Nga Korero Paramete: 1891-1895

Turei, te 9 o Hurae, 1895

Turei, te 9 o Hurae, 1895.

No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Tumuaki ki runga ki tona nohoanga.

Ka mutu te karakia.

Ka panuitia tuatahitia etahi Pire, ka oti era ka mahia ko etahi motini.

Ka tu ake te Pirimia ki te whai-korero kia nukuhia te Whare, a ka tu atu hoki etahi mema ki te korero mo te motini a te Pirimia. Ka mutu era ka pootitia, a tau ana kaua e nuku te Whare; katahi ka tahuri te Whare ki te whakahaere i nga patai, ka maha nga mea ka oti, ka tae ki te patai mo—

Opuatia Poraka.

Ko Meiha Harihi ( Major Harris).—Ka patai ahau ki te Kawanatanga,—(1.) Mehemea ranei e mohio ana te Kawanatanga kei te riihitia e nga Maori tetahi taha o Opuatia Poraka ki etahi Pakeha? Mehemea he tika taua rongo korero, he ui atu taku mehemea ranei kua whakaae te Kawanatanga ki taua mahi? (2.) Mehemea ranei kua riro mai i te Kawanatanga tetahi taha o taua poraka i runga i te hoko, a, mehemea ae kua riro mai tetahi taha, e whia ranei mano eka? Kua tae mai te rongo kei te riihitia taua poraka nui e nga Maori ki etahi Pakeha. Ko taku hiahia kia mohio ahau mehemea he tika taua korero, a mehemea e whai-mana ana taua mahi i runga i nga tikanga o te ture, a mehemea hoki kua riro mai i te Kawanatanga tetahi taha o taua poraka.

Ko Te Makenehi ( Hon. Mr. J. McKenzie).—Ko taku whakahoki mo te patai koia tenei, kaore i te mana i te ture nga whakahaere riihi a nga Pakeha mo taua poraka, a e kore hoki e whakamana e te Kooti. Ko nga eka o taua poraka kua riro mai i te Kawanatanga 10,032 eka.

Nga Ruri O Te Urewera.

Ko Ta Ropata Taute ( Sir Robert Stout).—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mahi Nunui o te Koroni, kei runga i te mana o te hea pooti a te Whare i whakaaetia ai kia whakapaua nga moni a te iwi katoa hei mahi i nga rori me nga ruri o te takiwa o te Urewera? I ui ano ahau i tenei patai i mua tata ake nei, engari kaore i marama te whakautu mai mo taku patai. Tenei kua perehitia nga rarangi o nga moni katoa i paahitia e te Whare i tera tau hei whakahaere i nga Mahi Nunui o te Koroni. Kua oti te whakanohonoho haere o nga nama o aua rarangi, me nga ingoa o ia rori o ia rori te whakahua haere, a ko te mea e hiahia ana ahau kia mohiotia, kei te hea o aua rarangi te ingoa o nga rori o te takiwa o te Urewera e mau ana. Mehemea hoki kei roto i aua rarangi i paahitia nei e te Whare, kaati e kore te Kawanatanga e pohehe ki te wahi i noho ai taua mea.

Ko Te Makenehi ( Hon. Mr. J. McKenzie).—Kei te pai noatu ahau ki te whakaatu i nga mea e tonoa nei e te mema honore. Ko Nama 69 te rarangi o nga moni i paahitia e te Whare i tera tau i whai-mana ai te mahi o aua ruri ki te takiwa o te Urewera. Ko Nama 113 te rarangi i whai-mana ai te mahi rori mo taua takiwa.

Taake Whenua Maori.

Ko Te Puto ( Mr. Buddo).—Ka patai ahau ki te Kawanatanga, kei raro i te hea rarangi o te Ture Taake-Whenua Taake Moni Puta-a-tau i whai-mana ai nga apiha o nga tari ki te tono kia utu i te taake-whenua nga Pakeha e riihi ana i te whenua Maori he tokomaha nei nga Maori kei roto i te poraka kotahi? Mehemea hoki he maha nga Maori kei roto i te poraka kotahi, a ki te wawahia taua poraka ki ia tangata ki ia tangata o roto i te tiwhikete, ka iti rawa iho te wahi e tau ki ia tangata Maori i te wahi e tika ana kia taaketia i runga i te ture, na reira e kore e tau te taake ki runga ki aua wawahanga. E mohio ana ahau ki tetahi poraka whenua 114 nga tangata nona, a tonoa ana kia utu te kai-tango i te riihi o taua whenua i te taake; tenei ano etahi atu poraka pera te ahua. E hiahia ana ahau kia whakamaramatia mai tenei rnea e te Kawanatanga.

Ko Te Hetana ( Hon. Mr. Seddon).—Ko tana utu mai i te patai i penei, ae i whakahaerea i runga i te mana o taua ture nga taake-whenua e kohia ana i nga whenua pera te ahua me ta te mema honore i patai nei.

Kareti I Te Aute.

Ko Tame Parata.—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Kura, mehemea ranei kua tae ki te Kawanatanga te ripoata a Takuta MacGregor mo tana haerenga ki te tirotiro i te Kareti i te Aute; a mehemea kua tae mai taua ripoata, ka pai ranei te Minita ki te whakatakoto i taua mea ki te aroaro o te Whare?

Ko Timi Kara ( Hon. Mr. Carroll).—Kua tae mai te ripoata a Takuta MacGregor, a tera e whakatakotoria ki runga ki te teepu o te Whare i roto i enei ra tata e haere ake nei.

Nga Maori O Little River (Wairewa).

Ko Tame Parata.—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, mehemea ranei i muri iho i te whakamutunga o te mahi a te takuta mo nga Maori o Wairewa kua whakaturia he riiwhi mo taua tangata?

Ko Te Hetana ( Hon. Mr. Seddon).—Kaore ano he takuta i whakaturia hei riiwhi mo Takuta Piha ( Dr. Fisher) i muri iho i tana whakamutunga i tana mahi i te marama o Tihema kua taha ake nei. Kua tae mai te whakaatu ki te tari kei te whakahaere nga Pakeha me nga Maori o Little River, Wairewa, i etahi tikanga e whiwhi ai ratou i tetahi takuta mo to ratou takiwa; a ki te taea tera tikanga e aua tangata ka taea hoki te hoatu e te Kawanatanga he moni hei tautoko, ara, hei whakarahi ake, i nga moni e kohikohia ana. Me ki atu ahau i konei, otira kei te mohio te mema honore, ka nui te kaha o te Kawanatanga ki te hoatu moni hei utu takuta hei utu rongoa hoki mo nga Maori o nga Motu e rua. Engari kaore he tikanga e hoatu ai he moni pera hei awhina i nga tangata Maori whai-taonga, tena ko nga Maori rawakore, ka nui te kaha o te Kawanatanga ki te hoatu moni hei utu takuta hei utu rongoa hoki mo ratou.