Te Whai Korero a Te Tumuaki.

E hoa ma, e nga Minita, e nga Mangai o te iwi, Tena koutou!

Na te raruraru te tae mai ai to tatou Pihopa ki ta tatou Hui na reira au i tu ai hei Upoko. Kei te ora katoa nga minita me nga Mangai Reimana c to tatou takiwa a he mea tika kia puta he kupu whakapai ki to tatou Kai-tiaki.

E ahua hurihuri ana te whakaaro ki o tatou Hui me kore ranei e neke ake nga tikanga ki te whakatatahitia te taima e mine ai ki te rua tau. E maaro tonu ana te haere o te Hahi Maori a e takitahi ana nga mea hou e puta mai ana e rapu tikanga ai tatou. Na reira au i mea ai me waiho kia pahure te rua tau kanoho ai te Hui takiwa, a kia wha tau ka mine ai nga Hui Topu. Ma tatou tahi tena mea e titiro.

I uru a Riapo Poihipi ki te Hinota Pakeha o tenei Pihopatanga a nui rawa aiu te manawa reka o nga mema ina tu ia ki te korero. Me whakatakoto e tatou he tikanga e whai parirau ai ia he kawe i a ia ki aua Hinota. Ko te tuarua o nga mema maori, ko te takiwa ki runga, ara, ko Apirana Ngata, kihai i tae, i warea ki te whakahaere i nga tikanga o te Kareti i Te Aute hei hapai i te iwi Maori. I taua Hinota i puta te kupu a nga mema Maori kia rapua he hoa Pakeha moku hei tirotiro ki nga maori o te Hahi o tenei takiwa. Whakaaetia ana e te Hinota: a koia tenei ko Rev. Heketa Hokena i noho nei i waenganui i a tatou. Powhiritia to tatou hoa e koutou. No Oketopa 18, 1899 i whaoapirititia ai nga rikona Maori tokotoru, ara, a Revs. Tiopira Paerata ratou ko Timoti Kiriwi, ko Hare M. Ruarangi. Tokotoru nga tangata o tenei Pihopatanga kei te Kareti minita i Turanga. Engari e penei ana te rapurapu o te ngakau: ki te whakaminitatia aua tangata,— Kei hea he oranga mo ratou? Ko a Hanuere 1, 1903 whakamutua ai e te Ropu tono Mihinare o Ingarangi ta ratou awhina i te Hahi o Niu Tireni. He mahara na ratou, ka 85 nga tau i whangai ai ratou i te Hahi Maori, a ki ta ratou whakaaro ka taea ano e nga Maori te whangai i o ratou minita ake, a me tahuri ratou ki era atu iwi o te ao, e noho mai nei i roto i te pouritanga. Na, ata whakarongo mai! Heoi ano te oranga mo nga minita ka toe a 1903, ko nga hua o nga tahua whangai minita i kohia e o koutou page 5matua, me nga hua o nga whenua i hokoa e te Komiti i mua. Na e mimiti haere nei te puna mea hua te ingoa o te tahua minita ko Waimimiti i te mea e kore nei koutou e hoatu he wai. Na ki te kore e rapua he tikanga hei whakaneke ake i te oranga mo nga minita, tera e noho te moni ki te £25 ki te £30 ranei. Kua hoha koutou ki taku mahi akiaki i te tau, i te tau, heoi e taea te aha? Kaua e titiro ki te taha pakeha, e warea ana hoki ratou ki te whangai i o ratou minita ake, ki te hanga wharekarakia me era atu mahi a te Hahi. Heoi me mutu nga korero mo tena mate o tatou.

Mo te kura kotiro maori i kua nei kia tu ki Akarana. Nui atu te ngakau kore o te iwi ki te whakaaro mo taua mea. Ahakoa hei mea e tupu ai te pai ki a koutou tamariki, e kore e tahuri ki te hapai ki te awhina me te mea mo nga pakeha nga painga o taua kura. Ka nui te he manawa ki tenei ahua o te Maori. Kotahi wharekarakia hou i whakapuaretia ki te Taita i a Pepuere tata nei.

Ko ena kupu kua korerotia atu na, naku ake: no ko enei ake he mea tango e au i nga whai-korero a te Pihopa o Waiapu, he hangai marire hoki no aua kupu ki a tatou.

E whakaaturia ana e ia te ngoikore o te Hahi Maori. Te take o taua mate kei roto, kei te ngakau o te tangata; he maha ano ia nga putanga ki waho. Koia nei etahi mea i kitea ai taua ngoikore. Tetahi e kitea ana ki te tu o nga Wharekarakia. He whare kahore nei e hangaa nga pakaru, kahore e peitatia a waiho ana hei kohanga manu i kapi ai a roto i te otaota, kahore e purumatia e horoia a roto; he whare taiepa kore, taiepa pakaru ranei; he tohu tena no te mate o te ngakau, no te whakapono ngutu-kau, no te whakaparahako ki te Atua, i huaina nei te whare hei whare mo te inoi ki a ia. Tetahi, ko te mahue noa iho o nga tamariki, te whakaakona ki nga mea e ora ai te wairua. Tetahi ko te ahua o te tangata ki te karakia ki roto ki te wharekarakia. Kia mutu rawa te tangi o te pere, kia timata te karakia, katahi ano te tangata ka tomo ki roto; kahore e kakama te tu ki runga i nga waahi e tika ai te tu; kahore e tuturi ki te inoi; he tohu enei no te ngakau kore, no te karakia whakauaua. Tetahi he wareware no te tangata ki tona iriiringa ki roto ki a Te Karaiti hei wahi mo tona tinana, e mahue ai i a ia te hara, e pumau ia hei "hoia pono, hei pononga ma te Karaiti;" he wareware ki te inoi ki te Atua i nga mea hei oranga mo te wairua, mo te tinana; he whakaparahako ki te Whakaunga; he ngaro tonu i te Hapa a te Ariki i whakaritea nei e te Karaiti hei mea "e whai kaha ai, e whai manawa ai o tatou wairua;" he mahue te korero, te hurihuri i nga Karaipiture, e matau ai ki ta te Atua e pai ai hei mahi ma te tangata. He tohu katoa enei no te ngakau-kore, no te mate.

Na, ma te tangata ano e titiro tona ake ahua, ka anga ai ki te inoi i te kaha e taea ai te whakakore i nga mea i roto i a ia e rere ke ana, kia ata oti ai i a ia nga mahi kua rite mai nei i te Ariki hei mahi mana.

Ma te Wairua Tapu tatou e tohutohu i a tatou mahi katoa kia kitea ai nga tikanga e whai kororia ai te Atua, e neke ai te pai o te Hahi Maori.