.jpg)
page break
.jpg)
Nga Mahi
A Te
Hui O Te Hahi Maori
O Nga Takiwa O
Waitemata
Me
Waikato
I Te Pihopatanga O Akarana,
I Huihui Ki Hopuhopu.
I A Pepuere 6, 7, 1873.
Akarana: William Atkin, Church and General Printer, High Street. 1873.
Nga Tangata O Te Hui Tuarua.
Ko te Pihopa o Akarana te Tumuaki.
Nga Minita.
- Rev. B. Y. Ahiwera.
- Rev. Heta Tarawhiti.
- Rev. G. Manihera.
- Rev. H. te Moanaroa.
- Rev. W. Turipona.
| * Te Hemara | Kaipara. |
| * Te Watene | Mahurangi. |
| *W. Ngawhare | Whitianga. |
| N. Poutotatara | Hauraki. |
| Matiu Te Pono | |
| Eruera Ngara | Waipa |
| Hohaia Ngahiwi | Taupiri. |
| * Te Keepa | Waiheke. |
| * Wiremu Taipua | Waiau. |
| *Piahana Potiki | Umangawha. |
| *Mita Te Ratu | Taupo. |
| * Wiremu Paetaki | |
| * Te Poroa | Ohinemuri. |
| * Tamati Wiremu Tamahua | Te Kohekohe. |
| *W. Maiho | Whangape. |
| *Nepe Te Ngakau | Wahi. |
| Piripi Whanatangi | Maungatautari. |
| Mita Karaka Ngatipare | Whaingaroa |
| Te Wirihana Te Ao-te-rangi | Kaawa |
| Henare Ngatai | Te Akau |
| Te Waaka te Koi | Manuka |
| Wairoa. | |
| Harataunga | |
| Whangamata. | |
| * Te Poroa | Ohinemuri. |
| Orakei |
* Kihai enei i tae ki te Hui.
page break
Nga korero o te Hoi o te Hahi Maori o nga takiwa o Waitemata, o Waikato.
Ko nga tangata enei i whakao mai ki o ratou ingoa—Nga Minita, ko Rev. B. Y. Ahiwera, H. Tarawhiti, H. Manihera, H. te Moanaroa, W. Turipona, me te akerikona Wiremu o Waiapo (he mea karanga tenei). Nga Reimana, ko H. Ngahiwi, E. Ngara, P. Matewha, Te Hakiriwhi, P. Whanatangi, M. Ngatipare, Te Wirihana Te Ao-te-rangi, H. Ngatai, Te Waaka te Koi, M. te Poono, N. Poutotara. Na te Pihopa te korero i te timatanga, koia tenei:—He ngahau tonu ki a au kia huihui tahi tatou ki konei ki Hopuhopu ki te wahi i whakaritea i mua hei turanga mo te kura. He tohu pai hoki tenei kia huihui tatou i raro i te taumarumarutanga o te whare o te Ahiwera, o tetahi o nga hoa tawhito, hoa pumau o nga Maori o Waikato. Kaore ano kia matoke noa tona aroha ki ana akonga o mua. Mana pea e kohikohi inaianei, i nga ra ka maha nei, te taro i makā ra e ia ki runga ki te wai i a ia e noho ana ki konei. Tana hoa mahi ko tana akonga o mua, ara, ko Heta Tarawhiti kua mau tonu nei ki tona turanga, a e mohiotia ana te tika o tana haere i runga i te mea i akona ai ia i mua. Tenei ano tetahi minita Maori o Waikato ko Hohua te Moanaroa. He tangata pono ano i roto i nga raruraru i pa ra ki Waikato i nga tau kotahi tekau nei. He whakaaro tenei naku kia Pirititia ia i te Haterei e haere ake nei He tokoouou rawa o tatou minita mo enei takiwa nui e haererea nei e ratou. Na kei nga tangata karakia te Whakaaro kia kohikohia tonutia he moni ana ka tae ake ratou hei utu i nga mea i pau i runga i to ratou haere. Ma te iwi ano hoki e haha, e whakaatu mai ki a au etahi taitamariki pai kia akona hei minita mo te Hahi.
Ka nui taku koa ki nga tangata o Tamahere e hanga nei i tetahi whare kura i to ratou kainga. He tino mahi nui tenei ma nga minita, ara, he rapu ritenga e akona ai nga tamariki ki nga ritenga o te Karaiti. Na e hiahia ana au kia to he kura ki te page 4
Akau, a kia hono tonu hoki te tirotiro e te Minita. He nui nga whenua kura i konei, na he patai tenei naku, ko ahau hoki tetahi o nga kai tiaki, me pewhea ra tetahi ritenga e whiwhi ai tatou ki etahi moni reti e rite ai te whakaaro o nga kai tuku mai.
Kauaka e kaiponuhia to tatou whakaaro ki nga tangata Maori e noho mai nei i waho i o tatou rohe; engari me kukume mai ano ki te mohiotanga ki a te Karaiti ki te Hepara Pai. Ahakoa he take riri ano ta ratou ki te Kawanatanga kei mea ratou he rite tahi te Kawanatanga me te Hahi o te Karaiti. Kahore e uru te Hahi ki roto ki te Kawanatanga. Ma nga minita Maori tenei e whakapuaki ki te iwi. Ka hari pea te Hui nei mo te whare karakia i taia nei e ahau te kawa i te kainga o te Moananui i te Tawa, i Ohinemuri. Ka nui toku hiahia kia hono tonu ano te tono mai o nga tangata o enei takiwa ki peratia ano etahi atu whare hou mo ratou.
Ko taku inoi tenei ki te Atua kia manaakitia nga mahi o tenei Hui, i a tatou e runanga nei i runga o te wairua o ie Karaiti, e whakatakoto nei i nga mea pai e neke ake ai te mahi a te Hahi i nga takiwa o Waikato, o Waitemata, hei whakakororia mo te Atua.
Ko nga ritenga enei i whakatakotoria i reira:
I,—Whare Karakia.
Ko nga tangata karakia, kia kaha ratou ki te whakahauhau kia whakaturia he whare karakia i nga wahi katoa o tenei Hui o te Hahi.
II.—Kura.
Ko nga wahi katoa o tenei Takiwa e hiahia ana kia tu he kura ki reira; ma nga matua tetahi wahi e whakaaro; ki te pai hoki ratou kia uru mai te Kawanatanga, e pai ana. Otia ki te tu he kura ki tetahi wahi ma nga tangata o te Hahi te whakaaro kia whakaakona nga tamariki ki nga tikanga o te Rongo-pai.
III.—Whenua Kura.
He Whenua enei kua tukua atu i mua ki te Hahi hei whakatupu Kura mo nga tamariki Maori i roto i tenei Takiwa; ara—ko Kohanga, 750 eka; ko Pepepe, 133 eka; ko Hopuhopu, 1385 eka; ko Puniu, 870 eka.
Na e hiahia ana tenei Hui ki whakaaturia mai e nga Kai tiaki o aua whenua te maha o nga moni e puta mai ana i reira i roto i te tau.*
Ki te whakaaro hoki a tenei Hui he mea pai kia whakaurua atu he tangata Maori, hei hoa mo nga kai tiaki Pakeha. Ma te Pihopa tenei e whakapuaki ki te Hinota Nui.
IV.—Moni e kohikohia ana.
Ka whiwhi nga kai kohikohi moni i etahi moni mo nga mahi a te Hahi, na, me kawe ki nga kai tiaki e whakaritea ana e te Hahi o aua takiwa, a ma ratou e mau atu ki te Pēke o te Poutapeta takoto ai, kia oti rano te mea i kohikohia ai aua moni.
V.—Mangai Maori mo te Hinota.
Ki te whakaaro a tenei Hui he mea pai kia uru etahi o te Hahi Maori ki te Hinota o te Pihopatanga.†
VI.—Whakaaturanga Paipera.
He mate nui tenei no te Hahi Maori, ara, te kore Paipera i apitia nei nga kupu ki te whika whakaatu i nga rarangi o etahi atu wahi o te Karaipiture. Na, me ta ke aua whika whakaatu ki te reo Maori; me kohikohi hoki he moni mo taua tainga.
VII.—Mahi Mihinare.
Kia kohikohi tonu i nga tau katoa, i roto i nga whare karakia, mo te kawe i te Rongopai ki nga iwi kuware; hei te Ratapu tuatahi i muri i te whakaaturanga.
VIII.—Panuitanga i nga ritenga nei.
Me whakaatu enei korero ki te iwi e nga Mangai nei, e nga kai whakaako hoki, me panui.
IX.—Te kainga me te ra mo nga Hui.
Ki Kohanga te Hai o te Hahi o Waikato i te tau 1874, hei te 4 o Pepuere.
To te Hahi o Waitemata me ona takiwa ki Hauraki, hei te 25 o Pepuere 1874.
X.—Nga pariha o Waikato.
Ko Taupiri, Whangape ki Kohekohe, Waipa, Tamahere, Kohanga, Manuka, Kawa, Rangikahu.
XI.—Nga rohe o nga Takiwa o nga Hui.
| 1. | O Waikato—ko te Akerikonatanga o Waikato, ko Manuka, ko te Akau. |
| 2. | O Waitemata—ko Omaha, ko Kaipara ki Waitakere, ko Waihou me te tai rawhiti, ara ko Hauraki katoa. Kua wehea nga Hui kia rua. |
* Ko te kupu tenei a nga kai tiaki:—Kahore he moni e puta mai ana i reira i roto i te tau.
† Kua apitia mai te ture mo te whiriwhiringa Mangai kei p. 10.
Tapiri.
1872: Nga tamariki i iriiria 70, Kaumatua i iriiria 2, Tangata kai Hapa 61, Minita 5, Monita 44, Nga tangata i tauia i nga karakiatanga 1102, no Waikato me nga takiwa o Waitemata enei, me Whangarei.
Kua Whakapumautia Enei.
I.—Nga huarahi mo nga mahinga a te Hui,
| 1. | Kia anga atu nga korero ki te tumuaki. |
| 2. | Kia haere tonu te korero i runga i te kupu i kokiritia mai. |
| 3. | Kia kotahi te korerotanga a te tangata i runga i taua huara hi korero, engari ma te kai kokiri mai kia rua. |
| 4. | Me tuhituhi ki te pukapuka nga tikanga katoa e whak atakotoria ana e te Hui. |
| 5. | Nga kupu kua takoto me ta ki te perehi.page 7 |
| 6. | Me whakarite he kai-tuhituhi, he kai-tiaki ano hold mo nga moni a te Hui. |
| 7. | Ka kokiritia mai e te tangata tetahi kupu, me matua whakapuaki e ia, tuhituhi rawa, panui rawa i tetahi wa i mua ake. |
II.—Nga ohaohatanga.
Kia whakaturia he tikanga kohikohi moni i nga Ratapu tuatahi o te Marama i roto i nga whare karakia o tenei takiwa, i te mea kahore ano kia tu noa te kohikohi i nga wiki katoa.
III.—Marena.
Ma te Minita e titiro tetahi monita o te kainga, tetahi tangata e paingia ana e te Hahi o tona wahi, na, ka whakaaturia ki te Pihopa hei kai karakia i te marenatanga tangata i nga wahi kahore nei he Minita.
IV.—Tangata hei minita.
Me ki atu ki nga kai-whakaako o Tipene kia kaua he tangata e tukua atu ki te kura ki reira kia whakaakona hei Minita, kia whakaaetia ra ano e nga tangata o tona wahi he tangata tika ia mo te pera.
V.—Moni Tapiri.
He pukapuka tenei na te Para (Rev. R. Burrows) mo nga moni ka apitia mo nga Minita Maori ki nga tahua e kohikohia ana e te Komiti Minihare:—ara—He whenua to te Komiti i te wahi o te iwi e kohikohi moni ana hei whangai Minita, ka tutuki taua kohikohinga ki te rua rau pauna (£200) ka tukua mai e te Komiti i roto i nga moni reti o taua whenua, £25 i te tau hei apiti mo te hua o te moni i kohikohia.
VI.—Hauraki.
Me tahuri te iwi o Hauraki ki te kohikohi moni mo tetahi Minita Maori mo ratou; ko nga tangata enei hei Komiti kohikohi moni mo taua Minita, ara, ko Parata te Mapu, ko Matiu te Pono, ko te Moananui Tanumeha, ko Hamuera Hororiri, ko Reupene te Kaho, ko Mohi Mangakahia, me te Minita ano o Hauraki.* Ko H. te Manihera, ko Hohepa Paraone, ko Nikorima Poutotara nga kai tiaki o aua moni.
VII.—Nga pariha o Waitemata.
| 1. | Ko Mahurangi, ko Waitakere ki te kongutuawa o Kaipara, ko Orakei, ko Waiheke, ko te Wairoa, ko Taupo, ko Hauraki, ko Ohinemuri, ko Manaia, ko Waiau, ko Umangawha, ko Whangamata. |
| 2. | Kia tokorua mangai ki te Hui mo te wahi kotahi. |
| 3. | Ko Nowema te Marama whiriwhiringa Mangai. |
| 4. | Kia kotahi te tau e tu ai te hunga i whakaritea hei Mangai. |
VIII.—Komiti.
| 1. | He whakarite i tetahi whare mo nga karakiatanga. |
| 2. | He whakaatu i nga taima o te karakia. |
| 3. | He whakaatu ki te Minita i nga turoro, i nga tanumanga tupapaku, i nga iriiringa, i nga marenatanga, me era atu karakia o te Hahi. |
| 4. | He tiaki i nga ohaohatanga, he tuwha atu hoki ki nga rawakore, ki nga turoro. he hoatu mo te hanga whare karakia, mo te tahua Minita ranei. |
| 5. | Nga tautohenga katoa me whakaatu ki te Pihopa, a mana e pehi. |
Kia tokotoru nga tangata mo taua Komiti, ma te Minita tetahi, ma te whakaminenga etahi e whiriwhiri.
IX.
He kupu tenei na te Hui ki nga kaumatau o te iwi, kia korero atu ratou ki te Kawanatanga kia kaua e tukua he whare hoko i te wai whakahaurangi, kia whakamutua hoki te mahi haurangi a te iwi.
* He kupu tenei na te Pihopa ki nga tangata e kohikohi ana i nga moni pena. Na, £80 ta ratou i kohikohi ai, £20 ka apitia e ia ki runga. A £160 a ratou i kohikohi ai, £40 ka homai e ia.
Tenei ake hoki tetahi korero a te Pihopa ki te Hinota, i a Oketopa, 1872.
Hahi Maori. He nui te pai o aku korero mo te Hahi Maori. I a Pepuere i Hauraki au i te Hui o te Hahi o nga takiwa o Waikato, o Waitemata; tetahi korero i reira mo te kohikohi moni mo tetahi Minita Maori mo Hauraki. Na, kua nui nga moni ka whakarikonatia e ahau a Wiremu Turipona hei hoa mo Hori te Manihera; ko Hepetema 22 te ra. No Aperira ka tae au ki te Hui o te Waimate; na kiia ana i reira kia kohi-kohia e nga Hahi o nga takiwa e wha he tahua Minita; na kua pai. Na he kupu tono tenei naku kia koutou kia haere tahi tatou ki te whare karakia o Paora a te Paraire, kia whakarikonatia ai a W. Pomare. Ko te Waimate te kainga mona. Te kupu mo Waikato na te Ahiwera e mea ana e ahua tahuri mai ana nga tangata o reira ki te oranga mo te Wairua.
| 1. | Kia panuitia nga ingoa o nga kai tiaki whenua, moni hoki o te Hahi Maori; a kia tukua ano hoki he Maori hei hoa mo nga kai tiaki pakeha. Ko nga ingoa enei, Te Pihopa, Te Para, Col. Haultain, Major Heaphy, Mr Boardman. |
| 2. | Kia whakaaturia mai nga moni mo nga Minita Maori e takoto nei, me nga hua e puta mai ana i runga i tetahi, i tetahi, o ana moni. Kei tua nei aua moni. |
| 1. | Nga tangata o te Hinota ko te Pihopa, ko nga minita, me tetahi Reimana o ia Pariha, o ia Pariha. |
| 2. | Ma te Pihopa e whakarite nga rohe o nga Pariha i te mea kahore ano kia whakaritea e te Hinota. |
| 3. | Nga tangata mana e whiriwhiri nga mangai ko nga tangata o te Hahi kua tae nei o ratou tau ki te 21, a kua oti ano nga page 10 ingoa te tuhituhi ki roto ki te pukapuka hei whakaatu he tangata ratou no te Hahi. |
| 4. | Nga mangai me whiriwhiri i roto i nga tanga ta kai Hapa Tapu. |
| 5. | Ko Hepetema te marama hei whiriwhiringa Reimana. |
| 6. | Ma te Pihopa e whakarite tetahi tangata mo tenei mahi, hei tirotiro i te potitanga. |
| 7. | Me panui e taua tangata te potitanga, kia neke ake i te 10 nga ra i mua ake kia tae rano ki te 30 nga ra e panuitia ai. |
| 8. | Nga ingoa o nga Mangai me tuhituhi ki te pepa, a me hoatu e te tangata nana i whiriwhiri, i aua ra, ki te tangata i whakaritea e te Pihopa. |
| 9. | Ma taua tangata e hoatu he pukapuka potitanga ki nga tangata e whiriwhiria ai te Mangai. |
| 10. | Me whakahoki mai aua pukapuka ki a ia i te rai whakaritea e ia, a mana e panui te ingoa o te Mangai i tu, me whakaatu hoki ki te Pihopa. |
| 1. | Nga moni mo nga Raihana marena me tuku atu ki te kai tuhituhi o te Pihopatanga, ara, ki te "Registrar of the Diocese, Cathedral Library, Parnell, Auckland."* |
| 2. | Nga moni e riro mai i te marenatanga i runga i te Raihana me hoatu ki te. "Secretary of the Pension Fund, Cathedral Library, Parnell, Auckland." |
| 3. |
Ma te minita ake nga moni utu marena i neke ake i ta te Hui o Hahi i whakarite ai. Te utu mo te Raihana, tekau hereni. Mo te Marenatanga i runga i te Raihana, tekau hereni. Mo te Marenatanga i runga i te karangaranga, e rima hereni. |
* Kei taua kai tuhituhi ano nga Raihana; ma nga minita e tiki mai i a ia.
Nga Tahua Minita 1872.
| Nga Moni. | Nga Hua | I Nga Minita. | Toe Ake. | |||||||||
| £ | s. | d. | £ | s. | d. | £ | s. | d. | £ | s. | d. | |
| No Ngatiwhatua | 608 | 19 | 2 | 42 | 18 | 0 | 651 | 17 | 2 | |||
| No Te Ngaungau | 120 | 0 | 0 | 8 | 4 | 0 | 8 | 4 | 0 | 120 | 0 | 0 |
| Tainui | 211 | 9 | 4 | 15 | 0 | 0 | 15 | 0 | 0 | 211 | 9 | 4 |
| Kohanga | 258 | 12 | 0 | 18 | 6 | 0 | 18 | 6 | 0 | 258 | 12 | 0 |
| Hauraki | 135 | 19 | 0 | |||||||||
| Na te Pihopa | 20 | 0 | 0 | Kahore ano kia puta. | 155 | 19 | 0 | |||||
| 155 | 19 | 0 | 1397 | 17 | 6 | |||||||
Nga Kohikohinga Ke.
| Riro Mai. | Riro Atu. | |||||||
| No Taupiri | £ | s. | d. | £ | s. | d. | ||
| Nov. 6, 1871 | Mote Whare Karakia | 35 | 12 | 0 | I te Whare | 35 | 12 | 0 |
| Pepu. 2, 1873 | Ohaohatanga | 17 | 11 | 6 | I nga monita, &c. | 17 | 11 | 6 |
| No te Akau | Mo te Whare Karakia | 26 | 13 | 0 | Kei nga kai tiaki | 26 | 13 | 0 |
| No Hauraki, 1872 | Ohaohatanga | 44 | 16 | 6½ | Kua pau. | 22 | 12 | 0½ |
| Kei te Peeke | 15 | 14 | 6 | |||||
| 44 | 16 | 6½ | ||||||
| No Waiheke, Pakeha | Mote Whare Karakia | 19 | 8 | 6 | Kei te Peeke | 18 | 5 | 0 |
| No Waiheke, Maori | Mote Whare Karakia | 2 | 4 | 0 | Kei te kai | |||
| Kohikohi | 3 | 15 | 0 | |||||
| Etahi hua | 0 | 7 | 6 | |||||
| 22 | 0 | 0 | 22 | 0 | 0 | |||
