Whakatau Rahui o Te Tai Hauauru
[hua]
He Ture hei whakakore i nga Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, hei Whakarereke hoki i te Ture e pa ana ki te mahi Whakahaere i aua Ture.
Na Ka Meingatia Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete i runga ano i tona mana ara:—
1. | Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892." | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2. | I roto i tenei Ture me ka kore e rereke i nga kupu o roto:— "Whenua raupatu" tona tikanga ko tera wahi katoa o te Koroni e mau na te whakaaturanga i roto i te kupu apiti ki "Te Ture Whakatau i nga Rahui o te Tai Hauauru, 1881:"
"Maori" tona tikanga he, tangata Maori no Niu Tireni hui atu ki nga hawhe-kaihe katoa me o ratou uri: "Aua Ture" ko "Te Ture Whakatau i nga Rahui o te Tai Hauauru, 1881," "Te Ture Whakatikatika 1884 i te Ture Whakatau i nga Rahui o te Tai Hauauru, 1881," "Te Ture Whakatikatika 1885 i te Ture Whakatau i nga Rahui o te Tai Hauauru, 1881," me "Te Ture Whakatikatika 1887 i te Ture Whakatau i nga Rahui o te Tai Hauauru, 1881:" "Nga rahui" tona tikanga ko nga rahui i hanga e te Kawana i roto i tona Kaunihera i raro i "Te Ture Whakatau mo te Tai Hauauru (o Aotea-roa), 1880," i raro i aua Ture ranei, i taua Ture ranei, a e uru ana nga whenua katoa i roto i te takiwa o te rau patu i whakahokia ki nga Maori, i karaatitia ranei ki a ratou hei oranga mo ratou, haunga ia nga whenua i whakataua ki a ratou e nga Kooti Whakarite i nga whenua i tangohia, nga whenua ranei i whakataua e te Kawana ki aua Maori i runga i ta ratou mahi ki te taha ki a te Kuini, i mua o te wa i mana ai "Te Ture Whakatau mo te Tai Hauauru (o Aotea-roa), 1880." "Te rahui" "ia rahui" ranei, me kahore i whakahuatia ketia, tona tikanga, ko te whenua e mau na te whakaaturanga i roto i te Karauna karaati kotahi, ota wehe, wehewehenga ranei, pukapuka whakatau take ranei, hui atu ki era wahi o nga rahui ka kiia e te Kawana i runga i nga whaka-page 2haerenga o tenei Ture me uru mai ki roto ki te tikanga o enei kupu "te rahui" "ia rahui" ranei. "Te Kai-tiaki mo te Katoa" tona tikanga ko te Kai-tiaki mo te Katoa i whakaturia i raro i "Te Ture o te Tari Tiaki mo te Katoa, 1872." "Te Kooti Whenua Maori" "te Kooti" ranei, tona tikanga ko te Kooti Whenua Maori i whakaturia i raro i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886," me nga Ture whakatikatika i taua Ture: "Nga whakapainga" me nga "tino whakapainga," tona tikanga ko nga "tino whakapainga tuturu" e mau na te whakaaturanga i roto i te tekiona toru o "Te Ture Whenua, 1885:" "Nga tangata Maori no ratou te whenua" tona tikanga ko nga tangata Maori, ko etahi tangata ranei e whai hea ana, paanga ranei ki nga rahui i raro i nga Karauna karaati, ota wehe, wehewehenga ranei, i etahi atu pukapuka whakaatu take ranei: "Riihi tuturu" tona tikanga he riihi kua whakatuturutia e te Kawana i roto i tona Kaunihera i raro i nga tikanga o aua Ture: "Te Ture Whenua, 1885," me uru ki taua Ture nga Ture whakatikatika katoa i taua Ture. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3. | Ka whakakorea atu e tenei aua Ture. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4. | Ka kiia i te ra e whai mana ai tenei Ture, a muri atu hoki, kua tukua te mana mo nga rahui kia motuhake atu ki te Kai-tiaki mo te Katoa, me te whai tikanga ano o nga riihi whai mana me nga kupu whakarite katoa e pa ana ki runga ki aua rahui i runga i te tikanga tiaki mo nga tangata no ratou aua rahui, engari ia me whakahaere me tuku hoki i raro i nga tikanga anake o tenei Ture, kaua i raro i nga tikanga o tetahi atu Ture. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5. | Hei mea e ahei ai te whakahaere i nga mana riihi, i era atu mana ranei e whakaaetia ana i raro i tenei Ture, me ki kua kore nga here, nga tikanga me nga whakaritenga kei roto i nga Karauna karati e mau ana. Engari ki te kore tenei e meatia ka mau tonu ano nga here, nga tikanga me nga whakaritenga.
I runga i nga whakahaerenga o tenei tekiona me uru ki roto ki nga kupu "Karauna karaati" nga ota rohe me nga ota wehewehe, me nga pukapuka whakaatu i nga take i whai paanga ai nga Maori ki nga rahui. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6. | Ka ahei te Kai-tiaki mo te Katoa ki te riihi i nga rahui, i runga i tana e mahara ai he mea tika, me te tau ano o te mana whakahou haere i te riihi i runga i nga tikanga o tenei Ture, me nga tikanga e mau nei i te Apiti ki tenei Ture. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7. | Ko nga riihi kua tukua e te Kai-tiaki mo te Katoa i mua ake nei (haunga ia nga riihii kua tukua i runga i te mana o nga whakataunga i whakaputaina hei whakakapi mo nga riihi kua whakatuturutia i raro i aua Ture) ka whakamana, timata mai i te ra i tuhia ai ia riihi pera; a ko nga whakahokinga iho katoa a te Kai-tiaki mo te Katoa i nga utu reti i tika kia utua mo aua riihi, me ki ka mana taua whakahokinga iho i nga moni i whakaritea e ia, timata mai i te wa i whakahokia iho ai aua utu reti. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
8. |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
9. | Ko te kai-tango riihi e tika ana i raro i nga tiknga o te tekiona warn o tenei Ture kia riro i a ia he riihi hou i raro i nga tikanga o tenei Ture, ina whakamutua te riihi tuatahi, te riihi ranei kua whakatuturutia, i runga i tana hainatanga i te riihi hou me nga kape e toru o taua riihi, me te utu hoki i nga moni utu mo nga whakapainga me te moni utu reti, i era atu moni ranei kua kiia ake nei, ka tika kia tukuna he riihi pumau tonu ki a ia, i raro i nga tikanga o tenei Ture. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
10. | E kore e ahei kia nui atu i te ono rau wha tekau nga eka whenua mo te riihi i raro i tenei Ture, kaua hoki e ahei tetahi kai- tango riihi ki te hoko i te whenua e riihitia ana e ia.
A e kore hoki e ahei tetahi kai-tango riihi, tetahi tangata ranei, a ia ake, a ia ake ranei me tetahi atu tangata mo te taha ki a ia, ki te pupuri, i te wa kotahi, i nga eka i neke ake i te ono rau wha tekau i raro i tenei Ture, i runga i te tikanga noho, kai-tango riihi, tangata ranei i whakawhitia atu te whenua ki a ia, kai-tango riihi tuarua, page 9tetahi atu tangata ranei. Ko te nohonga, ko te riihi, ko te whaka-whitinga, ko te riihi tuarua ko tetahi atu pukapuka ranei, kahore nei e rite ana ki nga ritenga o tenei tekiona ka mana kore, ka meingatia e takahi ana i te Ture mai ano i te timatanga mai: Engari ia e kore tenei tekiona e whai mana ki runga ki te tangata e whai tikanga nei ki runga ki te riihi o tetahi rahui, i runga i te pekeraputanga, i runga i te wira i te kore wira ranei. Ko te wa e whakaritea mo te riihi kia rua-tekau-ma-tahi nga tau, me timata te mana i te rironga o te whenua, e kore e waiho kia rite mai etahi atu tikanga ka mana ai; otiia ka taea te whakahou te riihi pera i runga i nga tikanga o tenei Ture me nga tikanga o te Apiti ki tenei Ture. Me whakauru ki roto ki taua riihi nga kupu whakarite, nga tikanga me nga whakaaetanga kahore nei e rereke ana nga tikanga i nga ritenga o tenei Ture, nga ritenga whakahaere ranei a te Kawana i mahia i raro i tenei Ture, i nga tikanga ranei o te Kupu Apiti ki tenei, i runga i nga ritenga whakahaere e whai mana nei te Kai-tiaki mo te Katoa i runga i nga tikanga o tenei ture ki te hanga, ki te whakarereke, ki te whakatikatika ki te whakakore ranei, ko enei ritenga whakahaere me whai tikanga ki runga ki nga keehi katoa, ki runga anake ranei ki etahi keehi ki etahi ahua keehi ranei. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
11. | Mo nga riihi ka tukua i raro i tenei Ture, ko nga tikanga e mau nei i te Kupu Apiti ki tenei, me ki kua pa kua whakaurua hoki ki roto ki tenei Ture. Mo nga riihi e meingatia ana kia tukua i raro i te tekiona waru o tenei Ture, e kore e pangia e te rarangi rima tekau, rima tekau ma tahi, rima tekau ma rua, rima tekau ma toru, rima tekau ma wha, me te rima tekau ma rima o te Apiti ki tenei Ture, a ko era atu rarangi i roto i taua kupu apiti, me korero ano kahore e takahi ana, engari e whakarite ana i nga tikanga o taua tekiona waru, a ki te mea e rereke ana nga tikanga o aua rarangi i te tekiona waru, me korero ano kei raro aua rarangi i nga tikanga o te tekiona waru. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
12. | Ka whai mana ano te Kai-tiaki mo te Katoa, apiti atu ki etahi atu mana kei a ia mo runga i nga rahui, ki te whakahaere i enei tikanga i raro iho nei, ara:—
E kore te tangata Maori nona te whenua, a kei a ia tetahi rahui, e abei, ina ka puta he tono whakawa a te Kai-tiaki mo te Katoa kia hoki mai te rahui pera ki a ia, ki te whakatu kereme tawari i ta te Kai-tiaki mo te Katoa i ranga anake i te take whai hea whai paanga ranei o te tangata Maori nona te whenua i roto i te rahui pera. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
13. | Ko nga moni katoa e riro mai ana i te Kai-tiaki mo te Katoa i runga i te mana o tenei Ture, koia nei nga moni utu mo tetahi whakapainga kua utua e tetahi kai-tango riihi, me whakahaere e ia i roto inga pukapuka tia ki pena me ena e tika nei ia i raro i te tekiona tekau o "Te Ture Whatikatika 1891 i nga Ture o te Tari Tiaki mo te Katoa" ki te whakahaere ranei i nga moni tiaki i runga i te whakataunga moni ki runga ki tetahi riihi kua whakamana i raro i tenei Ture; a ko nga moni e puta mai ana i te, tau me utu i ia wa i ia wa ki nga tangata e tika ana kia utua ki a ratou aua moni. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
14. | Ko te rarangi ingoa o nga tangata Maori no ratou tetahi whenua rahui kua oti nei te ata whakarite o ratou hea o te moni reti o aua rahui i runga i nga tikanga o te tekau-ma-rima o nga tekiona o "Te Ture Whakatikatika 1884 i Te Ture Whakatau i nga Rahui o te Tai Hauauru, 1881," hui atu ki nga rarangi ingoa e apititia mai ana i ia wa i ia wa, ko tera hei rarangi ingoa o nga tangata no ratou nga rahui, a ko nga tangata kei roto o ratou ingoa i aua rarangi ingoa, me ki, me te eke atu ano ia o nga tikanga o tenei Ture ki runga, ko nga tangata era e tika nei kia riro i a ratou nga utu roti, nga moni e puta mai ana i roto i te tau, nga moni painga, era atu moni ranei e puta mai ana i runga i aua rahui. Na mo nga rahui kahore nei ano kia whakataua te hea o ia tangata o ia tangata o nga tangata Maori no ratou aua rahui, ma te Kooti Whenua Maori, ma te Tumuaki Kai-whakawa ranei o taua Kooti e whakatau te hea, te whai paanga ranei o ia tangata o ia tangata o te hunga no ratou te whenua, a ma taua Kooti, Tumuaki Kai-whakawa ranei e tuku atu ki te Tari o te Kai-tiaki mo te Katoa he rarangi ingoa o nga tangata Maori no ratou te whenua me o ratou hea, whai paanga ranei kua whakataua ra. Ko nga rarangi ingoa pera ka karangatia "he pukapuka rehita." | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
15. | Ma te Kooti Whenua Maori ma te Tumuaki Kai-whakawa ranei o taua Kooti i ia wa i ia wa i runga i te tono a te Kai-tiaki mo te Katoa, e whakatikatika etahi o nga mea e hapa ana i roto i te pukapuka rehita hei mea kia takoto tika ai taua pukapuka rehita, a ma taua Kooti, Tumuaki Kai-whakawa ranei e uiui i ia wa i ia wa, nga ingoa o nga tangata ka whai paanga i runga i te tikanga whakatu riiwhi, tikanga ke atu ranei, ki te hea ki te whai paanga o tetahi tangata kei page 11roto tona ingoa i te pukapuka rehita. Kaua te Kooti Whenua Maori te Tumuaki ranei o taua Kooti e whaimana ki te whakaroreke i nga paanga o nga tangata o roto o nga karaati, o etahi tangata ranei, kua whakataua i raro i nga tikanga o te tekiona tekau ma rima o "Te Ture Whakatikatika 1884 i te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1881." | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
16. | I nga meatanga e tika ai te pera, a hei whakarite hoki i nga tikanga o tenei Ture, me ki kua uru "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886," me nga Ture Whakatikatika i taua Ture, ara nga wahi kua whakatikatikaina e tenei Ture: Engari hoki me kaua rawa te Kooti Whenua Maori e whaimana ki runga ki aua rahui, engari ano i raro i nga tikanga kua whakaritea i te tekiona tekau ma wha, tekau ma rima, tekau ma whitu o tenei Ture, engari ano ma runga ma te whakahau o ia wa o ia wa a te Kawana i roto i tona Kaunihera kia whaimana, i runga i te tono pera atu a te Kaitiaki mo te Katoa. Kaua hoki te Kooti Whenua Maori e wehewehe i tetahi rahui ki te koro e matua whakaputaina e te Kawana he waraati whakamana kia wehewehea peratia. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
17. | Mehemea he tamaiti kahore ano i tae noa ki te rua-tekau-ma-tahi ona tau, he porangi, he tangata mate, he tangata kore kaha, tetahi Maori nona tetahi rahui, ka ahei te Kooti Whenua Maori, te Tumuaki ranei o taua Kooti, i ia wa i ia wa ki te whakatu whakarere i tetahi tangata hei kai-tango i nga moni e tika ana kia utua ki taua tangata Maori pera, ki te whakakore ranei i te tuunga o taua tangata; a ma te tangata kua whakaturia peratia ra e whakahaere aua moni i runga i tana tikanga i kite ai e tika ana hei oranga, hei akonga ranei i nga tangata Maori pera no ratou te whenua. A tae atu ki taua whakatuunga pera ka ahei te Kai-tiaki mo te Katoa, ki te whakahaere i nga mana e ahei nei te tangata ki te whakahaere mehemea i whakaturia i raro i tenei tekiona. Ka ahei te tangata kua whakaturia peratia ra ki te pooti ki te whakahaere tikanga ranei i te huihuinga kua whakahuatia i te tekiona waru o tenei Ture; a ma ana whakahaerenga e here nga tangata Maori no ratou te whenua, hei painga nei mo ratou i whakaturia ai ia. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
18. | E kore e tau te he ki runga ki te Kai-tiaki mo te Katoa, mo te mahinga mo te korenga ranei e mahia e ia o tetahi mea i raro i te mana o tenei Ture, ki te kore e puta he kupu whakaatu pono ma te Kooti i timatatia nei ki reira taua mahi, whakahaerenga ranei, kihai ia i tahuri ki te whakahaere, kihai i mahia e ia, i hapa ranei i a ia te mahi. Ko nga utu me nga moni katoa i whakapaua e te Kai-tiaki mo te Katoa, i runga i te whakahaerenga o etahi o nga mana kua tukua e tenei Ture, me tango mai i roto i nga moni kua riro mai ki a ia i raro i nga tikanga o tenei Ture, i puta mai nei i te rahui koia nei te putake mai o nga moni i pau. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
19. | A te mananga o tenei Ture, e kore e ahei te tuku tono whakawa i te Kai-tiaki mo te Katoa mo tetahi mate i pa mo te korenga ranei i rite o tetahi tikanga tiaki, mo te tukunga o tetahi riihi rahui i mua atu o tenei, mo runga i te mahinga i te hapanga ranei o te Kai-tiaki mo te Katoa ki te whakarite i etahi o nga tikanga o aua Ture, i runga ranei i tetahi whakataunga e meingatia ana i whakaputaina i raro i aua Ture, me te korenga ranei e tohe kia taea ai kia whakahaerea ai ranei tetahi whakaritenga whakaaetanga, mana, tikanga, mo runga mo nga rahui, mo etahi atu whakahaerenga mea ranei i hapa i te Kai-tiaki mo te Katoa mo runga mo nga rahui. E kore e kiia ma tetahi o enei tikanga e whakamana e whakakore ranei i te mana o tetahi whakataunga i meingatia i whakaputaina i raro page 12i te mana o aua Ture, tetahi riihi ranei i hanga i raro i te whakataunga pera; a mo te riihi e meingatia ana i hanga i raro i te mana o tetahi whakataunga, ahakoa te mananga o tenei Ture, ka ahei kia whakawakia te whai mananga o taua riihi me te whai paanga o nga tangata e whakatu keehi ana i raro i taua riihi, i mua atu i muri mai ranei i te mananga o tenei Ture; a mo nga meatanga kahore nei i whakaritea he tikanga i roto i tenei, ka takoto ka mau tonu nga mana me nga tikanga whakaora ki runga ki era atu tangata katoa e hara nei i te Kai-tiaki mo te Katoa. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
20. | E kore tetahi tangata Maori nona tetahi whenua e ahei ki te tuku, ki te mokete, ki te whakaeke tikanga whakaea moni nama, ki te whakahaere tikanga ke atu ranei, i runga i tona hea, whai paanga ranei i roto i tetahi rahui, i nga moni utu reti ranei, i nga moni e puta ana i roto i te tau, i nga moni painga ranei, i etahi atu moni ranei e puta mai ana i roto i taua rahui, engari ka taea te wira ki tetahi tangata Maori; engari kaua e mana te tuku a wira mehemea e rereke ana i nga ritenga, me nga here, me nga tikanga o roto o te Karauna karaati, o te ota wehewehe o tetahi atu take nana i whakapumau te paanga o taua Maori e ahei ai te tuku e ia; e kore hoki te hea, te whai paanga ranei o tetahi tangata Maori, i roto i te rahui pera, i nga moni utu reti, i nga moni e puta mai ana i roto i te tau, i nga moni painga ranei, i roto ranei o etahi moni e puta mai ana i roto i taua rahui, e ahei kia murua, kia hokoa, kia whakataua, kia whakahaerea ranei tetahi tikanga tango i runga i tetahi tikanga whakahaere pehea, pehea ranei, kia waiho ranei hei whakaea peekerapu, heoi kau nga mea e taea ana e ia ko nga mea kua whakamana e tenei Ture. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
21. | Me rehita e te Kai-Rehita Takiwa Whenua i whakaturia i raro i "Te Ture Tuku Whenua, 1885," te riihi kua hanga i raro i taua Ture i tenei Ture ranei, ahakoa kahore e whakaaturia atu ana ki a ia te Karauna Karati te pukapuka whakaatu take ranei o te whenua e mau ana te whakaaturanga i roto i taua riihi. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
22. | Hei mea kia taea ai te whakarite nga tikanga o tenei Ture ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa, i raro ano i nga tikanga e whakaritea ana e te Tari Wea o te Koroni:—
Me ahei te Kaitiaki mo te Katoa i ia wa ki te whakaputa i nga moni e whaitikanga ana kia utna i te mea e whakahaerea ana nga tikanga o tenei tekiona, ahakoa kaore he tikanga ke atu i enei hei whakamana i a ia, me utu e ia i nga moni e takoto ana i te kaute moni o te Kaitiaki mo te Katoa. Ko nga moni e whakaputaina peratia ana me uta ki runga ki nga whenua e ruuritia ana, ma te Kaitiaki mo te Katoa e whakarite kia pewhea te moni e tau ma ia wahi ma ia wahi e whakarite atu, a me whakahoki atu ano aua moni me nga hua, kaua nga hua e hipa atu i te whitu panna mo ia rau panna i te tau, me utu atu aua moni i nga moni e utua ana e nga kaitango riihi o taua rahui: Engari hoki me waiho ano ki te Kaitiaki mo te Katoa te tikanga mehemea me utu katoa atu aua moni i nga moni reti o te tau tuatahi mo aua whenua, me utu haere ranei etahi wahi o aua moni i ia tau i ia tau, engari kaua e roa atu i te whitu tau. page 13 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
23. | Ka ahei tetahi Maori tane, wahine ranei nona te whenua, i neke ake nei ona tau i te tekau-ma-ono, ahakoa kua marenatia ia kahore ano ranei, ki te tuhi pukapuka tino tika tino whaimana wha-kaatu i te utunga o etahi moni e tika ana kia riro mai i a ia i te Kai-tiaki mo te Katoa, ka ahei ranei ano hoki ia ki te tuhi i tetahi pukapuka i te aroaro o tetahi Kaiwhakawa (J.P.), roia o te Hupirimi Kooti, rangatira o tetahi poutapeta ranei, whakamana i tetahi atu o nga tangata no ratou te whenua, kua kaumatua nei ia, ki te tango mai i aua moni ki te tuhituhi pukapuka hoki whakaatu i te utunga atu o etahi moni e tika ana kia utua ki taua Maori whaitake, a kua rite te wa hei utunga i te wa i tukuna ai taua pukapuka whakamana; engari kana e tukuna e tetahi Maori whaitake, tetahi pukapuka whakamana i tetahi tangata kia tango i etahi moni e tika ana kia utua ki taua Maori whaitake, i mua atu o te ra tika hei utunga mo aua moni, a ko ia pukakuka whakamana e tuhia peratia ana me mana kore. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
24. | Ka whai mana te Kawana i ia wa i ia wa ki te hanga, ki te whakarereke, ki te whakakore ranei i nga ritenga whakahaere:—
Engari kaua e mahia he tikanga whakahaere i raro i te mana o tenei tekiona, mehemea e rereke ana i etahi o nga tikanga o tenei Ture, o te Apiti ranei ki tenei Ture, o te Ota ranei a te Kaunihera a te Kawana i raro i te mana o te tekiona rua tekau ma ono o tenei Ture. Ko aua tikanga whakahaere katoa me panui ki te New Zealand Gazette, me te Kahiti; a kia panuitia peratia me whaimana ano i uru mai ki roto ki tenei Ture, a me mana i roto i nga Kooti whakawa ahakoa heoi ano te whakaaturanga ko taua panuitanga anake. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
25. | E kore e tika kia whakahaerea, kia tukua ranei nga rahui, nga moni utu reti, nga moni e puta ana i te tau, nga moni painga etahi atu moni ranei e puta mai ana i roto i aua riihi, engari anake i nga meatanga i whakaritea nei he tikanga e tenei Ture ka tika ai.page 14 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
26. | Ka ahei te Kawana, i runga i te ota o te Kaunihera i ia wa i ia wa:—
Engari e kore tetahi ota o te Kaunihera e taea te hanga kahore nei i rite ki nga tikanga o tenei Ture; e kore ano hoki e ahei te kai-tango riihi ki te hoko kia riro motuhake atu i a ia tetahi whenua e rihiitia ana. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
27. | Ka ahei te Kawana ki te whakatu i nga apiha, kai mahi, kai whakahaere e whakaarohia ana e ia e tika ana hei whakarite i nga tikanga o tenei Ture. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
28. | Kahore he tikanga i roto i tenei Ture e kiia ai ka tau he taake he reiti ke atu ranei ki runga ki nga rahui ki nga moni utu reti, ki nga moni e puta ana i te tau, ki nga moni painga, ki etahi atu moni ranei e puta mai ana i nga rahui, ki nga tangata ranei e whaipaanga ana ki aua rahui, i nga taake i nga reiti ranei i tika nei kia utua i runga i aua mea, e te tangata ranei nona te whenua i mua atu i te mananga o tenei Ture. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
29. | Ka ahei te Kai-tiaki mo te Katoa, i runga i tana i mahara ai he mea tika, ki te tuku raihana whakaae ki nga Maori whaitake ki te whenua kia noho i runga i etahi wahi o aua Rahui, hei wahi nohonga mo ratou, hei kainga hei ngakinga kai, i runga ano i nga tikanga e whakaritea ana e ia. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
30. | Ka ahei te tango i nga rahui i etahi wahi ranei o nga rahui mo nga mahi mo te katoa, me puta ano he utu mo aua whenua e tangohia ana, i runga ano i nga tikanga e tangohia nei e utua nei nga whenua i raro i te mana o "Te Ture Mahi Nunui, 1882," a mo runga mo aua tu tikanga e meingatia ana aua rahui, he whenua, i raro i nga tikanga o "Te Ture Mahi Nunui, 1882;" a i te mea e hiahiatia ana kia tangohia he rahui tetahi taha ranei o te rahui, ka meingatia ko te Kai-tiaki mo te katoa te tangata whaitake nona taua rahui tetahi taha ranei o te rahui, ara mo runga mo taua tangohanga me taua whakapu- tanga utu; a ko nga tikanga katoa kua whakaritea í roto í "Te Ture Mahi Nunui, 1882," kia mahia kia kaua ranei e mahia e te tangata whaitake, ka ahei kia mahia kia kaua ranei e mahia e te Kai-tiaki mo te Katoa; a ko nga kupu whakaatu e tika ana i roto i "Te Ture Mahi Nunui, 1882," kia tukuna atu ki te tangata whaitake, kia tukuna ranei e ia, i te mea e tangohia ana tetahi whenua, me tuku atu ki te Kai-tiaki mo te Katoa, mana ranei e tuku; a i nga tono utu katoa ko te Kai-tiaki mo te Katoa hei kaitono, a ko nga moni e tika ana kia puta hei utu pera, me utu ki te Kai-tiaki mo te Katoa. Ko nga moni katoa e whakaputaina ana hei utu pera mo te whenua e tangohia ana, me pupuru e te Kai-tiaki mo te Katoa, i runga i te tikanga tiaki mo nga Maori whaitake ki nga rahui ki nga wahi ranei e tangohia ana, a me whakahaere aua moni i runga i nga tikanga kua whakaritea i te tekiona tahi tekau o "Te Ture Whakatikatika, 1891, i te Tura Tari Tiaki mo te Katoa," a ko nga hua e puta mai ana i aua moni, me whakahaere ano i runga i nga tikanga e whakahaerea ai nga reti me nga moni e puta mai ana i aua rahui, i aua wahi ranei o aua rahui. "Mahi mo te katoa" ko te tikanga o enei kupu i roto i tenei tekiona, me rite tonu ki te tikanga o aua kupu i roto i "Te Ture Mahi Nunui, 1882," me te apiti atu hoki o enei mea, ara, kura mo te katoa, takoto ranga pukapuka mo te katoa, me nga whenua takarohanga mo te katoa.page 15 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
31. | I roto i nga tikanga o tenei Ture, e whakamana nei i te Maori whaitake kua hipa ake nei ona tau i nga tau tekau ma ono, kia ahei ki te mahi i etahi tikanga, ka meingatia ko ia Maori whaitake pera kua hipa ake ona tau i nga tau tekau ma ono kia mana ai tana mahi i taua mea, ahakoa kaore ano kia tae noa ona tau ki te tekau ma ono, mehemea ra kaore i tukuna atu he pukapuka whakaatu atu ki te tangata e tika ra kia matua pataia e ia mehemea kua tae ki te tekau ma ono nga tau o taua Maori me i kore nga tikanga o tenei tekiona, i mua atu i te mahinga pera a taua Maori, haunga ke ia nga mea e mahia tahaetia ana. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
32. | Ko tenei Ture, haunga ia nga mana mo te hanga ritenga whakahaere, i raro i tenei Ture, haunga hoki ia te tekiona tekau ma wha, tekau ma rima, tekau ma ono, rua tekau ma wha, rua tekau ma ono o tenei Ture, ka mana a te tahi o nga ra o Nowema, o te tau tahi mano waru rau iwa tekau ma rua; ko nga mana mo te mahi tikanga whakahaere, me te tekiona tekau ma wha, tekau ma rima, tekau ma ono, ma tekau ma wha, me te rua tekau ma ono me tenei tekiona o tenei Ture, ka kiia i timata mai te mana i te ra i puta ai te kupu whakaae a te Kawana kia mana tenei Ture. |