Pukeatua.

Ko te whiriwhiringa a te Kooti mo runga i nga take o te kereeme a te Whatakorari. Ko nga take o tenei kereeme—1st. He take Tipuna. 2nd. He take Raupata. 3rd. He Mana. 4th. He Ahikaroa. 5th. He Tuku.

Na no te mea kua korero a te Whatakorari ko tenei waahi e kereemetia nei e ia kei roto o nga rohe o te tuku o te Awaiti me Pahaoa i te tau 1854 me te tau 1855 ki a te Kuini a ko nga moni i whakaaetia mo tenei whenua kua utua katoatia ki a ratou. No reira e whakaaro ana te Kooti, mehemea e tika ana kei roto tenei whenua o nga rohe o te Kuini, ko te Komihana a te Kawanatanga te tangata tika hei kereeme, kahore nga tangata nana i tuku, te take kua tukua whakareretia e ratou o ratou paanga ki a te Kuini, a kua pau hoki i a ratou te moni a te Kuini e rite ana, hei whakaea i o ratou paanga katoa i roto o nga rohe o taua tuku. Otira i te mea e whakahaere ana te kai tono i ona take kahore te Kooti i kaha ki te arai ia ia. I tuku tonu kia korero i ona take, i runga i te whakaaro o te Kooti, tera e puta he painga kia te Kuini mo tenei toenga whenua ina marama nga take a te Whatakorari.

Tae ana hoki te Kooti ki runga ki te whenua rapu ai i etahi tohu hei whakamarama i te Kooti mo etahi mea e awangawangatia ana mo runga i nga korero o tenei keehi ki a marama ai tana whakatau ki a te Kuini. Otira kahore he tohu marama i kitea e te Kooti, hei kume i tona hinengaro, ki te whakatika i nga korero o tenei kereeme.

He nui nga korero mo Pukeatua, i Te Tuapapa, ko te rohe page 36tena Mahanga i rere tonu mai i te pito ki te ra o Pukeatua marunga i tona Tuatua tae noa mai ki te kauru o te Whakapuni. Otira kihei i taea e nga kai korero te whaaki mai ki te Kooti, he aha te putake i kaha kore ai ratou ki te araia i nga retinga a N’Hikawera i tenei whenua, me te whenua i te taha tonga o te rohe o Pukeatua i te tau 1850 me nga tau o muri iho nei.

I whea ranei a Te Whatakorari i te wa i raruraru ai a N’Hikawera ki a Nikorima mo te rohe i Waihoronuka. I whea ranei a Te Whatakorari i te tau i ruritia ai te rohe o te whenua hoko kia te Kuini. I riro ai ma Nikorima raua ko Heremaia e whakaatu ki te kairuri nga rohe o te whenua hoko ki a te Kuini. E tika ana ano i uru te ingoa o Wi Matiaha ki te hoko o te tau 1855. Otira ko Nikorima, ko Heremaia, ko Hoera Whakataha, me Wiremu Te Weu (ara) ko Hikawera, ko ratou etahi o nga tino tangata nana taua hoko, i tuhi hoki ratou ki nga Tiiti hoko o taua whenua kia te Kuini. Ko taua Nikorima tenei, me taua Heremaia, na raua nei i arataki te kai ruri ki runga ki nga rohe o taua tuku, he tino kaumatua a Nikorima, koia hoki te tino tangata mohio atu ki nga rohe, koia te hoa tautohe o N’Hikawera mo nga rohe whenua i waenganui i a ratou i nga wa o mua, ko Te Whatakorari he tino tamariki rawa.

Na ko Hoera Whakataha tetahi o nga tino tangata nana tenei tuku, he tino rangatira i a he kaumatua hoki, a kei te ora hoki ia i naianei, i konei anohoki ia i te wa e whakahaere ana tenei kereeme, na kahore rawa i a i whakatu kereeme mana mo tenei whenua i runga i tona mana i raro o taua tuku, ki te whakaaro o te Kooti he kore take ano no N’Rongomaiaia, me N’Te Aokino, ki tenei whenua i kore ai a Hoera Whakataha me nga tangata i raro ia ia e whakatu kereeme mo tenei whenua. I koreotia mai ano e Te Whatakorari no te tau 1873, katahi ano aia ka rongo kai te retia tenei whenua e N’Hikawera, no taua wa ano ka tae ia kia Hikawera korero atu ai nona tera waahi, a me te whakaae ano a Hikawera. Otira kua whakahengia tena korero e Hikawera i te aroaro o tenei Kooti, i korerotia hoki te taenga o te Whatakorari ki Pukeatua patu kau ai i te tau 1873 or 1874 ma etahi pakeha, na i taua wa e kopikopiko tonu ana i a i runga i tenei whenua, e kite tonu ana hoki i te ahua o te whenua nei, no reira i whakaaro ai te Kooti no taua takiwa ano i mohio ai a te Whatakorari ki te ahua o te whenua nei. Kahore i tana i korero nei i noho ona matua me ia hoki ki tetahi taupahi ko te Rotohore te ingoa kei runga o tenei poraka, ara taua taupahi kahore nei i kitea e te Kooti ona tohu i te wa i tae ai ki taua takiwa.

page 37

Ahakoa he maha nga take i korerotia mai hei whakakaha i teni kereeme kore rawa i kitea e te Kooti i roto i aua take tetahi mea hei whakau i tenei keehi.