Nga Korero Paramete: 1891-1895

Taite, te 5 o Oketopa, 1893. — Pire Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori

Taite, te 5 o Oketopa, 1893.
Pire Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori.

H. K. Taiaroa.—E te Tumuaki e hiahia ana ano au ki te whaikupu atu mo tenei Pire i mua o te tukunga atu ki te Komiti o te Kaunihera. I tae atu ano te Pire nei ki te Komiti mo nga mea Maori i te ata nei, a tae ake ano a te Make Kaiwhakawa ki te whakamarama i nga tikanga. I puta oho rere mai te Pire nei; kaore au i whai takiwa hei whiriwhiri i ona tikanga, kaore hoki i ata whakaaro nui mai te Komiti i te kaika o nga mema ki te hoki ki o ratou kainga. Katahi ano no te ata nei ka ata kite iho ai au i etahi o nga putake o te Pire, a i te mea kaore ano kia ata kite iho au kua mutu ke te mahi a te Komiti. Kaore au i te whakahe ki nga mema o te Komiti, engari e whakahe ana au mo te waihotanga i tenei Pire tino whai take mo nga ra whakamutunga rawa o te Paremete. Ki taku mahara i tino tere rawa te whakahaere a te Pakere kia puta tana Pire. Kaore au i te ki atu nona katoa te he; engari e whakahe ana au mo te whakaroanga a tera Whare, me te whakahohorotauga rawatanga o te mahinga i te Kaunihera. Kei te mohio ano au kei te whakahaere a te Pakere i tona mahi tika ano i whakaritea mai e ana hoa, e maha ana hoki ia he mea tika tenei kia whakamana, no reira i kaha ai tana mahi kia tere te puta. Engari hoki e kerero ana au mo te taha kia au me te iwi Maori. I whakatnria ahau e te Kawana hei kaiwhiriwhiri i nga Pire e mahia mai ana, hei tiaki hoki i nga take o te iwi Maori. E meingatia ana i roto i te Pire nei kia whakatnria he Poari hei whakahaere i nga whenua Maori e tae ana ki te ono miriona ki te whitu miriona eka ranei. Na he mea tino whaitikanga nui rawa tenei. E mea ana te tekiona 3 o te Pire nei kia whakatnria he Poari, a ko te Tumuaki o nga Kaiwea tetahi, ko te Komihana o nga Taake tetahi, ko te Komihana o nga Whenua a te Karauna tetahi o nga mema, me te mema Maori o te Paremete mo te takiwa e takoto ai aua whenua. E hara i te mea me tangata ke atu ia, engari tera pea e pa ana ano ia ki nga whenua e whakahaerea ana; ka whakatuvia hoki tetahi atu Maori hei Komihana. I te mea e korerotia ana te Pire nei i te Komiti, i patai atu au ki a te Make mehemea kua whakaaturia te Pire ki nga Maori, a mehemea ranei kua whakaaetia e ratou. I ki mai ia kua whakaaturia atu ki nga rangatira Maori i Poneke nei a whakahe ana ratou i te mea kaore ano kia tukuna nuitia kia kite nga Maori. Inanahi i tukuna e au he Pitihana ki te Kaunihera he mea tono kia ata tukuna te Pire kia panuitia ki nga Maori i mua o te whakamananga hei Tare. No reira i kaha ai au ki te ki atu kei te whakahe nga Maori i te whakamananga o tenei Pire i te mea kaore ano nga Maori kia mohio noa ki ona tikanga. Kua kite iho au i te tekiona 13 e mea ana ka ahei te Kawana M te whakahau atu ki te Kooti Whenua Maori Ma whiriwhiria nga take ki nga whenua Maori ahakoa kaore nga Maori whaitake i te hiahia kia peratia. Ki taku mahara ka tau he mate ki nga Maori i runga i tenei tikanga. Kaore i te pai kia whaimana te Kawana ki te whakahau i te Kooti Whenua Maori ki te mahi pera i nga whenua Maori. I te rarangi ( a) o te Tekiona tekau ma tahi e whaimana ana te Poari ki te ruri ki te hanga rori M etahi whenua. Ki taku mahara mehemea tera he whenua rahi he whenua ahua kino te whenua e whakahaerea ana e te Poari tera e pau katoa nga whenua ina hokona i nga mahinga rori. E whakaatu atu ana au i enei tikanga kia mohio mai ai koutou ki te take i whakahe ai au i tenei ta mahi whakahohoro rawa i te paahitanga o tenei Pire. E hara i te mea he tino whakahe rawa naku i nga tikanga e kitea iho ana e au, e hara hoki i te mea e whakahe ana au i te mahi a te Minita e whakahaere ana i te Pire nei. Mehemea ka whakamana te Pire ne hei Ture, me tupato rawa te Kawanatanga i te mea e whiriwhiria ana nga mema mo te Poari, me rapu i nga tangata totika. I te mea hoki e rapua ana he tangata Maori mo taua Poari, me rapu i tetahi tangata tika.