E aku hoa Minita me nga Mangai reimana, i mine te Hui o tera tau ki Otorohanga ia Aperira, a ko to tatou Pihopa, te Paraimete te Upoko. I whakaritea i reira ki te Pourewa nei te Hui a te tau 1897. Kua riro a te Pihopa ki Ingarangi ki te Runanga a nga Pihopa o nga whenua puta noa i te ao, e whakaae ana ki nga tikanga o to tatou Hahi. Ki te whakaaro iho, e tae ki te 200 nga Pihopa o taua Hui. Ko to Nerehana, raua ko to Merenihia, i noho o nga Pihopa o Niu Tireni. Me inoi tatou kia manaakitia taua whakaminenga o to tatou waahi o te Hahi a te Karaiti, kia whai-kororia ai Ia, kia neke ai hoki Tona Rangatiratanga i roto i nga tangata katoa. Tera pea e manawareka aua Pihopa ki te tukua atu he mihi e tenei Hui.

Na te ngaronga o te Pihopa i tono ai to koutou hoa aroha, pono, a Atirikona Karaka, kia meinga au hei Tumuaki mo tenei Hui. He mea whakahonore rawa tenei ia au. Ahakoa kaore ahau i whakaritea hei mahi i roto i nga Maori, a e kuware ana ki ta koutou reo, ka nui taku whai ngakau ki a koutou. I whakaminitatia au ki te Wharekarakia o Paora, i Akarana, i te tau 1861. Oku hoa i toku whakarikonatanga he Maori tokotoru, ko Matiu Taupaki raua ko Piripi Patiki. Ko aua tangata whai ingoa i roto i te Hahi kua tomo noa atu ki te okiokinga. I korerotia pakehatia etahi o nga karakia e Rev. Pirimona Karari, he Maori.

E hari ana au mo te tokomaha o nga tamariki maori i akona ki te reo Ingarihi: ma reira hoki ka tuwhera ai nga pukapuka matauranga e kore nei e taea te whakamaori. Otira, kaua e whakaparahakotia to koutou ake reo. Kaua koutou e tango i nga tikanga pohehe a te Pakeha, engari hei nga mea e hua ai te pai, te marama, te ata noho.

page 23

I enei ra kua noho tahi te Pakeha me te Maori i rare i te mana o te Kuini, a ko a Hune tutuki ai te 60 o nga tau o tona kuinitanga. He take hari tena mo nga iwi maha e whakaae ana ki a ia hei rangatira mo ratou.

Tetahi mea e whakapouri nei i te ngakau, ko te tokomaha o nga Maori, Pakeha hoki, e mate ana i te waipiro me era mea whakarihariha. Ki taku rongo, nui rawa atu te pera i enei takiwa. Hua noa a koutou hoa Pakeha ka whai mana te ture puru waipiro, kia kaua ai e pa nga tamariki ki taua wai whakamate; otira, kihai i mana. Na wai ra te he? Kaua e parepare e pera me Arama raua ko Iwi, i huri nei i ta raua he tetahi ki tetahi. Ko te kupu pai ma tenei, ma tenei, o tatou ko ta Hohua;— "Ko au ia, me toku whare, me mahi matou ki a Ihowa"(Hohua xxiv 15); me ta Paora:— "Kei uru ano hoki ki nga mahi hua kore o te pouri, engari whakahengia iho." (Epe. v 11) Me koutou hoki, e aku hoa, e nga mema o te Hui, he mangai hoki na te Hahi, kia kaha — kaha te whakaaro — kaha te kupu — kaha te mahi. Mehemea ka kitea e koutou ma te Kawanatanga tenei ahi e tinei, me anga te akiaki ki te Kawanatanga; a ki te kore e taea te whakarereke i te ture, me puta ta koutou uaua i runga i te kaha o te Atua ki te unu i nga niho o taua wuruhi kai kino.

Tera ano tetahi mea hei tirohanga ma te Hui, ko te rapu tikanga e ora ai te tinana. He maha nga mea e patu nei i te Maori. Ko te kikino o nga whare — ko te noho i roto i nga kakahu maaku—ko te moe huihui i roto i nga whare puni — ko nga kai — me te paru noa iho. Koia nga take i matemate ai. Kahore te Pakeha e pena ana. Ko te Pakeha e tini haere ana, ko te Maori e torutoru haere ana. He hara ngatahi te takahi i te ture e ora ai te tinana me te ture e ora ai te wairua. E ki ana a Paora:— "Kahore koutou e matau, he whare to koutou tinana no te Wairua Tapu: na whakakororiatia te Atua ki o koutou tinana, ki o koutou wairua; na te Atua hoki ena."

No muri mai i te Hui ki Otorohanga ka mate to tatou hoa a Rev. Wiremu Turipona. Ko ia te tuatahi o nga rikona i whakaminitatia e to tatou Pihopa, a i puta ano tana kupu i te Hinota Pakeha i Akarana mona. I whai-korero a Revs. Hohua Moanaroa raua ko Taimona Hapimana i taua Hinota, a nui atu te manawareka a nga Pakeha. No Tehema 1896 i whakarikonatia ai a Rev. Hare Maihi Ruarangi ki Turanga e te Pihopa_o Waiapu, a ka noho ia hei minita mo to tatou takiwa. Ma Taimona raua ko Nikora e whakaatu mai te ahua o te mahi a te Atua ki to raua takiwa — nga mea whakahari, me nga mea whakapouri, me te tikanga e ahei ai tatou te awhina i a raua. E kotahi ana hoki tatou i roto i a te Karaiti, a ko te mahi tika kia "pikaua e tetahi nga whakataumaha a tetahi."

page 24

A te paunga o nga tau e toru e takoto ake nei, whakamutua ai te whangai a te Komiti o Ingarangi ia Revs. T. Hapimana, raua ko N. Tautau; a me pehea ra he oranga mo raua? I mua kanui te kaha ki te hanga Whare-Karakia, ki te kohi tahua oranga mo nga Minita; kei te tumanako te ngakau kia pera ano i muri nei. Na Paora te kupu: "Ko nga Kai Kauwhau i te Rongo-Pai, hei runga i te Rongo-Pai he oranga mo ratou;" me tera atu kupu: "Kua ruia nei e matou nga mea wairua ma koutou, he mea nui ianei ki te kotia e matou a koutou mea o te kikokiko?" Na te Karaiti ake te kupu:— "Ka tika hoki te utu mo te kai mahi." Kaua tatou e ki he pikaunga taumaha te hoatu taonga, whenua ranei, hei oranga ma te Minita, hei mea ranei e whai taonga ai ia; kahore — engari he mei kia watea ai ia ki tana mahi wairua. E kore aua ohaohatanga e whakarawakore i te tangata, engari e puranga taonga ia ki te Rangi.

Tenei, e hoa ma, hei whakakoa i te ngakau ina maharatia nga mea e takoto mai i te aroaro, ko te "mano tini e kore nei e taea te tatau, no nga iwi katoa, no nga hapu, no nga huihuinga tangata, no nga reo, e tu ana i mua i te torona, i mua hoki i te Reme, he mea whakakakahu ki te kakahu ma, he nikau hoki kei o ratou ringaringa." He Maori etahi o aua mano tini i kitea nei e Hoani. Ko taku e mate nui nei, kia noho te Pakeha ki te taha o te Maori ki runga i te whenua ake a te Maori, a kia waiho kia kotahi anake ta raua whakataetae, ara ko tehea o raua e hira ake te pai, te patu i te kino; a, a te mutunga o te noho ki tenei ao, kia tu ki te aroaro o te Atua me te Reme.

Kua kitea te kaha tinana a etahi Maori e putu ana i to te Pakeha me te tere hoki te matauranga; kia mau tonu tena ahua, "Kia whakaohokia te aroha me nga mahi pai."

1.	I whakaaria e Rev. Nikora Tautau, tautokona ana e Wiremu Huihi—: E whakapai ana te Hui ki te tumuaki mo tana whaikorero, a e tono ana kia perehitia. Whakaaetia ana.
2.	Whakaritea ana ko Rev. T. Hapimana raua ko Wiremu Huihi hei Kaituhituhi mo te Hui.
3.	Homai ana nga pire o etahi o nga Pariha, me nga whakaari motini me nga patai. page 25I te Wenerei, Aperira 28, ka mine ano te Hui i te hawhe paahi o te tekau; ko Atirikona Karaka te tumuaki.
4.	I whakaaria e Rev. N. Tautau, i tautokona Tame Paraone:— Me ahei he minita Pakeha he reimana hoki te uru ki roto i nga Hui Maori, ahakoa Hui iti, Hui Topu ranei. Whakaaetia ana.
5.	I whakaaria e Poari Riwai, i tautokona e Mare Retiu:— Me tu te Hui Topu a te tau 1898 ki Hauraki. Whakaaetia aua.
6.	I whakaaria e Rev. T. Hapimana, i tautokona e Rev. Hoete Matete:— He tono atu kia te Pihopa kia whakaputaina he Raihana ma nga Kai-karakia Maori o te Atirikonatanga o Waikato. Whakaaetia ana.
7.	I whakaaria e Rev. T. Hapimana, i tautokona e Rev. N. Tautau:— He tono atu ki nga Kaitiaki o nga whenua Maori, me kore ranei e ahei te rapu atu i tetahi tikanga kia tu he Whare-kura Kotiro mo te takiwa o Waikato. Whakaaetia ana.
8.	I whakaaria e Paratene Kapa. tautokona e Rev. W. H. Matete:— Me whakahaere nga Hui ririki ki ia tau, ki ia tau, ki Kaipara ki Hauraki ki Waikato. Whakaaetia ana.
9.	I whakaariae Rev. Hohua Moauaroa, toutokona e Rev. Hare Ruarangi:— E whakapai ana te Hui ki nga tangata katoa o te Pourewa mo ta ratou whakamanuwhiri i nga mema. Whakaaetia ana.
10.	I whakaaria e Rev. T. Hapimana, tau okona e Poari Riwai:— Ko nga mema o te Hui o te Hahi Maori o te takiwa ki te tonga o Pihopatanga o Akarana, Niu Tireni, e noho huihui ana ki te Pourewa i a Aperira i te tau o to tatoa Ariki 1897, e hiahia aua ki te whakaatu i to ratou piri me to ratou rongo ki te Hahi o Ingarangi. Kua rongo ratou meake huihui nga Pihopa o te ao katoa e whaka-page 26ae ana ki nga tikanga o to tatou Hahi ki Ranana, a, e inoi ana tenei Hui ki te Atua kia homai Tona Wairua tohutohu kia ratou, kia tau ai te pai ki nga Pihopa ratou tahi ko nga minita me nga iwi katoa e mahi nei ratou, kia ngakau nui ratou, kia kakama ai ki te mahi a te Atua; kia tupu ai te aroha, kia kitea ai te kotahitanga o nga tangata katoa i roto i a te Karaiti, e whai kororia ai te Atua i roto i te Hahi i runga i a Karaiti Ihu, a, nga whakapaparanga katoa ake ake ake. Whakaaetia ana.
11.	I whakaaria e Rev. T. Hapimana, i tautokona e Rev. W. H. Matete:— Ko matou, ko nga Mema o te Hui o te Hahi Maori o te takiwa ki te tonga o te Pihopatanga o Akarana, i te Porowini o Niu Tireni, e noho huihui ana ki te Pourewa, ia Aperira i te Tau o to tatou Ariki 1897; e tino hiahia ana ki te whakaatu i ta matou mihi i runga i te ngakau koa i te mea ka tutuki nei ki te 60 o nga tau o te Kuinitanga o Kuini Wikitoria; ko ia nei te kai tiaki o te whakapono, me era atu mea pai katoa, me nga mea ano e tupu ai te pai ki nga iwi katoa, i raro i tona mana. A e inoi ana ki te Atua kia whakaroaina atu ona ra ki runga ki te Torona. Kia homai hoki kia ia, te Wairua o te whakaaro nui, o te matauranga, e whakarite tikanga ai ia, kia puta tonu mai ai te pai, me te ata noho, o nga Whakatupuranga katoa, e haere ake nei. E te Atua kia ora te Kuini. Whakaaetia ana.
12.	Ko nga motini e toru o muri nei i hikitia mo te Hui Topu, ara:— (a.) I whakaaria e Paratene Kapa, tautokona e Rev. W. H. Matete:— Me whakauru mai te ingoa o te Kingi Maori ki te Inoi mo te Kuini, ki te Inoi ranei mo te Piriniha o Weeri. (b.) I whakaaria e Paratene Kapa, tautokona e Rev. N. Tautau:— Me tuku te Hahi Maori kia haere noa, kaati hoki te arahi a te Hahi Matua, i te mea hoki kua pakari te Hahi Maori. Haunga ia te taha mo te Karakia kia kotahi, engari te taha ki nga whakahaere e kaha ai te tu. (c.) I whakaaria e Rev. T. Hapimana, tautokona e Rev. N. Tautau:— Kia huaina he ingoa mo te Hahi Maori, me ki: "Ko te Hahi Maori motuhake o Niu Tireni.