.gif)
He ture hei whakatikatika i nga ture e pa ana ki nga whenua Maori.
He Ture hei whakatikatika i nga Ture e pa ana ki nga whenua Maori
He Ture hei whakatikatika i nga Ture e pa ana ki nga whenua Maori.
Ka Meingatia Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i raro ano i tona mana; koia tenei:
| 1. | Ko te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1883." | ||||||
| 2. |
Koia enei nga whakamaramatanga o nga kupu i raro nei, ara:— "Tiwhikete Whaitaketanga" ko tona tikanga he tiwhikete e whakaputaina ana i runga i tetahi whakawakanga tuturu, i tetahi whakawakanga-tuarua ranei: "Kooti" ko tona tikanga ko te Kooti Whenua Maori i tu nei i runga i te mana o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880." page 2
"Maori" ko tona tikanga he tangata Maori o Niu Tireni, tae atu ki nga hawhe-kaihe me o ratou uri e puta ana mai i te taha Maori. |
||||||
| 3. | Ka whakakorea i konei te Rarangi ono tekau ma toru o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880." | ||||||
| 4. |
E kore e tukua tetahi tangata kia tu i roto i te Kooti mehemea he roia tona hei korero i te taha ki a ia, he roia ranei hei tohutohu i a ia, a he kaiwhakahaere he tangata ke atu ranei hei whakahaere i te taha ki a ia. Engari ki te ata whakaaturia ki te Kooti na te mate, na te kaumatua rawa, na te ngoikore, na te ngaro ake ano ranei i kore ai e tae ake ki te Kooti tetahi o nga tangata e pa ana ki te mea e whakawakia ana, me ahei ano ia ki te whakarite kia tu he Maori, i runga i te whakaaro a te Kooti, hei whakahaere mo te taha ki a ia, a me pera ano hoki mehemea ki te tae ake taua tangata, a ki te kitea he kuare rawa ia ki te whakahaere i tona take. |
||||||
| 5. |
I runga i nga tono wehewehe whenua, me ahei te Kooti, i runga i tona mana, ki te whakatarewa i nga whakataunga mo etahi tikanga o te Ture, mo nga mahi, mo nga paanga ranei o etahi hunga ki tetahi ture, tiiti, wira, pukapuka ranei, ka whakarite ai te ra me te wahi hei whakarongo ki a ratou e whai take ana, ki a ratou roia ranei. Ko te tangata e pa ana ki tetahi whenua kua karaatitia e te Karauna, i te mea e whakawakia ana he tono wehewehe whenua ka tika kia whakarite i tetahi kaiwhakahaere i ana take, mehemea e whakaaetia ana e te Kooti. |
||||||
| 6. | Ka ahei ano te Kooti ki te whakaneke atu i tetahi whakawakanga i tena ra ki tetahi atu ra, i tena wahi ki tetahi atu wahi; na me tahuri ano te Kooti ki te rapu ki te whakatuturu i nga take whenua Maori i runga i nga huarahi e tino marama ana, haunga te whai tonu i runga i nga tikanga e whakatakotoria ana e te ture. | ||||||
| 7. |
I muri i te mananga o tenei Ture, e kore e tika i te ture, kia tahuri tetahi tangata ahakoa mona ake, mo tetahi atu tangata ranei, i runga ranei i te tikanga kai-tiaki ki te whakahaere korero mo te tuku, mo te hoatu ke, mo te hoko, mo te riihi, mo te kurutete, mo te noho ranei i runga i etahi whenua Maori, mo etahi take, tikanga, whaitaketanga, paanga ranei ki tetahi whenua, kia pahure raano nga ra wha tekau i muri i te whakataunga o nga take ki taua whenua. Kia rite nga tikanga e whai ake nei ka kiia ai kua whakataua nga take ki te whenua:—
I muri tonu iho i te whakataunga o te take ki tetahi whenua i runga i nga tikanga kua tuhia ake nei me panui e te Tumuaki o nga Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori ki te Kahiti, whakaatu ai kua whakataua te take ki te whenua, me te ingoa e mohiotia ai taua whenua, me te ra e unuhia ai te here o te whenua i raro i tenei Ture. |
||||||
| 8. |
I muri iho i te mananga o tenei Ture, a i mua ake hoki i te whakaritenga o te ra kua kiia ake nei, ki te tahuri te tangata ahakoa mona ake, mo tetahi atu tangata ranei, i runga ranei i te tikanga kai-tiaki ki tetahi whenua Maori i runga i te tango, hoko, riihi, tuku, tukunga-page 3 Ko aua puka-puka tuku, riihi, hoatutanga, whakaritenga, whakaaetanga katoa, me kore whaimana rawa, ma enei tikanga anake e whai ake nei e mana ai. "Whenua Maori" tona tikanga i roto i tenei tekinana me te tekihana o mua tata ake, me kaua e pa ki nga whenua kua whakahaua nei kia whakaputaina te tiwhikete whaitaketanga te pukapuka whakamaharatanga take ranei i mua i te mananga o tenei Ture. Engari kaua e whakataua he hara ki tetahi tangata mo etahi mo tetahi mahi ranei, i raro i nga tikanga o tenei Tekihana, ma te tono raano a tetahi tangata e whakamanaia ana e te Kawana hei pera. |
||||||
| 9. | Na i tua atu i nga uiuinga e whakahaua ana e "Te Ture Arai Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881," kia whakahaerea e te Komihana, me tahuri ano ia i runga i nga tikanga o tenei Ture ki te uiui, ki te rapu, mehemea kaore aua whakahaere kua korerotia ake nei i timataria, i mahia ranei, i muri i te mananga o tenei Ture, a i mua atu hoki i te panuitanga o te ra kua kiia ake nei. | ||||||
| 10. |
Ki te marama i te Komihana kei te he i raro i tenei Ture, i raro ranei i "Te Ture Arai Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881," tetahi mahinga whenua, na me tuhituhi ano e ia tetahi tiwhikete whakahe, i raro i tona ringaringa, ki runga ki te tino pukapuka o taua mahinga. E kore tetahi puka-puka tuku e tuhia peratia ana, pukapuka whakaritenga ranei, e taea te rehita i roto i tetahi Tari Rehita Pukapuka-tuku, Whenua ranei, kia whakarereketia rano, kia hurihia ketia ranei te whakataunga a te Komihana e tetahi whakawakanga a te Hupirimi Korti i te kawenga atu ki reira, katahi ano ka tika, a me puta rawa ano hoki te kupu whakakahore atu i taua tuhinga a te Komihana, notemea e mana ana i konei taua Kooti ki te whakaputa kupu pera. |
||||||
| 11. | E kore etahi kupu o tenei Ture i runga ake nei e pa ki tetahi pukapuka hoko, riihi, tuku, tukungaaroha, tukunga pewhea atu ranei kua oti te rehita i raro i tetahi Ture mo te rehita pukapuka-tuku, me te rehita whenua; engari e kore hoki tenei tikanga e riro hei whakaiti i tetahi taimahatanga moni i runga i tetahi tangata i te mea e whakataua ana kia utua e ia. | ||||||
| 12. | A muri nei panuitia ai "Te Ture Arai Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881," ano nei tona tikanga i whakaurua ki roto nga rarangi tua-ono, tua-whitu, tua-waru, tua-iwa, kotahi tekau, kotahi tekau ma tahi o tenei Ture, a mehemea nei enei rararangi ko tetahi wahi tonu o taua Ture. | ||||||
| 13. |
E kore tetahi kupu o tenei Ture kua whakahuatia i mua ake nei e pa ki te Karauna, ki tetahi tangata ranei e whakahaere ana mo te taha ki te ki Karauna i raro ano i te mana o tetahi Minita o te Karauna. page 4 |
||||||
| 14. | A muri nei panuitia ai Te Ture Whakahaere i nga Whenua Tuturu a nga Maori, 1867" me "Te Ture Whakatikatika i Te Ture Whakahaere i nga Whenua Tuturu a nga Maori 1877" ano nei tona tikanga i uru atu tenei whakaritenga ki roto ara: —Katoa nga moni hei utunga i raro i aua Ture, i raro ranei i tetahi whakaritenga i raro i aua Ture, me utu atu ki roto ki tetahi kaute e whakapuaretia ana e te Kai-tiaki o te Katoa hei pera, a me kati noa ko tana pukapuka whakaae i te rironga atu o aua moni hei whakaatu kua rite atu aua moni i te tangata mana ra e utu, a ko te tiwhikete anake a taua Kaitiaka ka tirohia e te Komihana he pono tera ano he utunga moni kua rite i raro i aua Ture; na me kaua taua Kai-tiaki o te Katoa e whakaputa i tetahi moni o roto i taua kaute kia tae atu rano tetahi tuhinga a tetahi Kaiwhakakawa o te Kooti Whenua Maori whakamana i a ia kia pera. | ||||||
| 15. | E whakakorea ana i konei te rarangi kotahi tekau o taua "Ture Whakatikatika i Te Ture Whakahaere i nga Whenua Tuturu a nga Maori 1877," na ka panuitia taua Ture hui atu ki "Te Ture Whakatikatika i te Ture Whenua Maori, 1878 (No. 2) mehemea tonu nei kaore i meingatia hei ture taua rarangi kotahi tekau. | ||||||
| 16. | I muri i te mananga o tenei Ture e kore e whaimana kia unuhia te here o te Whenua Maori, tetahi taha te katoa ranei, kia panuitia rano mo nga ra ono tekau ki te Gazette me te Kahiti taua hiahia kia unuhia nga here. | ||||||
| 17. |
Ko nga tekihana tekau ma ono, tekau ma whitu, tekau ma waru, me te rua tekau ma rua o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880," me whakatikatika penei me enei e whai ake nei:— Ko te tekihana tekau ma ona me penei ano tona tikanga mehemea nei kaore tenei kupu "tokotoru" i roto; ko te tekihana tekau ma whitu me penei ano tona tikanga mehemea nei kaore te rarangi toru me te rarangi wha i uru ki roto; a ko nga tono whakawa take i tonoa i mua i raro i nga tikanga o taua Ture me whaimana tonu inaianei aua tono; me apiti atu enei kupu e whai ake nei ki te tekihana tahi tekau ma waru, "engari me ahei te Tumuaki o nga Kai-whakawa i ia wa i ia wa, i mua o te tunga o te Kooti, ki te whakahau kia nukuhia atu te tunga o te Kooti mo tetahi atu ra, kei reira nukuhia atu ai taua tunga, na ko nga mahi, me nga whakawa tuarua, i whakaritea mo te ra i whakahuatia tuatahi ra, me penei ano mehemea nei i whakahaua mo te ra i whakaritea tuaruatia i te nukuhanga o te tunga o te Kooti;" ko te tekihana rua tekau ma rua me penei ano mehemea nei kaore enei kupu i uru ki roto, ara, "penei me te kupu i roto i te tono a mehemea." |
