W Ngawhau: Mehemea £1 kaore e ua ua tenei korero ki au.

R. Huru: Kei te taumaha tenei korero ki au.

T. Whiua: E tika ana a koutou korero e mea nei mate moni ka ora a tatou mahi ma te aha oti e ora ai teTiriti, kaore ano tatou i roa noa e haere ana kua aue noa, kia mohio mai koutou i tae kite £400 i pau ia Huia. I tenei wa kua heke te hua o Huia, kaore rawa ahau e pai kia riro i te kamupene tenei perehi. Mehemea kua riro i te kotahitanga tenei perehi kua taka mai te hua hei whakaora i te kotahitanga.

Wano: Mehemea kua tae mai nga moni kei te kawanatanga kua mana ko tenei kei te iwi ano ka uaua ko te mahara o nga iwi nei, ko taua moni hei oranga monga tangata mau i o tatou tikanga ki Ingarangi mehemea ki te kore e paingia e tenei Paremate, hoi ko taku tenei.

W. Tewhai: E marama ana tenei page 14tikanga mo te perehi, otira ko te puku ote wheke kia mau i te tuatahi ara kote mana e tango hei mahinga i te tuatahi.

Marumuru: E penei ana etahi ki te kore te mana hei aha te perehi. E he ana tenei tu korero, ki au, ki te kore e homai te mana katahi ka tino awhina rawa i ta tatou perehi.

E mea ana etahi o koutou. "He toa oku tupuna, tae iho ki au he toa ano." I naianei e whaka rongo ake nei ahau, na te kupu noa kia kohia he oranga mo te perehi, kua hoki haere koutou, kei hea to koutou rongo toa. Me awhina katoa nga Rangatira nei, ka riro mai ta tata taonga.

H. Makoare: Me nuku atu tenei mea mo tera tau.

Pika: Ka pootitia tenei korero kia riro ma te kotahitanga, ma te kamupene ranei. Pootitia a wahatia ana kia riro mai i te maori tenei perehi, riro ana i te ae, Tautohea ana ete no. Pootitia tutururtia ana i te ae 21. No 26.

[unclear: Piro] ana i te No.

Konga mea mo apopo ke whiriwhiri mema mo te Paremata me te Triti a H. Tomoana.

Ka nukuhia te whare mo apopo.

Turei 2nd, 1893. 10 A.M.

Pika: Ko te rarangi 3 kia rapua he mema mo tatou ki te Paremata.

Tamahau: Kaore ahau e marama ki tenei take. Te take, aha koa pewhea ta ratou kupu, ko te mea i oti aha koa pewhea, pewhea, ko te mea i paahitia na ratou katoa taua kupu, ka hoatu he pitihana kinga mema kia tonoa atu te "Mana," mehemea ka kore e homai taua mana kua tau katoa mai te he kia tatou konga mea hoki i paahitia, na tatou katoa, a kua mana katoa aua tikanga ki runga ia tatou i te mea he mea ata kohiri aua mema na tatou katoa.

Kaua rawa tatou e korero kino kinga mema ote Paremata, ka mate tatou. Me neke atu tenei korero mo mua mai i te pooti mema, koTaiaroa tetahi onga mema kaha i a ia i te whare o Raro. I naianei kua nuku atu ia kei Runga, kua peneitia ano a Timi, ko enei tangata e tautoko ana i te taha kawanatanga, kei te pukapuka a te Paranihi e whakaatu ana i tenei korero, Taku mahara me heke iho a Taiaroa ki te whare o Raro, kia kaha ai ia ki te hapai, i tenei tikanga.

Paratene: Te take i homai ai tenei take, he mea kia mohio ai a ia mema a ia mema i te tangata e hiahiatia ana kia pootitia hei mema mo tatou ki te whare ko te take i penei ai kaore ano hoki kia oti te kotahitanga.

N. Hare: He motini ano taku, kia unuhia mai nga mema, kei te whare e takoto ana, ko o tatou mema e tu nei i naia nei hei kawe atu i o tatou hiahia ki te whare, kia kore e paingia mai kua marama te kau i te moana.

Pene Taui: E tautoko ana ahau i ta Hare.

H. Ropiha: Me whakarite e tatou he mema mo tatou, i roto i te kotahitanga, kia tae rawa ake ki te pootitanga kua oti kaore ahau e pai kia unuhia mai nga mema ki waho, ko wai hei reo mo tatou? Kei te mahi tatou i tetahi mahi nui, he mea pai kia whai reo tatou i roto i taua whare. Heoi te mea hei putanga mai monga mema ko te unu mai i te ture pooti mema, kia mahaki, kia ngawari he mema mo tatou.ko ahau tonu te mema pai ka tino kaha ahau ki te mahi i a tatou tikanga katoa.

Kawatupu: Te take i meatia ai kia unuhia mai nga mema, na tenei kupu, I te haerenga o Taiwhanga ma ki Ingarangi, ka kiia mai e taua Paremata, "he mema ano o koutou kei te Paremata" koia e meatia nei, kia unuhia nga mema, kia marama ai te kau i te moana nui e takoto nei.

Mangakahia: E mea ana te mema o Wairarapa kia kore e pootitia he mema mo te whare, ko to Ngapuhi e mea ana kia kore rawa he mema kaati e ki ana te page 15Tiriti o Waitangi ka whai mana te Paremata o Nui Tireni kite mahi ture monga takiwa katoa unu no tatou i o tatou mema, kaore e kore te mahi ture mo tatou E tautoko ana ahau i ta H. Ropiha, kia oti rano te tono ote mana katahi ano ka mana te tango mai io tatou mema ki waho.

Ka haere ratou ka tae ki Ingarangi ka tono i te mana, ka homai, katahi ano ka marama te puta mai. I Te ture, manga mema anake e whakatakoto nga mamae o ia iwi o ia iwi ki roto i te Paremata. me whai reo ano tatou i roto i te Paremata. E tika ana kia whakaturia konga tangata kua uru ki te kotahitanga hei mema ka kitea e he ana tana mahi me tango mai ia ki waho.

2 P.M.

Pika: Ko te rarangi tuatoru ano hei mahinga ma koutou i naianei, ma te Pirimia te korero i naianei.

Pirimia: E koa ana ahau mo koutou i kaha ki te hapai i tenei mahi, koia tenei tetahi onga mea nui o ta tatou mahi e mahi nei na tatou katoa tenei taonga. Te take i peneitia ai, kia tirohia e tatou he tangata kaha ki te mahi i a tatou tika-nga i roto i te Paremata, ko te painga e puta mai i a ia mo katoa, aha koa i haina kaore ranei ma konei katahi ka kotahi nga iwi katoa, mehemea ka kino te mahi koia ano tena te ara e puta atu ai nga tangata ki waho, monga mema nei. kaore i haere i roto i te kotahitanga te pootitanga otira kei te tu i runga i te whakaaro o nga iwi kia ata haere tatou i runga ite korero monga mema nei, kei konei a Taiaroa, otira kei te mohio tatou ki tona mahara. me to Ngapuhi mema ara a Kapa, mo Timi kua wehea atu ia hei minita, kua tae te pitihana a tenei Hui o tera tau, kaore ano kia mohiotia te pewheatanga ranei o taua pitihana. I penei ahau monga pitihana nei ma o tatou mema ano e mau atu ki te whare, otira i runga i te mea kua tau ia koutou, e pai ana.

He mea pai kia tonoa atu a Timi, Taipua, me Parata kia tae mai ki tenei hui ki te whakaatu mai i o ratou whakaaro, kia noho marama ai tatou, ka pai mai ratou ki o tatou whakaaro ka hoatu kia ratou a tatou tikanga, ma ratou e tono ata ki te Paremata ka kore, he mea tika kia pooti mema tatou mo tatou, hei kawe atu i o tatou mahara te kupu kia unuhia mai o tatou mema kaore e pai, me unu atu taua kupu ki waho, kia mohio mai koutou, konga mea e paahitia ana e tatou ka kawea ki taua Paremata kia hiritia ka kore katahi ano ka raruraru, no reira me ata waiho atu o tatou mema hei reo mo tatou ki te mahi ture tatou mo tatou ano, kaore e paa ana ki te taha pakeha, ka mana tonu ia tatou ano.

H. Paea: Ko Mangakahia tonu taku tangata pai hei mau ranga i a tatou mahi ki Poneke i te mea kua mohio ia kinga tikanga o tenei mahi.

A. Patuawa: E tautoko ana ahau kia tonoa nga mema kia tae mai kei ohooho nga kai kawe i a tatou tikanga.

Pika: Konga mea e pai ana kia tae mai nga mema me ki mai "ae." Paahitia ana ite pooti a waha, ko te [unclear: rararigi] ? kia kimihia he tangata pono hei kawe haere i nga kirihipi kinga mea kaore ano i haina ka nukuhia te whare mote 7 p.m.

7 P.M.

Pika: Ko te rarangi 2 hei korerotanga.

H. Tomoana: Konga minita tonu hei mau haere i nga Kirihipi, ko enei tu mahi nga mahi a nga minita pakeha.

M. Paewai: E tautoko ana i ta H. Tomoana.

Heuheu: Konga Rangatira nga mea tika hei mau haere i enei Kirihipi, kia rata ai nga Iwi nei, me wehe nga wharangi i na tae kinga takiwa huhua nga kainga, kia tere ai te mahi haere.

A. Kume: E tautoko i ta H. Tomoana.

Reweti: Manga mema e mau haere te kirihipi.

Wano: E tautoko ana ma nga mema e mau haere te kirihipi.

A. Kipa: E tautoko i ta te Heuheu. ko page 16Mangakahia mo tooku takiwa.

H. Paea: Ma matou noa e mahi to matou nei takiwa ko H. Tomoana, Tautoko, me Mangakahia mo Parihaka me Waikato ma ra.

Koroi: Ma matou noa a Ngapuhi e mahi atu.

H. Te Aweawe: E pai tonu nga minita nga mema ranei hei haina haere.

Timoti Whiua: Ma tatou tonu e korero tenei korero, he pai noatu kauo te kupu komiti.

H. Mangakahia: Kua kitea te he ote kore komiti, ma taua komiti e tiaki nga kai haina ma tenei rano ka tu, katihi ka kaha te haina.

Paraone Tunuiarangi: E tautoko ana i ta Mangakahia, rite tonu te komiti e kiia nei ki te nu i onga minita, na reira e mea atu ana ahau, e taea ano e te kawanatanga te whiriwhiri tangata hei haina i waenganui ia ratou ano me haere ratou i runga ano i to ratou ake kaha, ma te aroha e haere mai kia ratou.

Timoti Whiua: Kia haere tonu i to tera tau haina, he nui nga mea o te Waipounamu i kore e haina i to muri hainatanga, ki te meatia ano kia hainatia ano nga iwi nei katahi pea ka tino oma katoa te nuinga ki waho ote kotahitanga.

Mangakahia: Ko te take i meatia ai kia haina ano i te mea kaore i mana nga ture ote haina. E rua tangata hei titiro i te haina, to te tai Hauauru kotahi ano [unclear: tangata], ko teni e tonongia nei kia taki rua tonu kai haina ara kai titiro.

Kiriwehi: I kite iho ahau kotahi ano kai haina no reira i mahia ai e au i te rironga mai ki au o taua kirihipi.

Pika: Konga mea e pai a [unclear: ia] kia haere tuarua ano te haina me karanga mai "ae" paahitia ana i runga i te Pooti a waha.

Ko te rarangi tuarima kia homai nga kaute katoa menga pukapuka e whai paanga ana ki te kotahitanga e te Pirimia tawhito.

Ko te rarangi 4, kia kohia he moni hei whakaoti i nga mahi e mahia ana e tenei Hui.

H. Ropiha: He tautoko ana ma tenei ka ora ai ta tatou mahi.

Wano: E tautoko ana ahau.

A. Kume: Mo whea tenei moni, a kotewhea moni.

Tunuiarangi: Ko tenei moni kei waho ote pauna, hei whakaoti i nga mea e paahitia ana e tenei hui.

Paraone: Me mau mai i roto i te kohi ote pauna tenei moni e kiia nei kia kohia.

W. Kaitaia: E tautoko ana ahau i tenei korero mehemea e taia e te kawanatanga te whakaatu te weeti, pai pai tonu, kei te mema ranei te tikanga pai tonu.

H. Paea: E tautoko ana ahau i tenei korero.

Mangakahia: Me puta ko te moni i kohia e te iwi hei whahahaere i enei tikanga, koia enei konga mahi ma aua moni i kohia ai.

H. Paea: E tautoko ana ahau i ta Mangakahia.

H. Tomoana: Me whakatakoto te nui o nga moni era e pau i runga i nga mahi.

Tunuiarangi: Monga mahi ano o tenei whare enei moni e korerotia nei, kaore tenei kawanatanga e mohi o kei hea ra nga moni e korerotia nei, otira kua tonoa ano i roto i tetahi onga rarangi nei kia homai nga mea katoa, kaore e taea te whakaatu te nui o nga moni e hiahiatia ana.

Mangakahia: I rite i tera Hui kia riro mai ia mema ia mema te kohi o tona wahi o tona wahi, ko tenei te moni tika hei paunga mo enei mea katoa.

N. Patuawa: E tautoko ana ahau kaua e kainga te moni a te iwi i naianei, E tautoko ana hoki ahau i te kupu a te kawanatanga, mehemea kei te kawanatanga te moni a te iwi e pai ana tatou ki te noho atu.

Pika: Konga mea e pai ana me karanga mai "ae" Paahitia ana i te pooti page 17a waha ko te rarangi 6, konga takiwa pooti mema mo te kotahitanga kaore i tika te pooti. kia whakahokia ano kia pootitia tuaruatia.

Mangakahia: E tautoko ana ahau kia pootitia katoatia.

W. Kaitaia: He tautoko i ta Mangakahia.

Te Wano: Konga wahi i tika te pooti kaua hei pooti turaua.

Karena: Tautoko, ta te Wano.

H. Tomoana: E tautoko i ta te Wano, me pooti ano nga mema kaore nei i tae mai ki tenei hui.

Timoti: Konga mea ano i he e pooti mai, E mea atu ana ahau me tuku ki te whare.

Pika: Konga mea e pai ana kia pootitia ano nga mea i he te pootitanga me ki mai "ae."

Paahitia ana i runga i te pooti a waha.

Wenerei, 3, 1893. 10 A.M.

Pika: Me homai konga motini i naianei.

Tamahau: He motini kia homai nga kirihipi o tera tau menga whaka-upoko kia ata tirohia, a kia hoatu hoki he menemana, kia tere tonu te mahi i tenei mea, me tuku he kupu whaka kaha a te Hui i te mahi mo Wairarapa Moana, i te mea e haere ana ki te Hupirimi kooti.

W. Te Pirihi: He motini ko te tekau paiheneti o te moni a te iwi e riro ma te kawanatanga.

Pirimia: Mo te 2 p.m. ka whai kupu ai te kawanatanga mo enei motini.

Pika: Kua oti nga whakautu mo te pitihana a Mahuri mo t a raua raruraru ko Hoani Meihana.

Wi Mahuri me Hoani Meihana

E koro tena koe,

I roto i te kotahitanga Tenei te Pitihana a Wi Mahuri kua tae mai ki te kawatanga me nga Runanga e rua Heoi kua hurihuri te kawanatanga i tau a pitihana kaore e huarahi hei whaka tika mo te taha ki a ia e ngari ma tou aroha anake

Na ou hoa pono

H. Tare Tikao

Timuaki ote Whare Runanga Whiriwhiri Hone Mohi Tawhai Timuaki o te whare Ariki

Kia Hoani Meihana,

Waipatu, Mei 3rd, 1893.

Wi Mahuri me Hoani Meihana

Waipatu, Mei 3rd, 1893.

Kia Wi Mahuri. E koro tena koe i roto I te kotahitanga o nga motu e rua ma te atua koe e tiaki i runga i te ngakau pai Tenei tau Pitihana kua tae mai ki te kawanatanga me nga whare e rua a kua uiuia to korua raru-raru ko Hoani meihana i roto i nga waahi o te hui e tu nei kua ata hurihuri nga Runanga me nga komiti i te tahi huarahi hei whakaaro tanga mo te taha kia koe heoi kaore rawa i kitea heoi ano te huarahi pai kei a Hoani Meihana te ritenga me te aroha kia koe me tou hapu ki te whakahoki mai i tau e hiahia nei Otira ki te pai ia Otira tenei te kupu mai a Hoani Meihana e mea ana kei te 13 onga ra o te marama nei te ra hei mau nga mau i ou taonga katoa e ngari ko nga mea i poua ki runga i te whenua me waiho era Heoi e kore te kotahitanga nei e ki kupu atu mo tenei no te mea kua riro i te ringaringa o te Roia tena mahi e koro e mea atu ana nga Runanga nei kia koe kia ngawari tou whakaaro me tou hapu katoa kaua e haere i runga i nga huarahi pohehe kino ranei e ngari rapua ano i nga rite nga o te ture

Heoi ano na o hoa pono Na H. Tare Tikao

Timuaki o te Runanga whiriwhiri

Hone Mohi Tawhai

Tumuaki o te whare Ariki.

Ko te rarangi 7, kia toru tau e tu ana nga mema.

H. Tomoana: E tautoko ana ahau.

Pika: Konga mea e whakaae ana me ki mai "ae" (paahitia ana) ite toru tau ko te rarangi 8, kia uru mai nga tangata pakeha, Maori ranei ki te whakapuaki i a ratou whakaaro, mate ranei me tu te Pirimia ki te whakamarama.

Pirimia: E puare ana tenei rarangi kinga iwi e hiahia ana ki te whakapuaki kupu pakeha ranei o tera Paremata, kia puta te whakaaro ote iwi menga tangata o te kirihipi, tae atu ki o waho.

page 18

H. Tomoana: Tautoko konga mea e peehi ana i tenei tikanga, kaore ahau e pai kia tu mai i waenganui ia tatou.

H. Wake: E tautoko ana ahau i tenei korero.

Pirimia: Kaore e araia nga mea e korero kino ana.

Pika: E penei ana tenei rarangi, kia oti rawa mai i waho ka uru mai ai ki roto konga mea e pai ana me ki mai ae (paahitia ana)

Ko te rarangi, 9 kia noho tonu nga minita kia oti rano nga mahi (paahitia ana).

Ko te rarangi 10, kia whakaturia he komiti mo ia takiwa mo ia takiwa hei whiriwhiri i nga tikanga e hiahia ana ratou kia tae mai ki te Paremata Maori, kia haere pai mai ai ki te Paremata.

H. Paea: E tautoko ana ahau.

Reweti: E tautoko, he menemana atu tenei me whakatu he pirihimana, hei tiaki i a komiti ia komiti,

Pika: Na ratou atu tena te pirihimana konga mea e whakaae ana ki tenei rarangi me ki mai "ae" (paahitia ana.)

Ko te rarangi 11, E ahei ana te Pirimia ki te karanga i te kawanatanga kia noho e rua wiki i mua atu ote hui.

Wano: E tautoko ana ahau i tenei rarangi.

Tamahau: He nui nga raruraru o nga motu nei, E mea atuaana ahau me penei, kia ahei te Pirimia ki te karanga i nga minita i nga wa katoa. Eera pea he mea e tino hiahiatia ana kia mahia, no reira ahau i mea ai kia ahei te Pirimia ki te karanga i nga wa katoa.

Paraone: E tautoko ana ahau i ta Tamahau.

Heuheu: Me tuku motini mai te kupu a te mema o Wairarapa.

Kupa: E tautoko ana ahau i te rarangi 11.

R. Wharerau: E mea ana ahau me uru ta Tamahau hei rarangi 12.

Pika: Konga mea katoa e whakaae ana ki te rarangi 11, me ki mai "ae" paahitia na i te pooti a waha.

Tamahau: E motini ana ahau, kia ahei te Pirimia ki te karanga i nga minita i nga wa katoa.

Marumaru: E tautoko ana ahau.

Pika: Konga mea e pai ana me karanga mai "ae" paahitia ana i te pooti a waha.

Maniapoto: E menemana ana ahau kia noho i te kainga ote Tumuaki te kainga nohoanga o te kawanatanga.

Pika: Mote 2 p.m., ka noho ano te whare.