Te Tuhinga I Nga Mahi A Nga Hui.

I mine te Hui a te taha Maori o te Hahi o te takiwa whakararo o Akarana ki Waimamaku, i te Wenerei, Taitei, Maehe 17, 18, 1909. I te 11 a.m. te karakia whakapuare ki te whare-karakia. Te hunga i te karakia 120, i tango i te Hapa 85. Te ohaoha £1/6/0½. I tukua mo te perehitanga i nga mahi o te hui. I te 2.30 p.m. ka mine te hui ki te whare-hui.

I mine te Hui o te taha Maori o te Hahi o te takiwa whakarunga o Akarana ki Hopuhopu, i te Turei, Wenerei, Mei 25, 26, 1909. I te 11 a.m. te karakia whakapuare ki te whare-karakia. Te hunga i te whare-karakia, 100, i tango i te Hapa 52. I te 2.30 p.m. he karakia whakau. Te hunga i whakaukia 20. I te 4 p.m. ka mine te hui.

Te Whaikorero a Te Tumuaki.

Eaku teina o te Iwi Maori, ki aku hoa aka-te-Hahi, ora rawa toku ŋakau i te mea kua hoki mai au ki roto ki to tatou pihopataŋa ata iriiri ai i ŋa tikaŋa e neke haere ai te raŋatirataŋa o to tatou Ariki kaiakaora, o Ihu Karaiti. Mana tatou e tohutohu ki tana Wairua Tapu. I a au i tawahi tino ŋahau rawa ki a au i toku kiteŋa ai he nui ŋa taŋata i Iŋarani kei te tino manaaki i ta tatou mahi i roto i te Maori. He patai tonu mai ki te ahua o tenei iwi o te Maori i ŋa wahi katoa i tae ai ahau. Ma reira ka mohiotia ai he akaaro tonu mai ta te iwi i Iŋarani ki te Maori.

Ka akaaturia maua ko Mrs. Neligan ki te Piriniha o Weiri raua ko tona hoa wahine. Ka patai mai tera kei te peea te ahua o te iwi Maori, me te Wikitoria Kura mo ŋa kotiro Maori, me te ki mai kia akaaturia mai ki te iwi Maori ki te kura hoki tona maharahara tonu ki a ratou. I mea mai ano hoki te tino Pihopa, to Katipare, i ana patai mo te ahua o te Maori, a, hari tonu au i a au e akapuaki ana ki a ia, ki te tokomaha noa iho hoki, i te page 5mau o te tokomaha o to tatou iwi e mau ana ki te akapono. Nui ake taku koa i taku korerotaŋa atu i te manaakitaŋa a te Atua, i Tana mahi tohu ki ta tatou mahi a Waikato, i Taranaki. Ko tetahi mea tena e tino ora ai toku ŋakau, he [gap — reason: damage]hak[unclear: a]pa i Waikato, i Taranaki. Ka ata akaaro au ki te aroŋa o te mahi i aua takiwa i mua tata ake nei, me te ahua rereke inaianei e manako nei i te Roŋopai. Ka nui taku akaetai ki to tatou Matua i te Raŋi mo Tana aroha mai. Otiia he nui ano te mahi e toe nei, he ahakoa ka utua mai a tatou inoi, ka manaakitia te mahi. He mahi ki Tana mara waina. Ka ora te ŋakau i te ahua o te, mahi a ŋa wahine e mahi mai nei. Kei te hiahia matou kia tu ano etahi atu are mihinare, otiia me ata iriiri te akaaro i te mea tika e taea ai. Ko te mea e tino ora ai te ŋakau mo tena mahi wahine ko te putaŋa mai o etahi kotiro o te Wikitoria Kura hei hoa mo aua wahine. He mea tena e akaetaitia, ara, kia tu te Maori tonu hei minita, hei kai-mahi, ahakoa tane, ahakoa wahine, ki to ratou ake iwi. Kua oti i a koutou a Make Wiremu te poiri hei hoa mo Te Hokena. Ki taku mohio e kore e taro kua koutou ki a Te Hokena ki to tatou hoa pai.

Kahore ano au kia roŋo noa ki te aroŋa o te moni oraŋa mo te mahi Maori, heoi, ki taku mahara, e kore rawa e mutu te uaua o te Maori kia ora ai te mahi, hauŋa ia te taŋata, te wahine eŋari he moni hoki.

Tetahi akaaro nui i tenei tau mo Niu Tireni mo te Hahi katoa hoki ko te kotahi rau tau tenei i a Aperira 5 nei o te anautaŋa mai o Pihopa Herewini, o te taŋata akahara, o te Pihopa tuatahi o Niu Tireni. Kei te akamaharahara ratou i Iŋarani i te anautaŋa mai o tera taŋata akaharahara. Na, me ai akaaro ano ki taua rau tau te Maori, koia hoki te tino hoa aroha, te Hepara o te Iwi Maori.

Kia tau te manaakitaŋa a te Matua, a te Tama, a te Wairua Tapu, ki ruŋa ki ta koutou mahi.

page 6

Nga Motini i Te Hui i Tu Ki Waimamaku.

1.	Na Rev. M. Kapa raua ko Rev. R. Ngatote: "E akapai ana tenei hui ki te aikorero a te upoko o te hui, a e tono ana kia perehitia." Whakaaetia ana.
2.	Rev. Wiki te Paa: "Kua akarerea ketia ranei te ahua mo ŋa kohi tahua oraŋa minita?" akahoki: Kahore ano i akarerea ketia te akariteŋa a te Komiti i Peria i te tau 1904, i wehewehea ai te wahi ma ia kaiŋa ma ia kaiŋa.
3.	Rev. W. Keretene: "He mea tika ranei kia marena ŋa minita i te Ra Tapu?" akahoki: Kahore he ture e arai ana i taua mea, eŋari kei te minita te tikaŋa i te nui aua mahi i taua ra.
4.	Na Rev. M. Taurere raua ko Rev. W. Kerelene: "Ko Rev. Hemi Make Wiremu me akanoho ki te Waimate." Parea ana, ma te Pihopa te tikaŋa mo tenei.
5.	Na te Rev. M. Taurere raua ko Enoka te Rore: "Kia tohuŋia he kohi tahua ma ia kaiŋa ma ia kaiŋa." Parea ana, ma tetahi komiti e iriiri. Ko te komiti i akaritea ko Revs. H. Papahia, M. Kapa, W. te Paa, W. Keretene. Ko te akahoki a te komiti koia tenei:—Kaua tetahi kaiŋa e ŋakaukore ki te akarite i te moni tahua i akataua e te komiti i Peria i te tau page 71904, i tohuŋia ai te moni ma ia kaiŋa. Me kaha ŋa pariha ki te rapu huarahi e mama ai te taiataŋa, o tenei mahi. Whakaaetia ana.
6.	Na W. Nepia raua ko Pura Hori: "He tono ki tenei hui kia puta he kupu akamihi mo Rev. M. Taurere me te iwi katoa o Waimamaku mo te manaaki nui i ŋa mema o tenei hui." Whakaaetia ana.
7.	Na Rev. M. Taurere raua ko Rev. H. Hokena: "Kia puta he kupu mihi ma tenei hui mo Rev. Tiopira mo te aitua i pa nei ki a ia." Whakaaetia ana.
8.	Na Rev. H. Papahia raua ko Rev. M. Taurere: "Kia akaurua te mihi a te komiti wahine, tane, o Waimamaku ki ŋa mema o tenei hui." Whakaaetia ana. Koia nei te mihi:—Te Pihopa o Akarana, ŋa minita, ŋa reimana, ŋa iwi i eke mai ki tenei marae, tena koutou. He nui te koa mo te mihi a te Pihopa i tae mai nei mo tenei hui, ahakoa i ŋaro atu ia, e koa ana matou mo koutou katoa i hui mai nei. No reira enei kupu, kia ora te Pihopa, ŋa minita, ŋa reimana, te iwi katoa i roto i te Ariki.
9.	M. Kapa: "E rua ŋa hui e perehitia nei, keihea te moni o te perehitaŋa o tetahi?" akahoki: Kia aina tatou i a ratou.

page 10

Nga Motini A Te Hui I Tu Ki Hopuhopu.

1.	Na Rev. H. M. Ruarangi raua ko T. Paraone: "Kia puta he akapai ma tenei hui ki te ai-korero a te Tumuaki, a, e tono ana ki a perehitia." Whakaaetia ana.
2.	Na Ihimaera Harape raua ko Rev. M. P. Kapa: "Mo tetahi enua kura, ko Kohaŋa te iŋoa, he wahi i tonoa e te minita hei mahiŋa kai ma ŋa tamariki o te kura, i te mutuŋa o te kura ka hoki ano te enua ki ŋa ta ŋata ano nona akaaetia ana. He inoi tenei na matou mo to matou are-karakia kia akaturia ano ki reira mo te are-kura hoki mo a matou tamariki. Ko tenei inoi kia tukua ki te Komiti Tiaki enua o te Pihopata ŋa." Whakaaetia ana.
3.	Na A. R. Tekarawa raua ko Rev. J. T. Make Wiremu: "He tono ki te Pihopa kia akaarohia mai he minita mo matou hei noho tuturu ki Marepana takiwa o te Wairoa. Ki te kore e taea me akarite kia rua kia toru ranei tae ŋa mai i roto i te marama." Ma te Pihopa i whakarite.
4.	Na Ihimaera Harape raua ko Rev. M. Kapa: "Kia akaarohia kia akahokia mai te pere o Koha ŋa i riro atu nei ki Waiuku." Ma te Hokena e tuhituhi ki te minita o Waiuku.
5.	Na Ihimaera Harape raua ko Rev. T. Hapimana: "Me tu te hui i te tau 1911 ki Koha ŋa." Whakaaetia ana. page 11
6.	Na Rev. M. Kapa raua ko Poari Riwai: "Kia akaetai tenei hui kia Miss Latham mo tona kaha ki te aina i te teneti hokohoko o aruawahia hei aina i ŋa mahi a te Hahi o te Taha Maori." Whakaaetia ana.
7.	Na Poari Riwai raua ko Rev. T. Hapimana: "Me puta he akamoemiti ki ŋa taŋata enua ma ta ratou manaakitaŋa tenei hui." Whakaaetia ana.

Nga Kohikohi A Te Hahi Mo Tenei Pihopatanga, Tau1907-1908.

Na te Maori:
	£	s.	d.
Mo ŋa Minita	211	18	0
Te akruaa o ŋa hua o te Tahua Minita	220	0	0
Mo era atu mea (mahi a te hui, '08)	474	0	0
Huihuiŋa,	£905	18	0
Na te Pakeha:
£	s.	d.
No tenei Pihopataŋa	672	8	0
No era atu	559	2	6
Na Te Wiremu ma	430	0	0
No the akarua o ŋa hua o te Tahua Minita	220	0	0
	£1881	10	6

Te Tino Toputanga.

£	s.	d.
Na te Maori	905	18	0
Na te Pakeha	1881	10	6
	£2787	8	6

page 12

Ko Nga Minita Me Nga Kai-Karakia
Enei O Te Taha Maori O Te Pihopa-
Tanga O Akarana, Hanuere 1, 1909.

Takiwa o Te Waimate:—Rev. W. H. Keretene.

• Waimate
  • Rawiri te Ruru
  • Hapeta Hau
  • Eruera Riwhi
• Te Ti, Mangonui
  • Teri Ngawati
  • Hapi Poti
• Ohaeawai
  • Ngawati Aperahama
  • R. T. Hara
  • Hirini Katene
  • P. H. Wetini
• Oromahoe
  • Hori Tane

Takiwa o Whangaroa:—Rev. H. N. Herewini.

• Matauri
  • Tau Hona
  • Hauira Pita
• Wainui
  • Hoani Weka
  • Wiremu Hare
  • Ihimaera Pawa
• Pupuke
  • Putete Heke
  • Wiremu Tanga
• Taakou
  • Pori Heremaia
  • Etana Erueti
• Touwai
  • Hemi Keepa Tupe
  • Wire Poata
  • Hemi Turetahi
  • Paora Hori

Takiwa o Kaikohe:—Rev. Matiu Kapa.

• Kaikohe
  • Wiremu Kapa
  • Moka Pou
• Te Iringa
  • Kereopa Putoto
  • Hori Rakete
  • Hou Hepata
• Mataraua
  • Hori Whiu
  • Heta Timoko
• Mangakahia
  • Hunia Ruwhiu
  • Hone Peti
  • Wiremu Kairau
• Otaua
  • Renata H. Kawere
  • Tai Ruwhiu
  • Ngapeka te Whata
• Tautoro
  • Hone Waipura

page 13

Takiwa o Ahipara:—Rev. Reihana Kamiti.

• Ahipara
  • Hoani Wiremu
  • Henare Rewi
  • Rameka H. Rewiti
  • Mehana Whaitua
  • Wire Paratene
  • Rawiri Iraia
• Ngatotoiti
  • Eriha piri Waata
  • Hemara Rawiri
  • Wiremu Kerehoma

Takiwa o Oruru:—Rev. Reihana Ngatote.

• Rangiawhia
  • Raharuhi Ihaia
  • Riwhi te Hinaki
  • Wiremu Hoani
  • Reihana Poharama
• Kenana
  • Huirama Tukariri
  • Akuhata Kaiapa
  • Pene Ngatote
• Taipa
  • Henare Wiremu Pikaahu
  • Rapihana Hetaraka
• Peria
  • Henare Kingi
  • Pereiha Tauhara
  • More Aperahama
  • Timoti Hetaraka
• Parapara
  • Wiki Pikaahu
  • Hira Tanguru
  • Eriha Kiriwi
  • Hori Raiti
• Wikitoria
  • Herepeti Karipa

Takiwa o Te Wairoa:—Rev. Wiki te Paa.

• Te Wharau
  • Orikena Whakawahi
  • Waaka te Huia
• Ripia
  • Hemi Te Paa
• Parirauewha
  • Hone Paraone
  • W. Rokena
  • H. Topia
• Te Kowhai
  • Arapeta Paikea
• Taita
  • Pera Netana
  • Enoka Taoho
  • Mika Haera
  • Timi Maka

Takiwa o Paihia:—Rev. Pene Topi.

• Paihia
  • Wiremu Pehikuru
  • Hare te Rangi
• Taumarere
  • Atimana Wharerau
• Karetu
  • Mita te Tai
  • Nepia Pomare
• Orauta
  • Hone Mokeke
  • Hone Toi
  • Reweti Pomare
• Waiomio
  • Hura Whatonga
  • Roera Kopa
• Kororareka
  • Hemi te Nana
• Waikare
  • Haika Waaka
  • Wiki Hori
  • Kerehama Hori

Takiwa o Parengarenga:—Rev. T. Paerata.

• Te Kao
  • Mutu Kapa
  • Hohepa Kapa
• Te Hapua
  • Waitai Tipene
  • Murupaenga Rawiri

page 14

• Paua
  • Weeri Tipene
  • Paraone Whakaruru
• Ngatekawa
  • Hare Raharuhi
• Tangoake
  • Manuera Waata
  • Hapi Takimoana
  • Ereatara Takimoana

Takiwa o Hokianga:—Rev. M. T. Taurere.

• Waiparera
  • Herewini te Toko
  • Ruka Huru
  • Heta Rawiri
  • Kahi Tipene
  • Patiki Herewini
  • Ruka Herewini
• Poutawhera
  • Eperaima Tohuora
  • Hapeta te Puku
• Waikeri
  • Aperahama Pukeroa
  • Henare Aperahama
  • Matiu Pukeroa
  • Pura Hori
• Pakanae
  • Meinata Karauna
  • Hohua Taimnoa
  • Tame Marae
• Waipoua
  • Tari Kemara
  • Pere Harawira
  • Awarua Maihi
• Kokohuia
  • Tango te Whata
  • Taurau Toi
• Manukau
  • R. Hui
  • H. Karaka
  • Kahu Wiripo
  • Rapata Wiki
• Pawarenga
  • K. Wikiriwhi Whatonga
  • Mei Kereama
  • Wepiha Pereene
• Waimamaku
  • Reupene Tuoro
  • Rapata te Huia
  • Matene Naera
  • Harowe Titore
  • Iehu Moetara
• Hautapoki
  • Anaru Ngawaka
• Herekino
  • Hapurana Hoori
  • Riki Parai
  • Hare Huru
• Whirinaki
  • Tai Riwhi
  • Kereopa Paetau
  • Eremana Paratene
  • Tamahori Rawiri

Takiwa o Kaitaia:—Rev. T. Paerata.

• Kareponia
  • Matenga Komene
• Pukepoto
  • Timoti Puhipi
  • Ngarama Rapihana
  • Rapihana te Maru
  • Riapo Puhipi
  • Kihirini te Morenga
  • Herepete Rapihana
• Pamapuria
  • Rupene Himiona
  • Te Kiri Herora
• Houhora
  • Henare Taumataiti
  • Hohepa Te Kaka
• Awanui
  • Hakaraia Awarau
  • Etera Tararu
  • Paraone Tuwhare
  • Hakaraia Karaka
• Kaitaia
  • Raniera Otene
  • Hoera Marupo
  • Aporo Waaka
• Ngakahu
  • H. T. Harawira
• Rangaunu
  • Aporo Waaka

Takiwa o Whangarei:—Rev. H. M. Paerata.

• Manaia
  • Te Rata Hikairo
  • Tutonu Mataitaua
• Harataunga
  • E. Tuterangi
• Haranui
  • Weneti Ruarangi
• Orakei
  • Hone Arama
• Whakatiwai
  • Waata Hangata
• Paeroa
  • Kuhukuhu Erueti
• Aotearoa
  • Pirimona Tuahangata
• Te Karaka
  • Hone Te Rua
  • Taiharuru Pereka
  • Atahere Moanaroa
  • T. W. Rupapere
• Hikutaia
  • Te Whetu Patara
• Waiwarawara
  • Anaru Patara
  • Hori Taumuri
• Puriri
  • Poari Riwai
• Kohanga
  • Ihimaera Harepe
  • Erueti Taiporutu
• Wairoa
  • Reweti Te Hatawira
• Te Tatawai
  • Heteraka Kaurupa
• Taupo
  • Hoera Nekewhenua
• Waitakaruru
  • Paraone Tiwai
• Ngararahuarau
  • Raturoa Pukeariki
• Tuipa
  • Rawiri Piahana
• Waiaro
  • Ngairo Pounana
• Hangatiki
  • Te Aoao Nunui
• Te Kuiti
  • Tahiopipiri te Maru
• Matangi
  • Te Moana te Whare
• Taupiri: Hopuhopu
  • Piripi Pene
  • Raniera Kerehoma
  • Herewini Puhipi
  • Kameta Pou
• Rakarana
  • Aihe Mokomoko
  • T. A. Moanaroa
• Waitoki
  • Renata Tamati
  • Himeona Hirawani
• Patikirau
  • Aihe Mokomoko
• Taumarunui
  • Te Manu Tuhaea
• Koputauaki
  • Hira Te Waara
• Papaaroha
  • Hohepa Kapene
• Pourewa
  • W. Kawhena
  • Maapi Pene
• Rangikahu
  • Winiata Mauri
  • T. R. Moanaroa
• Mangati
  • Taiharuru Pereka
• Ngaruawahia
  • Pari Hori Whare
• Hokanui
  • Manahe Hemopo
• Rangiriri
  • Ehekiera
• Te Paina
  • Hira Rangitupuhi
• Te Hinau
  • Tamati Wiremu
• Hoeatainui
  • Ngaopo Hutuhutu
• Kawhia
  • Mutu Teaki
• Parakiwai
  • Te Whare Tamatera
• Tauwhare
  • T. T. Rawhiti
• Waharoa
  • Te Rapipi Tamihana
• Waiuku
  • Ngaweka Tuhimate
• Kohekohe
  • Te Ngaha.

page break