Nga Korero Paramete: 1891-1895
Te Hikinga O Te Whare
Te Hikinga O Te Whare.
Ko Te Mete ( Mr. E. M. Smith), ka tu atu ki te motini kia nukuhia te Whare, a ka whakaatu atu haere ia i konei i ana take i mea ai ia me hiki te Whare.
Ka mutu ta tera ka tu atu ko Te Makenehi ( Mr. R. McKenzie), ko Te Tuhi ( Mr. Duthie), ko Te Puiki ( Mr. Buick). He roa nga korero a enei.
Ko Hone Heke.—E Te Pika, ko te utu a te Pirimia i te patai a te mema honore mo te takiwa o Pei o Pereti, mo runga i nga riihi whenua a nga Maori me te Tura Koori Whenua Maori o tera tau, i penei, ara, i ki te Pirimia, ki tana whakaaro, kaore ano i whai-taima hei whakamatautauranga e mohiotia ai nga painga e puta i taua Ture. Na, ki taku mahara, kei te mohio tonu te Pirimia, me etahi atu mema honore, nui atu te mate kua pa ki nga Maori i taua Ture. E rongo atu ana ahau i te mema honore mo Nepia e karanga mai ana "Kaore"; otira mana e mohio kotahi te tangata Maori, whiwhi whenua, o Nepia, i mate i taua Ture, ara, na taua Ture a te Kawanatanga i atete atu taua tangata ki roto ki te Kooti Peekerapu. E hara i te mea no taua Maori te he i peekerapu ai ia; notemea e whakaae ana taua tangata kia utua e ia ana nama, engari na taua Ture ia i arai i kore ai e taea e ia te hoko ona whenua, a i kore ai ia e whiwhi i etahi moni hei whakaea i ona raruraru; na reira pa ana he mate ki taua tangata a peekeraputia ana ia. He tika ahau kia whakahua atu i konei, kotahi te mema honore o tenei Whare, he tangata Maori, i ateteria e taua Ture ki roto ki te Kooti Peekerapu, ara, e taua Ture e whakahihi haere nei te Pirimia nana i paahi. Kua rongo tatou katoa i nga kauhau a te Pirimia puta noa i te motu nei, nana i paahitia ai tetahi Ture e puta at he painga mo nga Maori. Me patai atu ahau koi nei ranei, ko nga mate kua whakahuatia ake nei e au, nga painga e ki nei te Pirimia kua puta i taua Ture ki uga Maori? Ki toku whakaaro me tino whakama nga mema Pakeha mo ta ratou whakamananga i taua Ture. Ko te mutunga iho o taua Ture he maha nga Maori kua uru ki roto ki te Kooti Peekerapu; a he maha nga Maori e tatari nei, i ia ra i ia ra, kia kite ratou i a tatou e mahi ana i tetahi Ture hei whakatikatika i te Ture Kooti Whenua Maori o tera tau. Otira kua puta te kupu a te Pirimia ka whakatakotoria e te Kawangatanga tetahi Pire, ki te aroaro o te Whare nei, hei whakatikatika i nga Ture e pa ana ki nga Maori, e ahei ai nga Maori e noho raruraru ana i te nama, ki te whakahaere i o ratou whenua kia whiwhi ai ratou i te moni hei whakaea i a ratou nama. Kei te hiahia tonu nga Pakeha noa iho ki te riihi i nga whenua o nga Maori, otira kaore e taea te pera notemea kei te araia tera huarahi e taua Ture. Na me titiro ano hoki te Whare ki te ahua o nga ture reiti e pa nei ki nga whenua Maori. I runga i taua Ture kua araia nga huarahi e puta ai he moni i nga whenua Maori, a, te mutunga iho, ka riro tetahi taha o te whenua hei utu i aua tu taake. Ki taku mohio kua tae tenei ki te wa e tino tahuri ai uga mema hanore ki te whakatikatika i nga Ture, ahakoa mo te Maori mo te Pakeha ranei. He kupu ake tenei naku mo nga mokete tawhito a nga Maori, ara, kei te taenga ki nga ra e pau ai nga tau i whakaritea i roto i aua mokete, me pehea ra nga Maori? Kua whakaaturia mai ki au e kore e whakaaetia e taua Ture kia whakahoutia aua mokete; heoi ko te nmtunga iho, ka riro nga whenua o nga Maori i moketeria ra, i te mea kua araia e taua Tare, e ki nei te Pirimia he Ture pai rawa atu, nga huarahi e taea ai te nuku atu nga tau o aua mokete. Koi nei ano nga tikanga a taua Ture mo nga riihi. Ki te kore e whakaponohia e koutou enei korero aku, tena, me whakaae te Whare kia whakaturia he Komiti hei kimi, hei uiui, i te tika i te he ranei o aku korero. Ki taku, me tino whiriwhiri e nga mema honore nga Pire katoa e tae atu ana ki o ratou aroaro. He tika taku kupu, he maha nga mema honore o te Whare nei kaore rawa i te mohio ki te aronga o nga ture e pa ana ki te iwi Maori; kei te mahara etahi o ratou, ki te puta he Karauna karaati mo tetahi whenua ki tetahi tangata Maori, kaati kua whai mana i tera taua tangata ki te hoko, ki te riihi, ki te aha atu ranei, i tona whenua, otira kei te mohio nga mea mohio o tatou e noho nei e kore rawa e mana tera ahua i taua Ture i mahia nei i tera tau e te Paremete. Ma tenei e mohiotia ai kei te tino kuare etahi o nga mema honore o te Whare nei ki te tino ahua o nga ture e mahia nei e tatou mo te iwi Maori. Ki taku mahara ko te Pirimia tonu tetahi e pohehe ana ki etahi wahi o te Ture Kooti Whenua Maori o tera tau. E ki ana taua Ture e kore e araia te hoko a te Maori i tetahi whenua mehemea he mea hoko ki a ia taua whenua e tetahi atu Maori, e tetahi Pakeha ranei; otira ko te whenua tuku iho ki tetahi tangata Maori e ona matua, e one koroua, e ona tupuna ranei, i runga i nga ritenga Maori, ka araia tera e taua Ture, a e kore e taea tera ahua whenua te hoko, te riihi, te aha atu ranei, e taua tangata. Ko toku hiahia, ina takoto ki to tatou aroaro te Pire hou a te Kawanatanga, me tino tahuri tatou ki te whakauruuru i etahi menemana hei whakaora i enei mate kua korerotia ake nei e au.