.gif)
Paremata Maori: Waipatu 1893
Weneri, Aperira 26Th, 1893
Weneri, Aperira 26Th, 1893.
2 P.M.
Ka tu te Pika, ka Panuitia tetahi pukapuka ki te whare, he mea mai kia tukua te pooti o taua mema mo Mitai Titore. Muri iho ka tu ko Taiaroa. I mea ia he motini tenei kaore e marama. te take he whakapotonga i nga kupu, Kaati ka korero atu ahau mo taku motini. He mea ata rapu naku i roto i nga pukapuka, i nga motini, i nga Pitihana, i nga pitihana hoki o rawahi. I roto i tetahi pukapuka i whakaaetia he kawanatanga Maori, Heoi i roto i te Tiriti o Waitangi i tukua he mana kia tatou, kia ahei tatou te hoko i o tatou whenua, ko toku hiahia tena. I roto ano i te Tiriti o Waitangi e mea ana kia pera ano nga Maori me te pakeha i pera te haere i mua i tonoa ete Pakeha he Paremata mo Nui Tireni. No te tiroha nga ote kawanatanga o Ingarangi, ka kitea e tika ana, otira i tirohia ano tatou. no reira ka puritia e te Kuini tetahi wahi ara te rarangi 71 ote ture nui o Nui Tirenei. Kaore ano ahau kia mohio kua pakaru taua ture. I taua taima kore rawa he kooti. No te tau 1860 ka tu te hui ki Kohimarama, I te mutunga o tena ka kiia kia tu tatou hei pononga pakeha. No te tau 1865 ka paahitia kia tu te Kooti Whenua Maori, na runga i te whawhai i Taranaki, i tu ai Te Kooti. Ko taua whawhai na te hoko a te Teira, I whakaturia nga mema Maori i te tirohanga kua rite te Maori ki te Pakeha. I tu tena ture monga tau e rima (5) hei whakamatau. Ka taea ano te whakakore nga mema ote Paremata mehemea ka hanga he ture. Inga mahi ote Kooti i kite ahau kanui te mate, te he, e hara i te mea taua mate na te kooti, engari na te Paremata i whakanoho kia tekau mo te karati. No te tau 1873 ka mutu tera ture, ka meatia ano kia tuhia ano te iwi ki nga tiwhikete. No te tau 1873 ka motini ahau kia tu he kaunihera mo te iwi Maori. Whakaaetia ana e te Makarini. Ko taua pukapuka ote whakaaetanga a te Makarini kei roto tonu i te Raipere a te kawanatanga e takoto ana i naianei, kei te paahi tonu a taea noatia tenei ra, konga putake tenei o taku motini, E penei ana kia tu he komiti o tenei whare me tera whare, ma taua komiti e whakaatu mai, me mahi ranei he pitihana kaua ranei, kia tirohia he oranga monga iwi kua tuhi ki te kirihipi. I haere a Taiwhanga ki Ingarangi, Ahakoa i marama tona korero, kiia ana mai ma te kawanatanga e whakaatu kia ratou nga tikanga i haere atu ai a Taiwhanga. I muri ma, ka haere ko te kingi. Heoi kihai i maharatia te pitihana a te kingi. Te page 9
whakautu ate Hekeretari "E kore e kaha tera runga atu i te Paremata o Nui Tireni. Te kupu a te Taute, ma te kawanatanga o Ingarangi e utu nga moni i pau monga raruraru. I muri ka penei a te Taute" He mema ano onga Maori kei nga Whare a rua, meake ka tu he Kaunihera monga Maori. I muri i tena ka tukua te pitihana a te Arawa ki Ingarangi. Ko te utu mai, konga ture [unclear: ano] o Nui Tireni mo tatou.
No reira ka mea ahau, me whakauru tatou, ano he pakeha. Ko o tatou whenua kua oti te puru ma te kawanatanga e whakaae kia hokona, ka hokona ai. Ki te ki mai te pakeha kia hokona me te £5 pauna mo te eka, kaore te kawanatanga e whakaae. Ko to nga mema ora e tu nei i te Paremete konga whenua onga Maori, mehemea kaore nga whenua o nga maori kua pekerapu te kawanatanga. Ko taku e whai nei konga tangata anake kua haina e whakaaro e te kotahi-tanga kaore o waho. Ma ratou e uru mai ki roto.
Konga whare karakia na te kawanatanga i mahi. No reira te Hinota. Kaore e taea a ratou ture te whakahinga. Pena nga kamupene na te kawanatanga i whakatu, ko a ratou ture kaore e taea te turaki. Ka pera ano taku kupu mo tatou.
I tae ake nga mema o tenei hui i tera tau ka mea ake kia rite nga Maori me nga Pakeha te tu. Whakaae ana ratou.
Ko taku tonu e penei ana kia rite tatou ki te Pakeha Kia riro ano ma tatou ano e whaka haere o tatou ake whenua. Ki te kiia mai e ia ma ana ano e whakahaere, e kore rawa ahau e whakaae.
H. Tomoana— E tautoko ana ahau i tenei motini.
Tamahau—-Mo te korero a Taiaroa e mea ana ahau me ata whakararata nga tangata. Me nuku atu tenei korero mo tera tunga. Kia oti te kotahitanga. Ko ahau kaore ano i haina ki te kirihipi.
H. Tomoana—E pouri ana ahau mo tooku rongonga kaore ano i haina te mema o Wairarapa nei. Koia ano kei te mea i etahi atu kia kore e haina.
Heuheu—Mo te rarangi tuarima, e ahua tautoko ana ahau.
7 P.M.
Pika (Tikao)—Ko te pire a Tamahau ka korerotia i naianei. Hei te 9 p.m. ka mutu te korero i tenei po.
Tamahau—Mo te kotahitanga. Kanui nga kotahitanga i mahia e te Maori. Te tuatahi note 1859, i Wairarapa Tuarua ko te rongopai. Tuatoru ko te kingi-tanga o Potatau. I tu tenei i te kupu o te karaipiture Tutoronomi 15, 17, tuawha ko te Hauhau, ko te take he kimi ite ora mo ratou. Te pakarutanga o enei, pa ana te mate. Ko te kingi-tanga i mau tonu. I kauria ano e ia te moana ki te tiki i tona mana. Kei te mohio tatou ki te kupu mai. Kei te mahi ano ia i tana tikanga i naianei. E mohio ana ano tatou i haeretia e Ngapuhi te motu nei ki te whakahaere i te kotahitanga. I haina katoa a konei tae atu ki Wairarapa. I haere ano o konei tangata ki te hui ote Tiriti i tu ki Pewhaerangi i te 14 o nga ra o Aperira 1892. I puta ano te kupu a teTumuaki H. Te Haara. kia mahia ko te kotahitanga kia oti i te tuatahi. Kaati ko taku pire ko te kotahitanga kia oti i mua, ko te take he mea kia ata oti ai te mahi nga mahi i mahia i muri iho. Ki te kore e mahia te kotahitanga, ka taea e nga tangata te peke atu ki waho, mehemea ratou ki te hiahia.
Mo te rarangi 4, kaua he Roia. E mea atu ana ahau e tika ana kia kaua he roia i te mea tera tona mahi e mea kia hinga tenei tikanga. Me kaati noa iho ko tatou anake, kia hinga iho ana ko tatou anake.
Ko te ture e mate nei tatou ko te ture whakahaere whenua ote tau 1886.
Na te roia ano tena mahinga. Mo te rarangi 5, e tika ana kia mahara tatou kinga mate onga iwi o waho, kei taea te page 10
whakapohehe aua iwi, ka tahi ratou ka puta ki waho.
Me puta ano he kupu arai ma tatou monga mahi e kitea atu ana e he ana ki to tatou taha,
H. Tomoana, He pire nui rawa tenei. E mea atu ana ahau, me nuku atu mo tera tunga ote Paremata.
H. Ta Wake. E tautoko ana ahau i te pire ate mema o Wairarapa.
A. Te Kume, E marama ana ki au te rarangi tuatahi. Mehemea i tukua te rarangi tuarua i tera tau ka pai ko tenei tera tatou e taunutia. Mo te rarangi tuatoru. Kaore ano e pai.