Whakatikatika i Nga Ture Whenua Maori
He Pire e Huaina Ana
He Pire e Huaina Ana
He Ture hei whakatikatika i nga Ture e pa ana ki nga whenua Maori.
Ka Meingatia Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i raro ano i tona mana; koia tenei:
1. | Ko te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1883." |
2. |
Koia enei nga whakamaoritanga o nga kupu i raro nei, ara:— "Tiwhikete Whaitaketanga" ko tona tikanga he tiwhikete e whakaputaina ana i runga i tetahi whakawakanga tuturu, i tetahi whakawakanga-tuarua ranei: "Kooti" ko tona tikanga ko te Kooti Whenua Maori i tu nei i runga i te mana o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880." "Maori" ko tona tikanga he tangata Maori o Niu Tireni, tae atu ki nga hawhe-kaihe me o ratou uri e puta ana mai i te taha Maori: "Whenua Maori" ko tona tikanga ko nga whenua o nga Maori i roto i te Koroni e mau papatipu ana ki a ratou i raro i o ratou tikanga me o ratou ritenga Maori, a kaore ano kia whai tiwhikete, hei a muri ake nei ranei i te mananga o tenei Ture tiwhiketetia ai. |
3. | Ka whakakorea i konei te Rarangi ono tekau ma toru o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880." |
4. |
E kore e tukua tetahi tangata kia tu i roto i te Kooti mehemea he roia tona hei korero i te taha ki a ia, he roia ranei hei tohutohu i a ia, a he kaiwhakahaere he tangata ke atu ranei hei whakahaere i te taha ki a ia. Engari ki te ata whakaaturia ki te Kooti na te mate, na te kaumatua rawa, na te ngoikore, na te ngaro ake ano ranei i kore ai e tae ake ki te Kooti tetahi o nga tangata e pa ana ki te mea e whakawakia ana, me ahei ano ia ki te whakarite kia tu he Maori, i runga i te whakaaro a te Kooti, hei whakahaere mo te taha ki a ia, a me pera ano hoki mehemea ki te tae ake taua tangata, a ki te kitea he kuare rawa ia ki te whakahaere i tona take. page 2 |
5. | Ka ahei ano te Kooti ki te whakaneke atu i tetahi whakawa-kanga i tena ra ki tetahi atu ra, i tena wahi ki tetahi atu wahi; na me tahuri ano te Kooti ki te rapu ki te whakatuturu i nga take whenua Maori i runga i nga huarahi e tino marama ana, haunga te whai tonu i runga i nga tikanga e whakatakotoria ana e te ture. |
6. |
I muri iho i te mananga o tenei Ture e kore e tika tetahi tangata kia whakarite hoko, riihi, kurutete noho ranei ki runga ki tetahi whenua Maori ki tetahi wahi, mana, take, paanga ranei o roto o taua whenua; kia pahure rano tona ra e whakaritea ana e te Kawana, e panuitia ana ano e ia ki te Kahiti, katahi ka tika. Ko taua ra e kiia ake nei me kaua i tetahi ra i tua mai o nga ra e toru aate kau i muri iho i te putanga o taua panui, a me kaua e neke atu i te ono marama i muri iho i te putanga o te tiwhikete whaitaketanga. |
7. | I muri iho i te mananga o tenei Ture, a i mua ua ake hoki i te whakaritenga o te ra kua kiia ake nei, ki te tahuri te tangata ki tetahi whenua Maori tango hoko, riihi, tuku, tukunga-aroha, pewhea atu ranei, mona ake, mo ratou tahi ranei ko etahi atu tangata; a ki te uru ranei taua tangata ki tethiwhakahaêre4, ki tetahi whakaaetanga, ki tetahi whakaritenga, ki tetahi meatanga ranei e whakaaetia ai ki a ia, ki a ratou tahi, ki tetahi tangata ke atu ranei, tetahi hoko pera, tetahi riihi, tuku, tukunga-aroha, tukunga pewhea atu ranei, na ko te whiu mo taua tangata me utu ia i nga moni kia kaua e nui atu i te rima rau pauna, a ko te tononga i aua moni me tuku ki te aroaro o tetahi kaiwhakawa. |
8. | Haunga nga uiuinga e whakahaua ana e te "Te Ture Arai Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881," kia whakahaerea e te Komihana, me tahuri ano ia i runga i nga tikanga o tenei Ture ki te uiui, ki te rapu, me kore aua whakahaere kua korerotia ake nei i timataria, i mahia ranei, i muri i te mananga o tenei Ture, a i mua atu hoki i te panuitanga o te ra kua kiia ake nei. |
9. |
Ki te marama i te Komihana kei te he i raro i tenei Ture, i raro ranei i "Te Ture Arai Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881," tetahi mahinga whenua, na me tuhituhi ano e ia tetahi tiwhikete wha-kahe, i raro i tona ringaringa, ki runga ki te tino pukapuka o taua mahinga. E kore tetahi pukapuka tuku e tuhia peratia ana, pukapuka whakaritenga ranei, e taea te rehita i roto i tetahi Tari Rehita Puka-puka-tuku, i roto ranei i tetahi Tari Whenua, kia whakarereketia rano, kia hurihia ketia ranei te whakataunga a te Komihana e tetahi whaka-wakanga a te Hupirimi Korti i te kawenga atu ki reira, katahi ano ka tika a me puta rawa ano hoki te kupu whakakahore atu i taua tuhinga a te Komihana, notemea e mana ana i konei taua Kooti ki te whaka-puta kupu pera. |
10. | E kore etahi kupu o tenei Ture i runga ake nei e pa ki tetahi pukapuka hoko, riihi, tuku, tukunga-aroha, tukunga pewhea atu ranei kua oti te rehita i raro i tetahi Ture mo te rehita pukapuka-tnku, me te rehita whenua; engari e kore hoki tenei tikanga e riro hei whakaiti i tetahi taimahatanga moni i runga i tetahi tangata i te mea e whakataua ana kia utua e ia. |
11. | A muri nei panuitia ai "Te Ture Arai Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881, ano nei tona tikanga i whakaurua ki roto nga rarangi tua-ono, tua-whitu, tua-waru, tua-iwa, kotahi tekau, kotahi tekau ma tahi o tenei Ture, a mehemea nei enei rararangi ko tetahi wahi tonu o taua Ture.page 3 |
12. | E kore tetahi kupu o tenei Ture kua whakahuatia i mua ake nei e pa ki te Karauna, ki tetahi tangata ranei e whakahaere ana mo te taha ki te Karauna i raro ano i te mana o tetahi Minita o te Karauna. |
13. | A muri nei panuitia ai Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1867" me', Te Ture Whakatikatika i Te Ture Whakahaere Whenua Maori 1877" ano nei tona tikanga i uru atu tenei whakaritenga ki roto ara:—Katoa nga moni hei utunga i raro i aua Ture, i raro ranei i tetahi whakaritenga i raro i aua Ture, me utu atu ki roto ki tetahi kaute e whakapuaretia ana e te Kai-tiaki o te Katoa hei pera, a me kati noa ko tana pukapuka whakaae i te rironga atu o aua moni hei whakaatu kua rite atu aua moni i te tangata mana ra e utu, a ko te tiwhikete anake a taua Kai-tiaka ka tirohia e te Komihana he pono tera ano he utunga moni kua rite i raro i aua Ture; na me kaua taua Kai-tiaki o te Katoa e whakaputa i tetahi moni o roto i taua kaute kia tae atu rano tetahi tuhinga a tetahi Kaiwhakakawa o te Kooti Whenua Maori whakamana i a ia kia pera. |
14. | E whakakorea ana i konei te rerangi kotahi tekau o taua "Ture Whakahaere Whenua Maori 1877," na ka panuitia taua Ture hui atu ki "Te Ture Whakatikatika i te Ture Whenua Maori, 1878 (No. 2) mehemea tonu nei kaore i meingatia hei ture taua rarangi kotahi tekau. |