Rangataua.

Ko te whiriwhiringa a te Kooti mo runga i te kereeme a Makere te Waito, me ona hoa mo Rangataua.

E kitea ana i rota i nga korero whaaki a nga kai korero o nga taha erua, no Te Rangikapakaru tenei whenua i mua, nana i tuku kia Parikahoro hei kainga whangai mo Te Maruahi na i muri o taua tuku ka ngaro te mana o Te Rangikapakaru ka mau te mana o te whenua kia Parikahoro raua ko tona tama ko Te Maruahi.

Ko Te Wereta te Akitu he tamaiti na Te Maruahi, ko taua Te Wereta tenei e korerotia nei e te taha kia Makere ma, nana i whakahoki tenei whenua i te tuatahi ki nga whanaunga o Te Rangikapakaru, na i roto o nga korero a Makere ma, e toru nga whakahokinga a Te Wereta i tenei whenua—1st. Kia te Teira ma i Huangarua imuri tata o te Hokinga mai o nga heke i Nukutaurua. 2nd. Kia Wiremu Kingi Tutepakihirangi i taua takiwa ano. 3rd. Kia Himiona te Kai i tetahi takiwa roa i muri noa mai nei. 4th. Na Karauria Ngawhara, he whakahoki kia Riria Mauruuru, no muri noa mai tenei i te mea kia Himiona.

Na mo te tuku tuatahi me te tuku tuarua he nui nga take kei te whakangoikore ara ko ena tuku kahore i rangona i mua iho. I korerotia te haerenga o te Teira ma ki runga ki tenei whenua tua waerenga ai i te wa o te tukutuku a Matiaha i a Hoana ki a Te Nahu. Otira eki ana te taha ki te kereeme he wehi ia Te Hapuku te take i haere ai ki reira i taua wa.

Na mo te tuku tuatoru ara te tuku kia Himiona te Kai, ko tenei tuku e whakahengia ana ano e te taha ki te kereeme. Otira kua kitea e te Kooti, i whakaae ano etahi o nga uri mokopuna a Parikahoro ki tenei tuku ara a Ngairo, raua ko Heremaia Tamaihotua, kei te aroaro o te Kooti tetahi pukapuka i tuhituhia e Heremaia i te 21st o Tihema, 1876. E whakaae page 30ana i taua whakahoki kia Himiona te Kai ko etahi enei o ana kupu i roto o taua pukapuka—ara.

"E kore hoki e taea te hoki atu ki muri whakahe ai i te mea kua whakaaetia i mua, ko tetahi take i tuturu ai taku whakaae kua Ohaki taua korero ki nga kaumatua o Ngati Hikawera, na Te Wereta taua korero i timata ko ia hoki te tino kaumatua o Ngati Hikawera nana hoki te whakahokinga tuatahi i taua whenua kia Himiona, ka mate a Te Wereta ora ake ko Karauria mau tonu ki taua korero, ka mate a Karauria ora ake ko Nopera mau tonu ki taua korero, e whakarite ana hoki a Nopera i te Ohaki a etahi o ratou, heoi he whakaotinga tena naku ekore au e hoki atu ki te whakahe tae noa ki oku uri e haere ake nei."

Na ka kitea i runga i nga korero o tenei pukapuka i tino rongona nuitia ano te tuku kia Himiona, kahore i marama ki te Kooti te korero a Heremaia i te aroaro o te Kooti nei i ki nei i whakapono noa atu ia ki nga korero a Harata i tuhi ai ia i aua korero ki tena pukapuka.

No te mea e rongona ana i roto i nga korero o te taha ki te kereeme i rongo ano a Heremaia i mua ki nga korero mo tenei whakahoki ki a Himiona. Tae noa mai ki te tau 1877 ka rongo ano aia ki taua korero ki a Hikawera ia raua i Te Waipoapoa, na ekore e tika te ki i naianei i rongo tonu ia ki tena korero ki a Harata, i te mea kua rongo noa atu ano aia kia N’Hikawera i mua noa atu.

Ko nga korero a Heremaia mo runga i tenei kereeme i te aroaro o te Kooti. E tahuri ana ki te whakapeau ke ki te wetewete i nga mea i whakaaetia i whakapumautia i whakaotia e ia ake ano i te wa e marama ana tona ngakau he whakatuturu hoki i tona rongo ki enei whakahoki na N’Hikawera ano. Otira kahore rawa i taea e ia te whakarereke.

Na mehemea he tika te tuku a Te Wereta kia Hikawera, kia Heremaia, kia Natanahira, i te tau 1849. E korerotia nei e Hikawera raua ko Heremaia i roto i tenei Kooti. He aha te take i kore ai e whakahe a Heremaia ki a Nopera raua ko Karauria. He aha hoki te take i ngaro ai nga korero o tena tuku i te wa i tuhituhi ai ia i tana pukapuka whakaae i nga tuku kia Himiona ma.

Ko Mihimete te Kura tetahi o nga kai korero o te taha ki te kereeme. He wahine ia na Himiona te Kai i te wa o te tuku a Te Wereta kia Himiona, e korerotia nei e te taha kia Makere ma. I korero a Mihimete, kahore ia i rongo ki taua tuku, i ki ano ia he mea pupuri raua ko Himiona e N’Hika-page 31wera i noho ai ki Rangataua mo tetahi takiwa, e rua pea nga tau ka haere raua ki Hinewaka oti tonu atu a Himiona ki reira mate atu ano ki reira. Otira ko taua Mihimete te Kura koia te wahine a Hikawera inaianei. Kahore te whakaaro o te Kooti e tino tau ki runga ki ana korero.

Te tuku tuawha te tuku a Karauria ki a Riria Mauruuru. E korerotia ana e te taha ki a Makere ma. I penei nga kupu a Karauria, ana, tona kainga ka whakahokia atu kia ia. Na mo runga i tenei me te mea nei, e penei ana kahore ano tenei whenua i whakahokia ki nga ure o Te Rangikapakaru i mua atu. Otira i muri o te whakahoki a Karauria kahore i tae a Mauruuru ki runga ki tenei whenua, ehara hoki a Karauria i te uri no Parikahoro.

Otira i runga i nga tuku whenua a te maori e kaha ana nga whanaunga ki te whakahe i aua tuku i te wa ano i tukua ai.

Na e kitea ana i runga i tenei tuku i kaha rawa a Hikawera ki te whakahe i tenei tuku me te noho ano hoki o nga uri o Parikahoro ki runga ki te whenua i muri mai o te wa o te tuku e korerotia nei, ara a Ripeka te Owhakau me etahi atu.

No reira ki te whakaaro o te Kooti ko nga paanga anake o Ngairo raua ko Heremaia i riro tuturu i roto, ahakoa ehara a Nopera i nga uri o Parikahoro engari he tangata tuturu ia no N’Hikawera koia tetahi tangata i rongo ki te tuku a Te Wereta i tenei whenua ki a Himiona te Kai. A nana hoki i tohutohu nga rohe kia Manoa.

I ki ano a Hikawera i te aroaro o te Kooti nei to raua rongonga ko Natanahira, ki a Nopera, ki te tuku a Te Wereta kia Himiona. Ka haere raua ki a Te Wereta patai ai, ko te kupu mai a Te Wereta, kahore ana tuku whenua ki tetahi tangata, no te mea kua tukua noatia atu tenei whenua eia kia Hikawera, kia Natanahira, kia Heremaia. Otira kahore he korero whakamarama i takoto mai ki te aroaro o te Kooti mehemea i rongo etahi tangata ke atu i tena korero a Te Wereta kia Hikawera raua ko Natanahira, no reira ekore e tau te whakaaro o te Kooti ki runga ki tena korero.

Ko te whakataunga a te Kooti ko nga paanga o Heremaia raua ko Ngairo ki Rangataua i runga i to raua whanaungatanga ki a te Maruahi ka whakataua e te Kooti ki a Harata Mikaera tuahine o Himiona te Kai me nga tangata i raro i a ia. Ko te nuinga o te whenua ka whakataua, kia Hikawera Mahupuku me nga tangata i raro ia ia. Ko nga eka ka whakataua ki raro iho nei.