Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Reports of meetings on Māori church matters, 1873, 1895, 1897, 1898, 1899, 1900, 1902, 1909.

[Nga Mahi A Te Hui o te Hahi Maori o tePihopatanga o Akarana]

page break

Front Cover

Nga MahiA Te
Hui o te Hahi Maori

o te
Pihopatanga o Akarana

I Huihui to te
Atirikonatanga o te Waimate
Ki Ripia, Wairoa Nota
I a Aperira 25, 26, 1899.

Me to te
Takiwa Whakarunga o Akarana
Ki Maramatawhana, Kaipara
I a Maehe 14, 15, 1899.

Turanga: Na te Wiremu Hapata i ta ki te Raukahikatea 1899.

page break page break

Nga Mema o te Minenga Tuatahi o te Hui Tuaiwa o te Hahi Maori o te Atirikonatanga o te Waimate, i te Pihopatanga o Akarana.

Ko te Paraimete o Nui Tireni te Upoko.*
Nga Minita:

Ven. E. B. Karaka, Atirikona o te Waimate.
Rev. Matiu Kapa Kaikohe.
Rev. Meinata te Haara Kaitaia.
Rev. Reihana Kamiti* Ahipara.
Rev. Wiki te Paa Te Wairoa.
Rev. Hemi Kingi Taitimu* Parengarenga.
Rev. Hone T. Papahia Hokianga.
Rev. Herewimi N. Paerata Whangaroa.
Rev. Wiremu P. te Waha* Whangarei.
Rev. Reihana Ngatote Oruru.
Rev. Timoti Kiriwi Waimate.
Rev. Tiopira Paerata Paihia.
Nga Mangai Reimana:
Paraone Whakaruru Parengarenga.
Henare Taha Oruru.
Tipene Taurere Whangape.
Ruepene Tuoro Waimamaku.
Mita te Tai * Paihia.
Riapo Puhipi * Kaitaia.
Rawiri te Ruru * Waimate.
Wiremu Kairau * Mangakahia.
Eru Pou Kaikohe.
Putete Heke * Whangaroa.
Hura Whatonga Kawa Kawa.
Pene Tikinui Taita.
Koroniria Kaipuke Kapehu.
Ruka te Huru Waiparera.
Makoare Waiora * Ahipara.
Waaka Haika * Waikare.
page break

He Tuhinga i Nga Mahi a te Hui.

I mine Te Hui o te Hahi Maori o te Atirikonatanga o te Waimate ki te Wharekarakia i Ripia, te Wairoa i te Turei me te Wenerei, Aperira 25, 26, 1899. I te 11 o te karaka te Karakia whakapuare i te Hui. Te hunga i te karakia 114; nga tangata i tango i te Hapa Tapu e 60. Ko te ohaoha £1 13s. 3d. i tukua mo te perehitanga i nga Mahi o te Hui. Ko Atirikona Karaka te tumuaki hei whakakapi i a te Paraimete.

No te 3 karaka ka nono te Hui, a ka oti te karangaranga nga mema e te tumuaki, ka kiia e ia he Hui e rite ana ki ta te ture i whakatakoto ai. Ano ka mutu te inoi, ka whaikorero te Atirikona.

Whai-Korero a te Tumuaki.

E hoa ma, e nga minita, me nga mangai o te iwi, Tena koutou!

Me matua whakapai tatou ki to tatou Matua i te rangi Mona i ata tiaki ia tatou a tae noa mai ki tenei huinga. Kei te ora katoa nga Minita me nga Mangai Reimana o tenei Atirikonatanga a ko te tikanga kia whakawhetai, aua ki nga ngutu anake erangi ki a tatou hanga, ia tatou ka anga nui ki ana mahi. Ahakoa ko tatou i tohusgia, ko te takiwa whakarunga o te Pihopatanga e tangi ana mo nga minita tokorua kua ngaro atu i te mate, kua tutuki te mahi ki te ao nei o Revs. Heta Tarawhiti raua ko Hohua Moanaroa. Ehara raua i tenei Atirikonatanga, otira he mea tika kia maharatia aua kuamatua rongo nui e tatou. E toru tekau ma waru nga tau i minita ai raua, no te tau 1860 hoki raua i whakaminitatia ai e Pihopa Herewini.

Ko te tau whakamutunga tenei o tenei rau tau, a ko tenei ake tau timata ai te tau 1900. Me waiho atu i tenei tau nga mangere, nga ngoikore, nga pohehe, nga kuwaretanga, a me poka hou i te timatanga o tenei rau tau he mahi hou ma tatou, te anga nui ki nga mahi e neke ai te pai ki te tinana raua ko te wairua. Ko te tino mea kia whaia e tatou, ara, e ia tangata, e ia tangata, ko ia ake kia tapu kia tika. Me puta ta tenei ta tenei uaua kia whai hua i nga hua o te Wairua e whakahuatia na e Paora i a Karatia 5, 22. ara, kia tuarite tona ake ahua ki to te Karaiti, kia tohe hoki i nga ra katoa ki te whai i page 5ona takahanga tapu. He waahi taki tahi tenei o tatou tenei o tatou no tona tinana, ara no te Hahi, a ki te whai ngoi a ia waahi, a ia waahi ka whai ngoi te Hahi katoa.

No tenei marama i tutuki ai te kotahi rau o nga tau o te Ropu tono i nga kaikauwhau o te Rongopai ki nga tauiwi. No te Parairei, Aperira 12, 1799, ka huihui ki tetahi ruma i Ranana, Ingarangi, nga minita 16 me nga hoa ehara nei i te minita toko iwa, ki te rapu tikanga e rite ai te poroporoaki a te Karaiti ki nga Apotoro; "Haere koutou meinga hei akonga nga iwi katoa, iriiria i runga i te ingoa o te Matua, o te Tamaiti, o te Wairua Tapu. "Ka timata i reira te kohi moni hei oranga mo nga kai kawe i te Rongopai, Kahore he Pihopa, he tangata nunui ranei o taua Komiti, erangi he tangata noa iho. E rima nga tau i akiaki ai ratou i nga tangata o te Hahi o te Ingarangi kia homai he moni, kia rapua hoki he karere katahi ka kitea nga tangata tokorua a tonoa ana hei kawe i te Rongopai ki Awherika ki nga mangumangu o taua whenua. No te tau 1809 ka tukua mai a te Kingi raua ko te Horo hei karere ki Niu Tirena otira e rima tau i noho ai ki Poihakena (Sydney), i araia hoki e te matenga o nga pakeha o te kaipuke o Paira ki Whangaroa. No Tihema 25, 1814 ka u mai a te Matenga me ona hoa ki Peiawhairangi. No taua ra te kauwhau tuatahi ki tenei motu, ko te rarangi, "He kai kauwhau tenei ahau kia koutou mo te hari nui meake puta mai ki te iwi katoa." (Ruka 2, 10). Ko te whakatokanga tena o te pua nani o te Rongopai ki Niu Tireni. Kotahi tekau ma tahi nga tau i mahi ai aua karere me nga hoa i u mai i muri ki waenganui o nga Maori, a hore rawa he hua. No te tau 1825 i iriiria ai a Rangi, he rangitira no Ngapuhi, i te mea e tata mate ana a huaina ana te ingoa ko Karaitiana. No te tau 1829 ka iriiria tahitia nga tamariki tokowha a Tauwhanga me tetahi tamaiti pakeha ko Wiremu Renata Wiremu, ko ia nei te Pihopa o Waiapu inaianei. No Pepuere 7, 1830 ka iriiria a Rawiri Taiwhanga te mataika o nga Maori kaumatua. E kore e taea te korero whakatepe i te totorokanga haeretanga o te kupu i nga tau i muri iho. Kihai i roa ka rewanatia katoatia a Niu Tireni a here rawa tetahi hapu i hapa i te pukapuka i te kaikarakia, a tahuri ropu ana nga iwi Maori ki a te Karaiti. No te tau 1842 ka u mai a Pihopa Herewini, a timata tonu tana haere ki te tirotiro i tenei iwi hou kua uru mai ki te Hahi o te Karaiti. Ko nga tino koroheke kei te mohio ki te ahua o te motu i te taenga mai o nga mihinare. Kahore tetahi mahi kino e taea ana e te tangata, e Hatana, i kore e mahia e o koutou tupuna; te kohuru, te kai tetahi i tetahi, me nga mahi poke, mahi whakarihariha katoa. A kei te pehea te ahua inaianei? Na te aha i ahei ai nga tangata Maori o ia iwi, o ia hapu te huihui pera me te Hui nui kua pahure tata nei ki Waitangi. Noho tahi ana, moe tahi ana, kai tahi ana, korero tahi ana, kahore he wehi he raruraru. Kahore he Hui pena a nga tupuna; a na te aha i taea ai i enei ra, i rere ke ai te ahua? Ahakoa kei te whakaparahako etahi ki te karakia, ki nga ture hoki a te Atua, kei te whakaae katoa na te Whakapono. E whatekau nga minita Maori, 300 nga kaikarakia, 16,000 nga tangata kua oti te iriiri, 2450 te hunga tango i te Hapa tapu. Na, tena, me pehea tatou?

page 6

Whakarongo mai, Ma ata matau ai koutou. Ko nga moni o taua Ropu tono Mihinare, he mea kohi e te iti e te rahi—e te tangata whai rawa e te rawakore — e te kaumatua e te tamariki. Kei ta etahi he pene i te marama, na kona i uru ai te katoa ki te whakarite i ta te Karaiti kupu Ma kauwhautia te Rongopai ki te ao katoa. E kore ranei tatou e pai kia uru hoki tatou ki taua mahi? "Ko te whakawhiwhi nui atu te hari i to te whiwhi."

Tenei tetahi atu mea hei tirohanga ma tatou, ara, ko te wero a Atirikona Wiremu. Kua kite na koutou i tana reta e ki nei ia, ki te kohia e nga tangata o te Pihopatanga o Akarana, ahakoa Pakeha, ahakoa Maori i te £2000 hei apiti ki te Tahua Whangai Minita Maori mana e homai kia £1000 hei apiti. E hoa ma, kaua tatou e wehi ki tana wero, erangi whakaputaia to tatou maia i tenei tau whakamutunga rau tau. Ma tatou e rapu he tikanga e taea ai.

Kotahi atu mea e toe ana hei whakaaturanga maku ki a koutou. Kua kitea he tikanga e te Hinota Nui e uru ai nga Mangai Reimana Maori ki nga Hinota Pihopatanga. Na, kua whakaritea kia rua nga Hinotamana Maori mo tenei Pihopatanga kia kotahi ma te Hui Maori o te Atirikonatanga o te Waimate kia kotahi mo te Hui o te taha whakarunga. Ma koutou e rapu he Hinotamana Maori hei Mangai ma koutou ki te Hinota o Akarana.

Heoi, ma te Wairua Tapu tatou e whakamarama kia kitea ai nga tikanga e tupu ai te Hahi, Mana hoki tatou e whakakaha kia rite ai aua tikanga.

Nga Motini.

1. Na Rev. M. Kapa raua ko Rev. M. Te Haara:—

E whakapai ana te Hui ki te Tumuaki mo tana whaikorero, a e tono ana kia whakaae mai ia kia perehitia ki nga Mahi a te Hui.

Whakaaetia ana.

2. Whakaritea ana ko Rev. M. Kapa raua ko Paraone Whakaruru hei Kai-tuhituhi.
3.Homai ana e nga Mangai Reimana nga pire o nga Pariha. Muri iho, ka kokiritia nga Kupu whakaari, me nga Patai.
4.Na Ruka Te Huru raua ko Paraone Whakaruru:—

Kia tahuri nga Pariha katoa ki te whakakii i o ratou Tahua whangai minita.

Whakaaetia ana.

page 7
5. Na Rev. M. Kapa raua ko Rev. T. Kiriwi:—

Kia whakaturia he Komiti huihuiuga minita a ia tau, a ia tau.

Whakaaetia ana.

6. Na Rev. M. Kapa, he patai.

Kei te pehea te Kura Kotiro e meinga nei kia tu ki Akarana: a ka hia o a te Maori kohikohi?

Te whakahoki:—

Kahore ano o a nga Maori o tenei Atirikonatanga.

7.Na Rev. M. Kapa raua ko Eru Pou:—

Me whakaaro nga kaumatua ki tetahi minita mo Mangakahia, ina hai minita.

Whakaaetia ana.

8.Na Rev. M. Kapa, he patai:—

E pehea ana te motini a Rawiri Te Ruru mo nga Minita kia tuku mai i nga Ripoata o a ratou mahi?

Te whakahoki:—

Kahore he Ripoata i tae mai ki au.

9. Na Paraone Whakaruru raua ko Rev. T. Kiriwi:—

Me wehewehe nga moni £2000 hei whakarite i te wero a Atirikona Wiremu ki nga Pariha katoa o te Pihopatanga ahakoa Maori, Pakeha ranei.

Whakaaetia ana.

10. Na Henare Taha raua ko Ruka Te Huru:—

Mehemea he moni Whangai Minita to Oruru kua tae ki Akarana me whakauru ki nga Mahi o te Hui.

Whakaaetia ana.

11. Na Henare Taha raua ko Ruka Huru:—

Kaua a Aperira e waiho hei marama mo nga Hui erangi hei a Maehe.

Whakaaetia ana.

12. Na Rev. Herewini Paerata raua Henare Taha:—

He whakapai tenei ki a Rev. Wild Te Paa me tona iwi katoa mo te nui o to ratou atawhai i tenei Hui.

Whakaaetia ana.

13. Na Rev. H. T. Papahia raua ko Koroniria Kaipuke:—

Ko Riapo Puhipi hei Hinotamana mo tenei Hui ki te Hinota Pihopatanga o Akarana.

Whakaaetia ana.

page 8
14. Na Rev. M. Te Haara raua ko Rev. M. Kapa:—

Me paanui mai te minita haere mai ki te minita tuturu mo te tuku i te Hapa Tapu, mo te iriiri, me te marena.

Whakaaetia ana.

15. Na Rev. M. Te Haara raua ko Ruka Te Huru:—

Kia rapua he tikanga mo tetahi Pihopa motuhake ma nga Maori o te Pihopatanga o Akarana.

Whakaaetia ana.

16. Na Hura Whatonga raua ko Rev. T. Kiriwi:—

He whakahau tenei ki nga tangata katoa o te pariha o Paihia kia whakaarohia he whare mo to ratou minita ki Taumarere.

Whakaaetia ana,

17. Na Rev. M. Kapa raua ko Henare Taha:—

Me perehi ki nga Mahi o te Hui nga moni e puta ana o nga takiwa mo te Kura Kotiro ki Akarana.

Whakaaetia ana.

18. Na Rev. M. Kapa, he patai:—

Kei te peheatia nga moni i waiho iho e Ta Wiremu Matenga mo te Hahi Maori?

Whakahoki:—

E whakamahia ana, a ko nga hua e pau ana i nga minita.

19. Na Ruka Te Huru raua ko Koroniria Kaipuke:—

Kaua te Minitatanga o Hokianga e uru ki te kohi i te £2000 e whakahauatia mai na e Atirikona Wiremu; te take kua neke ake i te £600 o ta Hokianga kohi, erangi kia tae nga tahua o era atu ki te £600 hei reira ka kohi ai.

Whakaaetia ana.

20. Na Paraone Whakaruru raua ko Ruka Te Huru:—

He whakahau tenei na te Hui ki nga matua o nga tamariki o tenei Atirikonatanga kia akona e ratou tahi ko te minita a ratou tamariki ki nga kupu o te Whakapono, ki te Inoi a te Ariki, me nga Ture kotahi tekau.

Whakaaetia ana.

21. Na Rev. M. Kapa raua ko Eru Pou:—

Ki Kaikohe te Hui o te Hahi Maori a te tau 1900.

Whakaaetia ana.

page 9

Ko nga Minita, me nga Kaikarakia, ena o te Hahi Maori, o te Atirikonatanga o te Waimate, Pihopatanga o Akarana, Hanuere 1, 1899.

Takiwa o te Waimate:— Atirikona E. B. Karaka.

  • Waimate
    • Rev. Timoti Kiriwi
    • Mita Henare Karaka
    • Mita Wiremu Pehikuru
    • Hirini Katene
    • Rawiri Teruru
    • Hone Rameka
  • Ohaeawai
    • Kereama Tauwehe
    • Eruera Riwhi
  • Kerikeri
    • Mita Wiremu Keepa
    • Kingi Te Ngahuru
  • Te Ti, Mangonui
    • Ngawati Aperahama

Takiwa o Whangaroa:Rev. Herewini N. Paerata.

  • Matauri
    • Hohepa Whare
    • Tau Hona
  • Touwai
    • Hemi Keepa Tupe
    • Wire Poata
    • Hemi Turetahi
  • Pupuke
    • Putete Heke
  • Takou
    • Wiremu Haare
    • Tareha Te Kowhai
    • Etana Erueti
  • Wainui
    • Wiremu Weka
    • Ihimaera Pawa
    • Hoone Weka

Takiwa o Kaikohe:Rev. Matiu Kapa.

  • Kaikohe
    • Tepana Riwai
    • Paraire Hui
  • Te Iringa
    • Kereopa Putoto
    • Hoani Petera
  • Mangakahia
    • Tamati Poa
    • Hapeta Pipi
    • Wiremu Kairau
  • Otaua
    • Ruhiu Urumai

Takiwa o Ahipara:Rev. Reihana Kamiti.

  • Ahipara
    • Hoani Wiremu
    • Henare Rewi
    • Hami Poata
    • Henare Ngakaha
    • Mehana Whaitua
  • Ngatotoiti
    • Eriha Piriwata
    • Hirama Rapana
  • Waitehuia
    • Paratene Waiora
    • Rapine Iraia
page 10

Takiwa o Oruru:Rev. Reihana Ngatote.

  • Peria
    • Kingi Waiaua
    • Maihi Kaitoa
    • Pereiha Tauhara
    • Wiremu Hoani
  • Kenana
    • Huirama Tukariri
    • Akuhata Kaiapa
  • Parapara
    • Henare Taha
    • Wiki Piikaahu
  • Rangiawhia
    • Raharuhi Ihaia
    • Matiu Paekoi
    • Timoti Hetaraka
    • Riwhi Te Hinaki
  • Taipa
    • Henare Wiremu
    • Rapihana Hetaraka
  • Wikitoria
    • Karepa Tipako

Takiwa o Paihia:Rev. Tiopira Paerata.

  • Paihia
    • Hoori Tane
  • Waiomio
    • Atimana Wharerau
    • Wiremu Kopa
  • Taumarere
    • Wiremu Pepene
    • Hura Whatonga
  • Orauta
    • Hone Mokeke
  • Oromahoe
    • Wiremu Pirihongo
  • Waikare
    • Haika Waaka
  • Kororareka
    • Waaka Hakuene
  • Karetu
    • Mita Te Tai
    • Nepia Pomare

Takiwa o Parengarenga:Rev. Hemi K. Taitimu.

  • Te Kao
    • Hemi Kapa
    • Wiki Te Whai
    • Hohepa Paraone
  • Paua
    • Weeri Tipene
    • Paraone Whakaruru
  • Kapowairua
    • Murupaenga Rewiri
  • Ngatekawa
    • Hare Raharuhi
  • Takapaukura
    • Wiremu Kaingaroa

Takiwa o Whangarei:Rev. Wiremu P. Te Waha.

  • Pehiaweri
    • Parata Minarapa
  • Taharoa
    • Eru Nehua
  • Te Toetoe
    • Hoori Poke
    • Haora Whareumu
  • Ngaruahine
    • Hunia Tamauru
  • Ngararatunua
    • Tame Horomona
  • Ngunguru
    • Hone Wiremu
  • Maunu
    • Renata Manihera
  • Taiharuru

Takiwa o Kaitaia:Rev. Meinata Te Haara.

  • Kaitaia
    • Raniera Otene
  • Awanui
    • Hakaraia Awarau
    • Etera Tararu
    • Paraone Tuwhare
    • Hakaraia Karaka
  • Pukepoto
    • Timoti Puhipi
    • Rapihana Te Maru
    • Riapo Puhipi
    • Kihirini Te Morenga
    • Herepete Rapihana
  • Kareponia
    • Timoti Popata
    • Matenga Komene
  • Houhora
    • Hupata Kaka
    • Henare Taumataiti
  • Ngakahu
    • Hehi Te Paa
    • Mawene Kiriwi
  • Pamapuria
    • Rutene Te Waa
    • Waaka Te Koni
    • Rupene Himiona

Takiwa o Hokianga:Rev. Hone T. Papahia.

  • Waiparera
    • Herewini Te Toko
    • Ruka Te Huru
    • Heta Rawiri
  • Poutawhera
    • Eparaima Tohuora
    • Hapeta Te Puku
  • Waikeri
    • Aperahama Pukeroa
  • Hautapoki
  • Manukau
    • Hemi Hui
    • Henari Mete
    • Tatana Hunia
    • Hura Komene
  • Waipoua
    • Wiremu Moetara
    • Pohe Paniora
  • Pakanae
    • Meinata Karauna
  • Pawarenga
    • Kereama Wikiripi
    • Noa Pene
  • Herekino
    • Hapurona Hoori
    • Riki Parai
  • Waimamaku
    • Peneti Pana
    • Reupana Tuoro
    • Rapata Te Huia
    • Nutana Taurere

Takiwa o te Wairoa, Kaipara:Rev. Wiki Te Paa.

  • Te Wharau
    • Waaka Te Huia
  • Ripia
    • Hohapata Te Aunui
    • Haimona Rewa
    • Orikena Whakawahi
  • Parirauewha
    • Meinata Karamu
    • Netana Miru
    • Hone Paraone
    • Hare Peka Hohaia
  • Te Kowhai
    • Arapeti Paikea
  • Taita
    • Pene Tikinui
    • Hau Hepata
    • Tiatoa Paniora
  • Kapehu
    • Hetaraka Te Koni
    • Koroniria Kaipuke
    • Wiremu Nepia
page 12

Ko nga moni ena i kohikohia e te Hahi Maori o te Atirikonatanga o te Waimate i te tau 1898.

Awanui.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 12 14 7 Waina 5 0
Paeraraka, aha noa 2 3
Horoi Whare 5 0
Kawe Rongopai 1 6
Toenga 12 0 10
£12 14 7 £12 14 7
Paua.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 7 10 9 Reimana 1 5 0
Kawe Rongopai 2 6
Perehi mahi Hui 2 6
Tahua Hahi Maori 6 0
Maramataka 1 0
Toenga 5 13 9
£7 10 9 £7 10 9
Te Kao.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 11 9 9 Reimana 1 5 0
Kawe Rongopai 2 6
Perehi mahi Hui 2 6
Tahua Hahi Maori 6 0
Maramataka 1 0
Toenga 9 12 9
£11 9 9 £11 9 9
Taita.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 35 2 0 Wharekarakia hou 227 0 0
No te Peeke 149 0 0 Tahua Hahi Maori 1 2 0
Rawaho 45 0 0 Reimana 13 6
Kawe Rongopai 5 0
Maramataka 1 6
£229 2 0 £229 2 0
page 13
Touwai.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 3 5 8 Tahua Hahi Maori 2 1
Kawe Rangopai 2 6
Maramataka 1 4
Reimana 2 6
Kahu tepara 1 0
Waina 3 0
Toenga 2 13 3
£3 5 8 £3 5 8
Parapara.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 1 18 1 Waina 6 6
Rawaho, Kura kotiro 2 5 6 Kura kotiro Akarana 2 5 6
Horoi whare, aha noa 8 3
Kawe Rongopai 2 6
Reimana 15 0
Tahua Hahi Maori 2 0
Perehi mahi Hui 6
Toenga 3 4
£4 3 7 £4 3 7
Kenana.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 1 18 Horoi wharekarakia 5 6
Kawe Rongopai 2 6
Mahi Hui, maramataka 1 2
Reimana 6 0
Toenga 1 3
£1 18 £1 18
Kareponia.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 1 11 2 Waina 8 0
Minita haere mai 8 0
Whakapai wharekar. 5 0
Reimana 5 0
Kawe Rongopai 2 6
Toenga 2 8
£1 11 2 £1 11 2
page 14
Wainui.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 3 13 1 Kawe Rongopai 2 0
Waina 2 0
Minita 2 6
Whakapai wharekar. 2 6
Tahua Hahi Maori 4 7
Maramataka 2
Toenga 2 19 10
£3 13 1 £3 13 1
Kaikohe.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 13 6 11½ Whakapai wahitapu 4 3 0
Rawaho 7 4 0 Tahua Hahi Maori 6 2
Toenga 1897 5 8 11½ Hahiwatena 5 0
Reimana 15 0
Whakapai wharekar. 5 0
Kawe Rongopai 3 0
Maramataka 1 0
Perehi mahi Hui 5 0
Toenga 19 16 9
£25 19 11 £25 19 11
Peria.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 3 16 10 Peitatanga wharekar. 3 16 0
Toenga 1897 2 7 0 Waina 10 0
Horoi whare, aha noa 3 4
Raka 4 6
Perehi mahi Hui 1 0
Reimana 7 0
Kawe Rongopai 2 6
Tahua Hahi Maori 19 6
£6 3 10 £6 3 10
Waiparera.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 18 0 Minita haere mai 15 0
Kawe Rongopai 3 0
18 0 18 0
page 15
Waimate.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 9 14 10½ Inihua wharekarakia 1 8 0
Inihua Okena 12 0
Whakapai Okena 6 8
Whakapai wharekar. 1 3 0
Rehita 4 0
Kawe Rongopai 10 0
Maramataka 1 6
Tahua Minita 3 15
Toenga 1 14 7
£9 14 10½ £9 14 10½
Paihia.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 2 5 3 Whare minita Kaikohe 5 0
Rawaho 10 0 6 Poti minita 10 16 6
Kawe Rongopai 2 0
Tahua Hahi Maori 3 0
Toenga 19 3
£12 5 9 £12 5 9
Kaitaia.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 7 11 10½ Inihua wharekarakia 1 1 0
Waina 10 6
Minita haere mai 5 0
Whakapai wharekar. 3 0
Kawe Rongopai 5 0
Maramataka 2 0
Tahua Hahi Maori 5 0
Tanua whangai minita 4 10
Toenga 9 9
£7 11 10½ £7 11 10½
Waipoua.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 14 6 Waina 1 0
Kahu tepara 1 0
Toenga 12 6
14 6 14 6
page 16
Taipa.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 1 5 11 Taro, waina, maramataka 6 8
Kawe Rongopai 2 0
Perehi mahi Hui 1 0
Reimana 7 0
Toenga 9 3
£1 5 11 £1 5 11
Wikitoria.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 1 0 6 Waina, maramataka 5 1
Kawe Rongopai 2 6
Perehi mahi Hui 6
Reimana 5 0
Toenga 7 5
£1 0 6 £1 0 6
Taumarere.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 1 16 2 Whakapai wharekar. 8 6
Toenga 1896, 1897 8 18 Reimana 2 0 0
Waina, Maramataka 2 6
Perehi mahi Hui 3 0
Kawe Rongopai 2 0
Tahua Hahi Maori 3 0
Toenga 7 15
£10 14 £10 14
Ripia.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 9 7 1 Waina 9 0
Turoro 2 3 0
Pukapuka Himene 6 0
Raiti 15 0
Whakapai wharekar. 5 0
Tahua Hahi Maori 9 3
Kawe Rongopai 2 6
Ropi, maramataka 3 0
Toenga 4 14 4
£9 7 1 £9 7 1
page 17
Rangiawhia.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 3 9 11 Tahua Hahi Maori 6 0
Kawe Rangopai 3 0
Maramataka 4
Reimana 10 0
Waina 9 0
Horoi wharekarakia 1 0
Toenga 1 19 7
£3 9 11 £3 9 11
Waimamaku.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 2 3 3 Waina 5 0
Kawe Rongopai 2 6
Tahua Hahi Maori 4 1
Puruma, wini 4 9
Pereti 1 0
Toenga 1 5 11
£2 3 3 £2 3 3
Kapehu.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 5 1 10 Waina 3 6
Rawaho 5 15 0 Turoro 3 5
Kawe Rongopai 2 0
Tahua whangai minita 6 0 0
Tahua Hahi Maori 7 10
Toenga 4 0 1
£10 16 10 £10 16 10
Kerikeri.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 1 13 10 I nga mahi wharekar. 1 13 10

* Kahore ena i tae ki te Hui.

page 18

Nga Memao teMinenga Tuatoruo teHui o Te Hahi Maori o Te Taha Whakarunga o Te Pihopatanga o Akarana.

Ko Te Paraimete o Nui Tireni te Upoko*

Nga Minita:
ko Rev. Kanana Koura, Whakakapi mo te Atirikona o Akarana te Tumuaki.

Ven. E. B. Karaka, Atirikona o te Waimate.
Rev. W. Hoete Matete Hauraki.
Rev. Ranapia Mokena * Hauraki.
Rev. Taimona Hapimana Waikato.
Nikora Tautau Waikato.
Rev. Hare M. Ruarangi Kaipara.

Nga Mangai Reimana:

Te Maapi Pene Pourewa.
Weneti Ruarangi Herepiti.
Paratene Kapa * Pourewa.
Rihari Pungaro Haranui.
Matiu Poono Hauraki.
Tame Paraone Manaia.
Hawira Wahapu Kiri Kiri.
Tamati Parauri * Taupo.
Paora Reweti Oraki.
Kihirini Reweti Maramatawhana.
Mita Karaka Rakarana.
page 19

He Tuhituhinga
I Nga Mahi a Te Hui.

Ko te karakia i te Turei, Maehe 14, 1899, i te wharekarakia i Maramatawhana, i te 10 o te karaka, 19 te hunga i tango i te Hapa Tapu. Ko te ohaohatanga £1 4s. i tukua hei utu i te perehitanga o nga Mahi o te Hui. I muri tata iho ka mine ano te Hui, a ka mutu te karangaranga i nga ingoa o nga Mema me te inoi ka tu a Kanana Koura ki te whaikorero.

Te Whaikorero a Te Tumuaki.

E hoa ma e nga Minita, e nga Mangai o te iwi; Tena koutou! Na Atirikona Karaka te tikanga kia whaikorero ahau ki tenei Hui o te taha Maori o te Hahi o te takiwa whakarunga o to tatou Pihopatanga, na te Paraimete hoki i whakaae. He mea whakamanawareka, he mea whakahonore taua karangatanga i a au. Ehara au i te tauhou ki te mahi i roto i nga Maori, inahoki e iwa nga tau i mahi ai au ki Kororareka, a tu tonu ana nga karaihe kaiwhakaako i nga wiki katoa. No te tau 1861 ka nekehia au ki Otahuhu a ka takitahi aku minitatanga ki nga Maori. Ahakoa kei te taha Pakeha au e mahi ana inaianei e kore rawa e mate taku ngakau nui kia koutou me te hono tonu te inoi kia manaakitia e te Atua te Hahi Maori kia whai hua maha ai.

1. I puta te mihi a te Pihopa i te Hinota Pihopatanga mo a koutou minita mo Revs. Heta Tarawhiti raua ko Hohua Moanaroa kua tangohia atu nei e te Ariki kia nohoia te wahi i roto i te whare o Tona Matua kua whakaritea nei e Ia mo raua. I tupono ki a raua nga raruraru o te whawhai ki Waikato, a kitea ana i reira ta raua whai pakiaka, whai turanga, i runga i te whakapono ki a te Karaiti; kihai rawa i korikori, erangi u tonu taea noatia te mutunga. Me whakapai tatou ki te Atua mo to raua u, me inoi hoki ki a Ia, kia homai he kaha kia tatou e aru ai tatou i a raua mahi pai kia uru tahi ai tatou ki Tona rangitiratanga i te rangi.page 20
2. He kupu taku mo te taha ki o koutou minita. E akiaki tonu ana a te Pihopa raua ko te Atirikona kia rapua he tikanga hei whakanui i to ratou oranga. Ka tau te whakama ki te Hahi Maori ki te waiho rawakore nga minita. Kaua e ngakaukore ki te oranga mo nga kai tiaki wairua. E utua ana e koutou nga mea e riro mai ana i te toa mo te taha tinana, a me riro utu kore nga mea mo te wairua? E utua ana te kamura, te parakimete me era atu kai mahi ki te utu tika, a he aha te oranga mo te minita i kaiponuhia ai? Kua takoto noa atu te tikanga, "Kaua e whakamokatia te mangai o te okiha patu witi" (1 Kori. 9, 9.) me tena, "Ka tika te utu mo te kai mahi" (Ruka 10, 7.) me tera atu, "Whakaaroa wawetia he pai ki te aroaro o nga tangata katoa" (Rom. 12, 17.) Tena tetahi mea hei whakaoho i a tatou, he kupu na Atirikona Wiremu. E mea ana ia ki te taea e nga tangata o te Pihopatanga o Akarana, ahakoa Pakeha, Maori ranei, te kohi kia rua mano pauna (£2000) mo nga tahua whangai minita Maori, mana e tapiri ki te kotahi mano pauna (£1000). Ma koutou tena e tirotiro, e hurihuri.
3. He kupu tenei mo nga tohunga me era atu tangata tinihanga e mahi nei i roto i a koutou. Ka pai kia tahuri te Kawanatanga ki te tinei i nga mahi e mate ai te tangata. Tika rawa atu kia whakakorea atu nga tohunga Maori. Otira e kore e taea e te ture te putake o taua mahi kohuru tangata. Ma kou ou ake tena e titiro. Maharatia te kupu a Paora "Ahakoa he mea enei e karangatia nei he atua i te rangi i te whenua ranei (he tini nei hoki nga atua, he tini nga ariki) kai tatou ia, kotahi ano Atua ko te Matua, ko te take ia o nga mea katoa, a ko tatou i roto i a ia; kotahi hoki Ariki, ko Ihu Ka aiti, nana nei nga mea katoa, nana hoki tatou," (1. Kori. 8, 5—6.) Waihoki tera pea he tohunga, he tangata kua taea e te tinihanga a Hatana, e whakaatua ana i a ia, kia tatou ia kotahi ano Atua, kotahi ano Ariki. E whakatauiratia ana aua tu tangata kia Hani raua ko Hamapiri (2. Tim. 3, 8.) ki a Haimona o Hamaria (Mahi 8, 9.) ki a Erima o Papaho (Mahi 13, 8.) a he mea tika kia pehia aua tu tangata me ratou i pehia. No mua mai aua tangata tinihanga, inahoki kei a Tiutoronomi 13, 1—3 te whakatupato a kei te rima o nga rarangi te whiu i whakaritea mo ratou. E aku hoa, kia rite i a koutou te kupu a Paora "Kakahuria iho nga mea whawhai katoa o te Atua kia taea ai e koutou nga hangareka a te rewera te tu ki te riri" (Epeha 6, 10—17.)
4. Tetahi o aua mea whawhai ko te tika hei pukupuku hei arai i te uma, ara i te ngakau. Ma te poke kore o te ngakau ka poke kore hoki nga mahi. Kei te mohio katoa tatou ki te nui o te raruraru e pa mai ana kia koutou i te he o nga tikanga mo te marena. Ki ta te Hahi tikanga he mea tapu te marena, he mea honore, a e whakatupato ana kia kaua te tangata e anga whakaaro kore ki taua ritenga. E whakanoatia ana te marena e etahi ano he mea hangahanga noa iho, na reira i hono tonu ai nga raruraru. Tetahi tikanga a te Maori i hua ai te hara ko te moe huihui, a taunga ana nga tamariki ki nga mea e rere ke ana i te pai. Kaua hoki nga matua e whakahua kupu whakama i te aroaro o nga tamariki. No tera tau i puta te whakaaro kia tu page 21tetahi Kura kotiro Maori ki Akarana, heoi, kahore ano tetahi hereni kotahi a te iwi Maori i tae ki te Komiti whakahaere.
5. Kotahi atu mea e toe nei hei korerotanga maku, ara, ko te ata tiaki i a koutou tinana. Whakarerea atu nga tikanga paru, horoikore a nga tupuna. Kia ma te kiri, kia ma nga kakahu, kia ma nga whare. Kaua te mea pirau e tata ki te nohoanga tangata. Na te Atua o tatou tinana ngatahi ano ko nga wairua, a e whai hara ana tatou ki a ia ina turi ki nga tikanga e ora pai ai aua tinana. Ko te kaha tinana me te kaha wairua ta tatou e whai ai.

Ma te Wairua o te Atua koutou e whakamarama kia oti pai ai he tikanga e whai kororia ai tona Ingoa Tapu, e neke ai te pai o tenei wahi o Tana Hahi.

Nga Motini Me Nga Patai.

1. Na Rev. N. Tautau raua ko Rev. T. Hapimana:—

E whakapai ana te Hui ki te whaikorero a te Upoko, a e tono ana kia perehitia ki te pukapuka o nga Mahi.

Whakaaetia ana.

2. Whakaritea ana ko Rev. Hare M. Ruarangi raua ko Paora Reweti hei kaituhituhi mo te Hui.
3. Na Rev. W. Hoete, he patai:—

Mo te pukapuka o te Pihopa e tono nei kia kohi i nga Ratapu katoa hei whakarahi i nga Tahua whangai minita a kia tukua mai ki te Atirikona i nga mutunga koata; e kore ranei e ahei kia puritia aua moni tae noa ki te minenga o te Hui Topu, a hei reira hoatu ai? Te whakahoki:—

E ki ana te Pihopa me tuku mai i nga mutunga koata.

4. Na Kihirini Reweti, he patai:—

Pehea te nui o te Tahua Whangai Minita o Ngatiwhatua?

Te whakahoki:—

£449 7s. od.

5. Na Paora Reweti raua ko Kihirini Reweti:—

He tono ki nga Kaitiaki whenua o te Hahi kia whakawhitia te rima eka i Orakei ki te kotahi eka i Okahu he turanga Wharekarakia.

Whakaaetia ana.

page 22
6. Na Revs. N. Tautau raua ko H. M. Raurangi:—

Ko Apirana T. Ngata hei Hinotamana mo te takiwa whakarunga o te Pihopatanga ki te Hinota o Akarana.

Whakaaetia ana.

7. Na Rev. N. Tantau raua ko Maapi Pene:—

Hei te Pourewa te Hui a Aperira 1900.

Whakaaetia ana.

8. Na Revs. N. Tautau raua ko W. H. Matete:—

He mihi tenei no te Hui mo Revs. Heta Tarawhiti raua ko Hohua Moanaroa kua tae nei ki to raua okiokinga. Ko o raua iwi e noho pani ana, a ko te Hui nei e tangi ana mo te ngaronga atu o aua Minita Kaumatua.

Whakaaetia ana.

9. Na Rev. H. M. Raurangi raua ko Paora Reweti:—

Me mutu te whakahua i nga Atirikonatanga o Waikato o Waitemata mo tenei Hui, erangi me whakahua ko te Hui o te takiwa whakarunga o te Pihopatanga o Akarana.

Whakaaetia ana.

10. Na Rev. W. H. Matete, he patai:—

E kore ranei e ahei nga kai-karakia Maori ehara nei i te Minita te mau i te kahu karakia ma ina karakia?

Te whakahoki:—

E mau ana nga kai karakia pakeha i taua kakahu, a kahore he ture hei arai i nga kaikarakia Maori te pera ai.

11. Na Revs. N. Tautau raua ko T. Hapimana:—

E whakawhetai ana tenei Hui ki nga tamariki o te Kareti i Te Aute mo nga pai e mahia nei e ratou ki roto i te iwi Maori mo te taha ki te tinana raua tahi ko wairua.

Whakaaetia ana.

12. Na Revs. N. Tautau raua ko W. H. Matete:—

(a) Me whakatu he Komiti whakahaere kohikohi mo te takiwa whakarunga o tenei Pihopatanga kia toko ono tangata hei takawaenga i te iwi Maori raua ko te Komiti tiaki moni, whenua o te Hahi.

(b) Nga tangata mo taua Komiti: ko Mita Karaka raua ko Paratene Kapa mo Waikato; ko Matiu Poono raua ko Tamaiwhua Rawiri mo Hauraki; ko Kihirini Reweti raua ko Weneti Ruarangi mo Kaipara.

Whakaaetia ana.

page 23
13. Na Weneti Ruarangi, he patai:—

Kei te pehea nga moni o te whenua o te Hahi Maori i Pukaki i tukua nei kia Pihopa Herewini?

Te whakahoki:—

Maku e rapu.

14. Na Maapi Pene raua ko Mita Karaka:—

He whakapai tenei na te Hui kia Rev. Hare M. Ruarangi me Ngatiwhatua katoa mo ta ratou atawhai ki nga mema.

Whakaaetia ana.

Ko nga moni ena i kohikohia e te Hahi Maori o te takiwa whakarunga o te Pihopatanga o Akarana i te tau 1898.

Maramatawhana.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 8 12 4 Whakapai wharekar. 8 12 4
Haranui.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga a 4 E toe ana 2 4
Herepiti.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 1 6 0 Purumua, karaihe wini 2 6
Toenga 1 3 6
£1 6 0 £1 6 3
Orakei.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 13 10 Waina 1 0
Toenga 12 10
13 10 13 10
page 24
Parawai.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ 8. d.
Ohaohatanga 4 17 6 Whakapai wharekara kia 9 0
Waina 3 0
Minita haerenga 4 6
Kawe Rongopai 3 0
Toenga 3 18 0
£4 17 6 £4 17 6
Kirikiri.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 3 5 0 Kawe Rongopai 2 0
Toenga 3 3 0
£3 5 0 £3 5 0
Manaia.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Ohaohatanga 5 5 7 Kawe Rongopai 4 0
Waina 6 6
Minita 5 0
Whakapai wharekar. 2 18 0
Reimana 1 0 0
Toenga 12 1
£5 5 7 £5 5 7
Pourewa.
riro mai. £ s. d. riro atu. £ s. d.
Moni toenga 1 5 9 Perehitanga mahi Hui 5 0
Ohaohatanga 11 6 Whakapai wharekar. 5 6
Waina 1 0
Reimana 1 5 9
£1 17 3 £1 17 3

* Kahore ena i tae ki te Hui.