Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

[Taumutu Native Commonage Act 1883]

page break

Niu Tireni.
Te Tau Wha Te Kau Ma Whitu o Te Kuinitanga o
Kuini Wikitoria.

Whakawhaititanga.

Ingoa.
Matuakorero.
1.Ingoa Poto.
2.Wehenga o te Whenua e whakahuatia tuatahitia ana i te Apiti kia kaua ai e pangia e nga tikanga o "Te Ture Mahinga Reriwe, 1878."
3.Rahuitanga o te whenua o whakahuatia ana i te Apiti hei kainga mo nga Maori.
4.Me whakatuturu taua whenua ki a te Kuini. Me whakapumau tonu te riihi o taua whenua ki nga Maori me te kore utu.
5.Mana o te Kawana ki te tango mai ano i taua whenua.

He ture hei wehe i etahi whenua i te tahataha o te Roto o Waihora, i te Takiwa Porowini o Katipere, hei awhina atu i tetahi orange mo nga Maori e noho tutata ana ki taua wahi.

Notemea ko te whenua e whakahuatia tuatahitia ana i roto i te Apiti, e tae ana ki te whitu rau eka, ara ko tetahi taha o te poraka whenua whitu tekau ma rua mano eka e huaina ra i roto i "Te Ture Mahinga Reriwe, 1878," e kiia ra i te tekau o nga rarangi o taua Ture, he whenua tino pai na te Karauna, a kua whakamanaia ra i reira kia hokona, kia tukua hoki nga moni e puta mai ana i taua hoko, i raro i te tekihana tahi te kau, hei utu i te mahinga o te reriwe o Wairewa ki Akaroa, tae mai ki te tino raina o te reriwe o Amapere ki Waitaki tetahi pekanga ranei o taua raina: Notemea hoki e whaitikanga ana kia wehea mai taua whenua whitu rau eka, kia kaua e tau ki raro ki te mana o taua Ture, kia rahuitia hoki taua whenua hei oranga mo nga Maori e noho tutata ana ki taua wahi, me era atu whenua hoki e whakahuatia nei i te Apiti e mau ake nei:

No reira ka meingatia e te Runanga Nui o Niu Tirenie noho huihui ana i te Paremete, i raro i tona mana, ara:—

1.Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Kainga Maori i Taumutu, 1883."page 2
2.Ko te whenua e whakahuatia tuatahitia ana i te Apiti o tenei Ture, e tae nei ki te whitu rau eka, nui atu iti iho ranei, e wehea mai ana kia kaua e pangia e te tekihana tahi tekau me te tekihana tahi tekau ma tahi o, "Te Ture Mahinga Reriwe, 1878," mehemea nei ano kaore i uru ki te Apiti Tuarua o taua Ture; a me pera aua tekihana o taua Ture mehemea nei kua whakakorea, ara i runga i tona paanga ki taua whitu rau eka.
3.Ko aua wahi whenua e rua e ata whakahuaina ana i te Apiti i raro nei, e tae nei te nui o aua wahi ki te whitu rau whitu tekau eka, nui atu iti iho ranei, e ata wehea ana ikonei hei kainga mo nga Maori e noho ana i Tauinutu, e tutata nei ki te Roto o Waihura, hei awhina atu i to ratou oranga, hei painga hei mahinga hoki mo ratou anake.
4.Ko aua whenua kua whakahuatia ake nei me whakatuturu ki a Te Kuini, mo aua tu mahi, i raro i enei tikanga e whai ake nei, ara:—
(1.)Kaua e hokona e tukua ketia ranei aua whenua, tetahi taha ranei o aua whenua, ma runga anake i nga tikanga e whai ake nei e taea ai.
(2.)Makonei tukua ai he riihi whakapumau tonu i aua whenua ki aua Maori, me te whakamana hoki kia mahia kia nohoina hoki e ratou anake, mo nga mahi e hiahiatia ana e ratou, me te kore utu reti, moni aha atu ranei; engari anake, me kaua e whaimana aua Maori ki te tuku ke atu i o ratou nei paanga ki aua whenua ki tetahi taha ranei o aua whenua, me haere hoki i raro i nga tikanga o te rarangi e whai ake nei.
(3.)Kaua aua whenua e wehea mai i te mana o "Te Ture Taiapa, 1881," engari i raro i nga tikanga o taua Ture me penei ano aua Maori mehemea nei he hunga e riihi ana i taua whenu a te Karauna, i raro i te ritenga o te tekihana tua ono o taua Ture, a me tika ano hoki kia utu ratou i te mahinga taiapa mo aua whenua pera ano me tera e whakaritea ana i taua tekihana mo nga tangata katoa e riihi nei i nga whenua a te Karauna;
(4.)Kaua enei whenua e utu reiti i raro i "Te Ture Reiti, 1882," me etahi atu Ture reiti, natemea hoki ko nga Maori anake kei to noho i runga i aua whenua:
(5.)I raro i nga tikanga o "Te Ture Awakeri, 1881," me mea ko Te Kuini ano nana aua whenua.
5.Ahakoa nga tikanga o roto o tenei Ture ka whaimana te Kawana ki te tango mai ano i te katoa i tetahi taha ranei o tau whenua, i runga i tana titiro e tika ana kia riro mo etahi o nga mahi nunui, a ka ahei hoki ia ki te whakamana kia puare aua whenua ki nga kaimahi tika e haere atu ana ki nga mahi tanu, ki nga mahi whakamimiti i nga wai o te Roto o Waihora, ki tetahi taha ranei o reira, ki etahi ranei o nga whenua i te tahataha o taua roto.

Apiti.

Ko nga wahi whenua e rua i roto i te Takiwa Wea o Southridge, Porowini o Katipere, e ata whakahuaina ana i raro nei, ara:—

Whitu raueka, nui atu iti iho ranei; nga [unclear: iohe]. Te taha ki Raro me te taha ki te Rawhiti ko te mutunga mai o te tai timu o te Roto o Waihora, penei me te ahua e mau nei i te mapi Nama 71, i te Tari Wea o te Takiwa o Karaitiati; te rohe o te page 3taha ki te Tonga whaka te Rawhiti ko te tekihana nama 806 (mea whero); to rohe o te taha ki te Tonga whaka te Hauauru me te taha ki Raro whaka to Hauauru ko te huanui o Piriti me Taumutu, me nga Tekihana nama 10462, 8828, me te 9189, me te raina e haere tika tona ana i te mutunga mai o te rohe ki te Tonga whaka te Rawhiti o taua tekihana 9189: haunga anake te Rahui 2542 (whero) tahi tekau eka, e takoto ana i roto i nga rohe kua whakahuaina ake nei.

Whitu tekau eka, nui atu iti iho ranei, ara ko te Tekihana nama 806 (mea whero) o te Mapi i te Tari Wea, i Karaitiati; haunga anake te rima eka, hei taunga waka, me te ara atu i reira ki to Huanui o Piriti me Taumutu.