Pika; Ka tuhera te whare konga pire e homai i naianei.

M. Te Atahikoia: Me oati te mema o Wanganui me Mangakahia, W. Kaitaia E tautoko ana ahau.

Paahitia ana e te whare katoa, kia tua Paraone hei mema mo Wanganui, a Mangakahia hei riwhi mo Nepia, a oatitia ana,

Pika: Mo tenei tau anake te mana o enei mema, ka panuitia atu te pukapuka a te kuwanatanga. He tono i te mana ote Ture whakahaere i nga whenua Maori i raro i te mana ote Tiriti o Waitangi me te ture nui ote tau 1852, rarangi 71, me era atu kupu tautoko a nga Rangatira o Ingarangi, me te whai korero a Kawana Paraore i Kohimarama.

Pirimia: E mea atu ana ahau kia kaha tatou ki te mahi i tenei tikanga kia oti kua tu hoki a H. Heke raua ko Mangakahia ki te whakamarama kia tatou, kaati kanui te marama o a raua korero.

Ko tooku hiahia kaua e tukua he pitihana ki te Paremata i tenei tau i te mea ko te tau mutunga tenei.

Me waiho tenei tau hei whiriwhiringa ma tatou i o tatou mahi e puta mai ana he maramatanga kia tatou, kia whai taima ai hoki tatou ki te kimi mema mo tatou Inaianei ko Timi Kara kei te kati, koia tonu te tangata tuatahi ki te kiki i tenei [unclear: to 10.]

H. Tomoana: Me tono atu ko te mana penei me ta Taiaroa me ta H. Heke Kaua e puta ki te kooti, E pai ana ahau kite kupu a te kawanatanga kia nuknhia mo tera tau nga tono ki te whare, otira ko te mea pai rawa ko te tuku tonu i naia nei.

H Paea: E tautoko ana ahau [unclear: I] ta H. Tomoana. I tu katoa nga mema ki te tautoko i te kupu "mana" me te tuku tonu i naianei ki te whare.

Timoti Whiua: Kua [unclear: whakaae] te kawanatanga ki ta koutou tono.

2 P.M.

Pika: Ko te Ripoata i tukua atu ki te Runanga Ariki kua tae mai i naianei, e mea ana me tuku atu ki te komiti whiriwhiri, kua tae mai hoki te Ripoata a te komiti whiriwhiri o nga Runanga e rua mo te motini a Taiaroa he ki mai kia tere te mahi i taua motini.

Taiaroa: Me whakamana te Ripoata a te te komiti, kei te mohio koutau e tono ana te Ripoata kia hanga he ture i naianei tonu, kei te mohio koutou ko te page 12mea e hiahia tia ana e nga mema ko te kotahitanga kia oti. Heoi matatou he titiro mema Maori mo tatou pakeha ranei hei hapai i tenei mea, no reira ka mea ahau kia hanga he ture motuhake, I tukua tetahi pitihana e nga tangata 12,000, E mohia ana a Ngapuhi, ko taua pire he mea kia hanga he ture motuhake, a kei te ngaro tonu atu, me tuku tonu i naianei, kia titiro ai koutou kei te turaki a Taiaroa, Timi, T. W. Parata ranei, kaati e nea atu ana ahau ki te pika kia tere te kawe atu ki te roia kia hanga, kia mohio tatou kinga kupu ma tatou ano e titiro te tika te he ranei ka pai katahi ka tuku atu ki Poneke.

Pika: Ko nga mea e whakaae ana me ae riro ana ite ae.

H. Mangakahia: ko wai te roia hei mahi?

Pirimia: Kaore ano te kawanatanga i kimi.

H. Haare: Kaore e pai ma te Roia kia kite rano i ta H. Heke i te tuatahi.

[unclear: Pirima:] Kua paahitia te motini a Taiaroa kua tukua ki te komiti. E motini atu ana ahau kia tukua tonutia atu te pitihana, korerotia ra kia tapiritia atu ki ta Taiaroa kia kotahi ai he korero-tanga.

Timoti Whiua: E Tautoko ana ahau.

Paahitia i runga i te pooti a waha, kia kotahi te korero tanga.

Pirimia: Ko te ota pepa a te kawanatanga hei mahinga i naianei kote Rarangi I. He whakatu perehi. He mea nui tenei, e meatia ana kia tuhia ki te reo pakeha me te reo maori, I naianei e £900 e pau ana ki te tangohia mai i naianei he Perehi ka riro ite £1600, kote moni hua mai £348 i te tau ki te puta ia wiki ia wiki. I te etita e £500, ka riro mai ia koutou ka iti te utu, ko taku ko te tango tonu i te Perehi, kei merepana tetahi perehi, ko te tangata nana kua pekerapu, kua patua atu ki te waea patai i te utu, Hei te Wenerei ka tae mai te utu.

Me whiriwhiri ano he tangata tuturu o tenei kotahitanga hei rehitatanga, hei komiti whakahaere kia rua hoki tangata e whiriwhiri hei kohi moni utu mo te pepa kotahi mo tenei motu, kotahi mo tera.

H. Paea: Ko te ora ote Pakeha ko te perehi otira kei te tamaiti ano tatou, kaore e pai inaianei.

E. Te Wano: E tautoko ann ahau i ta Paea.

H. Ropiha: E tautoko ana ahau kia tangohia tenei Perehi mo tatou.

M. Te Atahikoia: Me waiho tenei take mo muri kia mohiotia rawatia te wahi e tino tu ai te Paremata kia marama ai nga tangata whakahaere.

Pirimia: Ko te wahi e kite ai tatou hei tunga mo te perehi koia tena, kaore he whanga nga ki te wahi e tu ai te Paremata.

Kaitaia: E tautoko ana ahau i ta M. Te Atahikoia.

Amorangi: E tautoko ana ahau kia mahia tenei korero i naianei.

Mangakahia: Ko te moni te mea nui, me titiro ake ko te huarahi e tata mai ana kia tatou, ko te mea pai ki au hei awhinatanga ko te Kirihipi. Waiho ko tenei nupepa te mea ma tatou, E pai ana ahau kia whiwhi tenei nupepa ki te reo pakeha, kua kiriminatia tenei nupepa mo te tau kotahi.

A. Kume: E tautoko ana i tenei korero, ka kore te kotahitanga e kaha, me kamupene.

Eruini: Me kamupene.

Patuawa: E pai ana tenei korero, ko te moni hei awhina ko te kohi tau a te Iwi, ara ko te £1, ma tenei kua kore he ua ua tanga.

Wirihana: Me tere te whakahaere i tenei korero ko taku ka haere nga kai whaka haere i nga kirihipi me haere ano nga kai kohi mote perehi. E mea ana ahau ma nga Rangatira kia £10, tae atu ki te £20.

W. Toroiwhiti: E tautoko ana ahau, engari me nuku atu motetahi taima.

page 13

R. Aperahama: E tautoko ana ahau kia tu tonu he perehi ma tatou.

Kiriwehi: E tautoko ana ahau kia tu [unclear: te] perehi ma tatou.

Pika: Ka nukuhia te whare mo te 7 p.m.

7 P.M.

Pika: Ko te perehi ano hei mahinga ana tatou, kua hoki mai te tiiti a H. Tomoana, engari ka nukuhia mo apopo korero ai.

Pirimia: Ko tenei perehi ka tu kia 9 marama i runga ite kiriminatanga, ko te take i mea tia ai kia mahia i naianei kia whai taima ai hei whakariteritenga i nga mea e tika ana kia mahia. Heoi ano te kupu e whaia atu ana ko te kupu "ae" kia tu "kaore" ranei.

H. Paea: Kaore au e mahara ki tena, Heoi taku i haere mai ai ko te kotahitanga kia whakaotia.

N. Hari: Me nuku tenei korero mo tera tau, me mahi ko te kotahitanga me te Pire hei tuku ki te Paremata, ka raruraru ta tatou mahi i runga i enei tikanga.

Pene Taui: E tautoko ana, kia nukuhia mo tera tau.

Pirimia: Kaore e pai tenei korero, kite nuku Heoi ano te mea tika he ki mai "ae" "kaore" ranei kua whakamarama ahau kia koutou tera e haere nga tangata kinga motu e rua nei ki te mea i nga tangata e hiahia ana ki te pepa. Ko te take i mea ai te kawanatanga mate kotahitanga te perehi, kia puta ai te hua ki te kotahitanga.

Ki te nukuhia tenei korero ka taumaha ano tatou. Engari kia tere te ki mai "ae" "kaore" ranei, kia tere ai te kimi tangata hei hapai i tenei Perehi, ki te pai koutou kia tu he perehi, kua mutu tenei korero, a kua timata tonu atu i te taenga ki te mutunga o Huia.

H. Ropiha: E tautoko ana ahau i tenei perhei kia rongo ai nga motu nei i nga korero o tera wahi o tera wahi, kia rongo ai hoki tatou i nga korero o era motu, ko te mea pai ma te kotahitanga tenei Perehi.

A. Kume: E tautoko ana ahau i te kupu ma te Kamupene te Perehi, ka tango tonu ahau ia Huia a taea noatia tona mutunga.

M. Te Ata: Mehemea he mama te kai tautoko mo te perehi ka tautoko ahau, kaore e tere taku whakaae atu, ko te ingoa kamupene nei me tango atu ki waho,

R. Wharerau: Koia tenei ko tetahi onga ringa mo ta tatou mahi, ko te ora tenei ote pakeha ko tooku hiahia kia tautokotia e koutou tenei perehi, ko te mate kote timatanga atu kua roa e mahi ana kua puta te ora, ka kore e riro i te kotahitanga ka riro ke te hua i etahi atu, kua kore e riro mai i te kotahitanga.

Mangakahia: Kei mua te korero a nga mema ko te taha ki te moni kei muri, mehemea kei mua te moni kua tere tenei korero, ko te moni hei whangai mo tenei perehi ko te moni a te kotahitanga.

W Ngawhau: Mehemea £1 kaore e ua ua tenei korero ki au.

R. Huru: Kei te taumaha tenei korero ki au.

T. Whiua: E tika ana a koutou korero e mea nei mate moni ka ora a tatou mahi ma te aha oti e ora ai teTiriti, kaore ano tatou i roa noa e haere ana kua aue noa, kia mohio mai koutou i tae kite £400 i pau ia Huia. I tenei wa kua heke te hua o Huia, kaore rawa ahau e pai kia riro i te kamupene tenei perehi. Mehemea kua riro i te kotahitanga tenei perehi kua taka mai te hua hei whakaora i te kotahitanga.

Wano: Mehemea kua tae mai nga moni kei te kawanatanga kua mana ko tenei kei te iwi ano ka uaua ko te mahara o nga iwi nei, ko taua moni hei oranga monga tangata mau i o tatou tikanga ki Ingarangi mehemea ki te kore e paingia e tenei Paremate, hoi ko taku tenei.

W. Tewhai: E marama ana tenei page 14tikanga mo te perehi, otira ko te puku ote wheke kia mau i te tuatahi ara kote mana e tango hei mahinga i te tuatahi.

Marumuru: E penei ana etahi ki te kore te mana hei aha te perehi. E he ana tenei tu korero, ki au, ki te kore e homai te mana katahi ka tino awhina rawa i ta tatou perehi.

E mea ana etahi o koutou. "He toa oku tupuna, tae iho ki au he toa ano." I naianei e whaka rongo ake nei ahau, na te kupu noa kia kohia he oranga mo te perehi, kua hoki haere koutou, kei hea to koutou rongo toa. Me awhina katoa nga Rangatira nei, ka riro mai ta tata taonga.

H. Makoare: Me nuku atu tenei mea mo tera tau.

Pika: Ka pootitia tenei korero kia riro ma te kotahitanga, ma te kamupene ranei. Pootitia a wahatia ana kia riro mai i te maori tenei perehi, riro ana i te ae, Tautohea ana ete no. Pootitia tutururtia ana i te ae 21. No 26.

[unclear: Piro] ana i te No.

Konga mea mo apopo ke whiriwhiri mema mo te Paremata me te Triti a H. Tomoana.

Ka nukuhia te whare mo apopo.