Publicly accessible
URL: http://nzetc.victoria.ac.nz/collections.html
Copyright 2009, by Victoria University of Wellington
Prepared for the
All unambiguous end-of-line hyphens have been removed, and the trailing part of a word has been joined to the preceding line. Every effort has been made to preserve the Māori macron using unicode.
Some keywords in the header are a local Electronic Text Collection scheme to aid in establishing analytical groupings.
He Ture hei Whakamana i te hokonga Whakawhiwhinga hoki o nga Whenua e mau ana ki nga Maori kia taea ai te Whakanohonoho.
Notemea o tae ana ki te whitu miriona eka nga whenua Maori kei Aotearoa e takoto mangere ana, a hei painga ma nga Maori me era atu o nga
Na Reira ka meingatia e te Runanga Nui o
Kia tokowha nga tangata o te Poari hei Koarama a ka tino mana ratou ki te whakahaere i nga mahi me nga ritenga me nga mana ano ko te Poari topu tonu.
Me noho te Poari i nga wa me nga wahi e whakaaturia ana e te
Ko te Tumuaki o nga
Ka ahei te
Ka ahei te
E kore e tika kia hoatu tetahi moni utu ranei ki tetahi mema o te Poari, haunga ia te Komihana Maori, erangi ka ahei ano kia utua ki nga mema o te Poari nga moni e pau ana mo a ratou haereeretanga e tae atu ai e hoki mai ai i nga huihuinga o te Poari.
Ko te utu mo te Komihana Maori, apiti atu ki nga moni e pau ana mo te mahi haereere, kaua e nuku atu i te Kotahi rau Pauna i te tau.
Me tango nga moni utu me nga utu o nga haereetanga i roto o nga moni e pootitia ana e te Paremete mo enei mahi.
Ko te whiriwhiringa o aua kai whiriwhiri, o etahi tokorua ranei o ratou ka kiia koiana te utu mo te whenua kua tuturu i te Poari. I mua o te tunga o tetahi kaiwhiriwhiri ki te mahi penei me whakaatu penei tana kororo ara:—
Ko ahau ko, A.me whakahua ikonei te ingoa o te whenua ka whiriwhiri me ona ritenga katoa], a tera ahau e mahi i runga i toku kaha, i runga i te tika me te pono me toku mohiotanga, te whiriwhiringa nei i raro i nga ritenga o "Te Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori,
Ko taua panui whakaatu ka tukua ki nga tangata whai paanga ki te whenua erangi e kore e whakahuatia a ratou ingoa, otiia ka whakahuatia te whenua me ona ritenga katoa kia tino mohio ai nga tangata whai paanga ko ta ratou
Me whakauru ki roto ki taua panui—
Me hono tonu te perehi o te panui ki roto i te Gazette me te Kahiti a taea noatia te ra whakamutunga e whakamaramatia mai ana e taua panui hei tunga mo te pooti kua kiia ake nei. Me perehi hoki taua panui ki roto i tetahi nuipepa e whakaritea ana e te
Ka ahei te whakahaere i tetahi pooti i raro i tenei huarahi e mau iho nei me te whakarereke ano i ia wa i runga ano i ta te
Ko matou ko te hunga e mau nei nga ingoa i raro iho nei me te hunga hoki e whai take ana e tika ana ranei kia whai hea paanga ranei ki tenei whenua katoa. (Me whakaatu i konei i te whenua) ara ko te whenua i uru ki roto i te panui i perehitia i roto i te Kahiti o te o nga ra o 18, kua whakaae i konei ki te hoko me te tuku kia te Kuini taua whenua mo nga moni e £, ara ka nga moni he mea whiriwhiri a i whakataua e te Poari Hoko Whenua Maori i raro i te Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua,
I tuhia i tenei ra i te o nga ra o, 18.
Kia rua nga taha pooti, kia kotahi ki te reo Pakeha kia kotahi ki te reo Maori. Me haina aua taha e rua e nga tangata e pooti ana, a me titiro e nga tangata tokorua te hainatanga a aua tangata a ko tetahi o aua tokorua me kaiwhakamaori whai raihana a ko tetahi me Hei Pi he Roia ranei o te
Mehemea e mea ana aua tikanga i hanga me hoko me tuku ki a te Kuini kei reira ka ahei e te
Ko te Ota i roto i te Kaunihera ka ahei te rehita i raro i "Te Ture Rehita Tiiti,
I muri iho i te ra i tuhia ai te Ota i roto i te Kaunihera i raro i tenei tekiona a e tuku motuhake atu ana i tetahi whenua kia te
Mehemea he whakaaetanga taua pootitanga kia tukuna te whenua i runga i te riihi i raro i nga tikanga o "Te Ture Whenua,
Ka ahei te rehita te Ota i roto o te Kaunihera i runga ano i te huarahi a muri nei whakaritea ai ara mo runga i nga pootitanga ki te hoko me te tuku ki a te Kuini a ka pera ano te mana o nga tikanga e whakaritea ana mo aua tikanga.
Mai ano i te ra i tuhia ai i muri iho hoki o te mananga o tau Ota i roto i te Kaunihera kua whakahuatia i muri nei ko te whenua e whakahuatia ana i roto i taua ota ka ahei te tuku i runga i te riihi i raro i taua Ture, a i reira ano ka pa enei tikanga e mau ake nei:—
Ahakoa tetahi pootitanga e nga Maori kia tukua tetahi whenua i runga i te riihi i raro i tenei Ture, ka ahei e aua Maori i tetahi wa i muri iho i te pooti kia hokona kia tukuna taua whenua ki a te Kuini a i reira ano ka pera ano te whakahaere i aua whenua ano kahore rawa i riihitia.
Ahakoa etahi atu tikanga o tenei Ture e tau ai tetahi tiaki ki runga i tetahi hea paanga ranei ki tetahi whenua, a ahakoa te ekenga o tetahi here tikanga ranei ki runga i taua wheuua, a ko nga tangata whai take e neke ake ana to ratou maha i te hawhe o aua tangata whai take ki aua hea paanga ranei ki aua whenua, ki te mea ranei he whenua kahore ano i whakatuturutia te rahi o nga hea me nga panga ki aua whenua, ka ahei e te tokonui o aua tangata whai take i mua i muri iho hoki o taua panui kua kiia ake nei, a i mua ano hoki i te paunga o te wa i whakaritea i mua ake nei kia turia taua pooti ka ahei i runga i te tuhituhi pukapuka mea whakaoti mea ata titiro a kua oti ake nei te whakaatu nga tikanga mo
Ko nga Kaitiaki kei a ratou tetahi tiaki mo nga tamariki me nga porangi me era tu tangata ka ahei mo te taha ki aua tangata, a ahakoa nga tikanga o te tiaki me pa tahi ki te tuku i taua whenua, a ko ta ratou whakaotinga i taua pukapuka tuku ka meingata hei here kia mana ai nga tikanga a ka mana tonu. Ko nga utu i whiriwhiria mo te whenua me tuhatuha me utu ki nga tangata whai take ki te whenua i runga ano i te rahi o ratou hea me o ratou paanga.
Mo runga i nga whenua Maori ka ahei e te
Ko nga whakahaere kimihanga take haunga ia etahi tikanga whakahaere ture i whakaritea ai e te
Ko nga tono katoa me nga moni i pau i te whakahaerenga i nga tikanga o tenei tekiona me utu e nga Maori whai take a ka whakaekea aua moni ki runga i aua whenua Maori mo te taha kia te Kuini.
Ka ahei e te
Ka oti te whakawa i te take ki tetahi whenua Maori i whakaritea e tenei Ture ko nga tikanga o tenei Ture e pa ana ki nga herititemata Maori ka pa ki aua take whenua Maori.
I mua o te whakaotinga o tetahi tuku ki a te Kuini me titiro e te
Ko te rahi o te whenua hei oranga mo nga Maori ka kiia mo runga i nga tane Maori katoa me nga wahine me nga tamariki ranei,—
Ko tetahi whenua e rahuitia peratia ana e wehea ana ranei ka ahei te whakatau aua hea panga ranei ki aua whenua ki aua Maori i raro ano i ena here me ena tikanga i pai ai te
Ka oti te hanga tetahi Ota i roto i te Kaunihera a e ki ana e taua Ota me tuku tetahi whenua i runga i te riihi i raro i nga tikanga o te "Ture Whenua,
Ko aua moni katoa hei taumahatanga ki runga i te whenua a ka ahei te tango mai aua moni i roto i nga moni reti o te whenua ina riihitia i roto ranei i nga moni hoko
Mehemea e rereke ana nga utu whiriwhiri i runga i te eka e whakataua ana e te Poari kei reira ko nga whakataunga i nga utu i raro i tenei tekiona ko aua utu whiriwhiri mehemea e rereke ana nga whiriwhiringa, me whakatau e te tangata kotahi maha atu ranei i whakaturia e te Tiati Tumuaki o te
Ka ahei te
Ko nga tikanga o te
Ko nga tikanga katao o "Te Ture Hoko Whenua Maori,
Kei te whakahuatanga o nga kupu nei nga whenua Maori, i roto i te Ture huihui ko aua kupu i te mea e pa ana ki te Ture huihui ki nga tikanga hoki o tenei Ture, ka kiia ko tona tikanga ko tetahi whenua i whakamana kia tangohia kia hokona i raro i tenei Ture.
Ko te panuitanga e te Gazette i te
Ko nga whakahuatanga e mau ana i roto i te tekiona tekaumawaru o te Ture huihui ki te tekiona tekaumaono o taua Ture me ki e pa ana ki tetahi panui i raro i nga tikanga o tenei Ture.
Ahakoa tena tetahi tangata ehara nei i te Maori a e whiwhi ana ki tetahi whenua ekore te whakaaetanga a taua tangata e meinga hei whakamana i tetahi pootitanga ki tetahi mea i mahia i runga i te kore tunga o tetahi pooti te tukunga ranei i tetahi whenua ki a te
A mo te taha ki aua whenua ki aua tono paanga ranei a tetahi kua kiia ake nei a i tongohia, me utu e te Kuini ki aua tangata nga utu o aua whenua, a mehemea kahore e tino rite nga tikanga i waenga i aua hunga me te Kuini mo runga i aua take, ma te Tiati o te
Kua panutia i konei kua kiia kei runga ake te mana o te
I reira ano me whakahau e te Poari kia whiriwhiria nga utu o te whenua me te tuku i te ripoata ki te
E rangi mehemea kua whakaae te Poari ki nga utu i whakina mai i te tuatahi i reira ano i muri iho hoki ka pa katoa nga tikanga o tenei Ture ki nga whenua Maori ki nga heritetemata Maori i uru ki aua utu i whakapuakina mai hei utu ano i uru aua heritetemata ki roto i te whai i panuitia i raro i te tekiona wha o tenei Ture.
E Whakaatu ana te
Na mo nga mahi ritenga o tenei. Ture e meingatia ana enei tikanga e whai ake nei ara;—
Kia hanga tetahi Poari Whakahaere kia tokorima nga tangata, ara:—
ma tetahi Tiati o te
Kia tokowha nga mema o te Poari hei koarama me te whai mana hoki ki te whakahaere i nga mana katoa o te Poari. Ma Te
Ko te Tumuaki o nga
Ka ahei te turaki te Komihana Maori e te
Nga ture whakahaere mo te Poari, ma te
Heoi te moni e utua ki nga mema o te Poari, ko a ratou moni anake e pau ana i runga i nga haereere tanga, haunga te Komihana Maori, e ahei ana te utu ki aia te moni kaua e nuku atu i te £100 mo te tau apiti atu ki tona moni i pau i nga haereeretanga.
Ko nga moni katoa mo enei tu mahi me pooti e te Paremete.
Ka whai mana tenei ture i roto anake i nga takiwa whenua Maori e panuitia ra e te
I te
I te mea ka kitea e te
I te mea ko nga tangata whai paanga ki te poraka e tangohia ana, he tamariki, he porangi, he pewhea ranei, ma tetahi Tiati o te
Ko te utu ka whakataua e nga kai whiriwhiri, e etahi tokorua ranei o ratou, ka kiia koiano te utu kua tuturu a te Poari mo te whenua e tangohia ana.
Me tuhituhi nga kai whiriwhiri utu i mua o ta ratou whiriwhiringa i tetahi kupu whakaari ka whiriwhiria e ratou te utu i runga i te ngakau tahi, i te tika me te pono.
I te mea ka puta te ripoata o te Poari ka tuku whakaatu te
Me tuku atu te whakaatu ki nga tangata whai paanga ki te whenua, erangi e kore e whakahautia a ratou ingoa otiia ka whakahuatia te ingoa o te whenua me tona ahua kia mohio ai nga tangata whai paanga ko ta ratou whenua rawa te wahi e tangohia.
Me whakahua te panui ra, (1) i te ahua o te whenua, (2) ko te utu kua oti te whiriwhiri, (3) te roa o te wa e waiho ana hei whakaaronga ma nga tangata whai paanga mo te tuku whakarere ranei, (4) te ingoa o te tangata hei tukunga mai ki aia te kupu whakamutunga a te hunga whai paanga me te wahi me te wa e tu ai te pootitanga. Ma te
Me panui tonu i roto o
Mehemea e mohiotia ana nga ingoa me nga kainga o nga tangata whai paanga. Ka tukua atu kia ratou he kape o te panui i roto i te reta, he mea rehita marire, otiia e kore e waiho te korenga e tuku atu he panui hei take whakahe i nga whakahaere mo taua whenua ra.
Me whakahaere te pootitanga i raro i te ahua me nga ritenga ka whakaaturia e te
Ko taua whakaatu, me reo Pakeha me reo Maori hoki, me haina nga tangata i nga kape o nga reo e rua e nga tangata e pooti ana. Ko nga tangata whai mana tonu hei kai titiro i aua hainatanga. Ma nga Kaiwhaka Maori e whakamarama ki ia tangata e tuhi ana i tona ingoa te ritenga o nga pukapuka me tuhi tuhi hoki e, taua Kaiwhaka Maori tana whakaatu i te pono o tana whakamaramatanga.
Ka mana tonu taua pootitanga ki runga ki nga tangata katoa e whai paanga ana ahakoa he tamariki he porangi pewhea ratou, mehemea koa kua uru te nuinga o nga tangata whai paanga me te wahi nui o te whenua ki taua pootitanga i nga keehi kua oti te whakatau te rahi o nga hea, a ki te mea kaore ano kia oti te wehewehe nga hea, heoi kei te pooti o te tokomaha te tikanga.
Me uru nga kaitiaki mo nga tamariki me nga porangi me era atu tangata ki nga pootitanga ahakoa pewhea te ritenga o ta ratou mahi tiaki.
Mehemea ka pooti nga tangata whai paanga ki te hoko kia Te Kuini heoi ka ahei te
Ka ahei te rehita taua Ota o te Kaunihera penei, ara:—
Mehemea ka tuturu te Kupu a nga tangata whai paanga kia hokona kia whakapumautia taua whenua kia Te Kuini mo te utu kua oti te whiriwhiri e te Poari, ka utua
Mehemea ka tuturu e te hunga whai paanga, me riihi te whenua me panui paanga e te
Mehemea ka
A ko te toenga katoa o taua whenua me riihi i raro i "Te Ture Whenua 1892," pena me nga Whenua Karauna. Ko nga Reiti me nga Taake ma te hunga e noho ana i runga i aua whenua e utu, a ko te tino moni e puta mai ana me hoatu ki te hunga whai paanga e kore e kowhakiria tetahi wahi i raro i "Te Ture Taake Moni 1891."
Mehemea he Whenua Maori te whenua, ka ahei te
Ma nga Maori whai paanga e utu nga moni e pau ana mo nga whakawakanga.
E kore e tangohia i raro o tenei Ture tetahi wahi whenua e turia e tetahi Pa Kainga Maori, Mahinga kai ranei e nohoia tuturutia ana, erangi e kore e pa tenei kupu mahinga kai ki nga whenua kua ruia ki te karaihe, ma te
Ko nga whenua e rahuitia peneitia ana ma nga Maori, ka ahei te whakatau ki nga Maori i raro i nga here me nga ritenga e maharatia ana e te
I te mea kaore e riro taua whenua kua tukua kia riihitia i roto i nga marama e ono i muri mai o te Ota o roto o te Kaunihera ka ahei kia whakaputaina e Te Kuini ki nga tangata whai paanga, te inatareti i runga i te ritenga kia wha pauna mo te rau i te tau i runga i te utu o te whenua mo te wa katoa kaore e riro taua whenua. Ko taua utu me whiriwhiri i runga i nga eka me te ahua o te whenua me tona utu kua oti te whakatau e te Poari i te whiriwhiringa tuatahi. Ko aua moni inatareti ka utua nei ki nga tangata whai paanga, ka waiho hei punga hei moni tutura ki runga ki te whenua, a me tango enei moni i roto i nga moni e puta mai a te wa e e riro ai te whenua i muri i runga i te riihi te hoko tonu atu ranei.
Mehemea ka whakataua e te Poari te utu e rite ana mo taua whenua i runga i te ahua toputanga, a ka ara ake he tautohetohe mo taua whiriwhiringa utu, heoi ma te Tiati Tumuaki o Te
Ka ahei te
Ka ahei te
Nga moni topu, moni reti, pewhea ranei, e tika ana kia utua ki tetahi tangata, tamariki, porangi, pewhea ranei, me hoatu ki te
Ko nga tikanga o te "Ture Hoko Whenua Maori, 1892," e uru mai ana ki tenei haunga ia etahi tekiona ara mehemea kahore e rereke ana nga tikanga o taua Ture.
Ko nga panui a te
Ko tetahi moni topu e tika ana kia utua ki tetahi Maori ki tetahi tangata ranei i raro i te Ture ka ahei mehemea e whakaae ana te tangata e whai take ana ki aua moni me utu ia ki te tipenetua haunga te moni i whakaputaina i raro i te Ture huihui.
Ko tetahi Maori whai take ka tekau ma whitu ona tau ka kiia hei whakaritenga mo nga tikanga o tenei Ture kua tino kaumatua ia, a ka ahei e ia te mahi te whakahaere i nga mea katoa e tika ana kia mahia e te tangata kua tino pakeke.
Ko te whakaaetanga a tetahi tangata ehara nei i te Maori kahore e hiahiatia hei whakamana i tetahi pootitanga ki tetahi mea ranei i mahia notemea kihai i turia tetahi pooti ki tetahi tukunga whakarerenga atu ranei kia te
Otira ka tika ano kia utua ki taua tangata nga utu ona paanga a mehema kihai i rite te whiriwhiringa o nga utu ma tetahi Tiati o te
Ka ahei tetahi Ota i roto i te Kaunihera ahakoa etahi atu pukapuka te rehita a ka mana taua Ota i runga i era atu pukapuka ekore ano hoki tetahi kupu mo te mana o taua Ota i roto i te Kaunihera i hanga i raro i taua Ture e ahei te whakarereke.
Mehemea e turi ana tetahi tangata e whai take ana ki tetahi moni e tika ana kia utua ki aia i raro i te Ture, a kahore ranei e tono kia utua aua moni ki aia i roto i nga marama 12 i muri iho i te ra i tika ai kia utua ki aia, mehemea ranei kahore e mohiotia taua tangata kei te ngaro atu ranei i te koroni ka ahei aua moni te utu ki te
Kei a te Kuini tonu te mana tuatahi i runga i nga tangata katoa ki te hoko i tetahi whenua Maori i tetahi herititemate ranei i waho o tetahi whenua i panuitia, a mehemea e whakaae ana nga tangata whai take ki aua whenua ki te hoko ki te riihi ranei me whakamatau e ratou ki te hoko ki te Poari me te ki mai ano e ratou i nga utu mo te eka e hiahiatia ana e ratou mo taua whenua tuku whakarere atu, nga utu ranei e hiahiatia ana mo te riihi i te tau, a mehemea kahore to Poari e whakaae ki nga utu e tona mai ana e nga Maori i muri iho i te uiuinga o nga utu o taua whenua ka ahei e nga Maori whai take te tuku i te whenua i kiia mai kia hokona, kia riihitia ranei ki tetahi tangata ke atu.
Mehemea e whakaae ana ki nga utu i tonoa mai ka pa katoa nga tikanga o te Ture ki te whenua i uru ki aua whenua e whakahaerea ra ano he whenua e takoto ana i roto i tetahi wa e panuitia ana nga whenua.
Title.
Preamble.
An Act to authorise the Acquisition of Land owned by Natives for the Purpose of Land-settlement.
Whereas at least seven million acres of land, principally situated in the
Be it therefore enacted by the