Nga Korero Paramete: 1891-1895

Te Ture Whaka Mana Take WhenuA Maori

Te Ture Whaka Mana Take WhenuA Maori.

Ko TE Tiwini ( Mr. Stevens).—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Whakawa, mehemea ka tere te whakahaere a te Kawanatanga i etahi ritenga e whai mana ai te Ture Whakamana Take Whenua Maori ki roto ki nga Takiwa o Poneke me Akarana, ara, mehemea ranei ka whakaturia etahi Kai-whakawa me etahi Kooti hoki i raro i te mana o taua Ture mo aua Takiwa?

He roa te korero a tenei mema, a Te Tiwini, mo tenei putake, ara he whakamarama atu nana ki te Whare, kotahi tonu te takiwa, ara, ko te takiwa anake o Turanga, kua whiwhi i taua tu Kooti nei, a ko nga Takiwa o Poneke o Whanganui, o Haki Pei me Akarana kei te hapa. Na, he maha nga whenua Maori e takoto raruraru ana i roto i aua takiwa, a e hiahia ana nga Maori me nga Pakeha hoki o roto i aua takiwa kia whakahaerea nga whenua raruraru o reira i raro i te mana o taua Ture, kia wawe ai te mutu atu o nga raruraru.

Ko Te Hetana (Minita mo te taha Maori).—Koia tenei tana utu atu mo te patai. I raro i te Ture i paahitia e te huinga whakamutunga o te Paremete kua taha ake nei, kei te whai mana noatu te Kawana ki te whakatu Kooti me etahi Kai-whakawa hoki mo aua Kooti, mo etahi atu takiwa o te koroni. Otira mehemea ka whakaturia he Kaiwhakawa motuhake mo ia Kooti i roto i ia Takiwa, me etahi kai mahi hoki hei hoa whakahaere mo nga Tiati i aua Kooti, tera e nui rawa nga moni e pau. Na reira kei te hurihurihia e ahau inaianei tetahi tikanga e taea ai te tuku mai ki te Whare nei tetahi Pire hei whakatikatika i te Ture kia ahei ai te Kawana ki te whakamana i nga Kaiwhakawa o te Kooti Whenua Maori hei Kai-whakawa mo te Kooti Whakamana Take Whenua. Koi ra hoki te raruraru mo Tiati Patene. Notemea kua whakaaturia mai ki a au, i te mea he Tiati taua tangata no te Kooti Whakamana Take Whenua, e kore ia e ahei kia whakaturia hei Tiati mo te Kooti Whenua Maori. Na reira matou ko oku hoa Minita ka mahara me whakatikatika te Ture, kia puta ai nga painga o taua Ture ki nga takiwa katoa o te koroni, a kia rite ai ki te hiahia o te mema honore nana te patai nei.

Ka mutu nga patai, me etahi motini me tetahi Pire hoki:—

Ko Takuta Numana ( Dr. Newman). —Ka korero ia ki te Whare mo tana Pire. Ko taua Pire e mea ana me whai mana te wahine, ahakoa Pakeha ahakoa Maori, kia pootitia hei mema, ana hiahia tetahi Takiwa Pooti me wahine he mema mo ratou. He roa nga korero a Takuta Numana mo tana Pire, ka mutu ia ka tu ake etahi mema Pakeha, he tautoko ta etahi he whakahe ta etahi. Ka mutu enei ka tu ake:—

Hone Heke.—Kaore ahau i te hiahia ki te whakapuaki i toku mahara hei tautoko i tenei Pire. Engari mo te taha ki nga wahine Maori, ki toku whakaaro e whai take ana ratou kia whai nohoanga ki roto ki tenei Whare; otira i mua o te whakatutukitanga o tenei mea e pai ana ahau me tae te Pire ki te aroaro o te iwi. I te wa i paahitia ai te Ture Pooti o te tau 1893, i whai mana ai te wahine ki te pooti, he aha te mea i kitea e tatou? Koia tenei, i kitea e tatou he maha nga wahine o te koroni i whakahe ki taua mea. He maha nga pitihana i tukuna mai e nga takiwa nunui katoa, he whakahe i taua mea. Na konei ahau ka mea e hiahia ana ahau kia tae tenei Pire ki te aroaro o te iwi, kia mohiotia ai mehemea e hiahia ana nga wahine kia whakawhiwhia ratou ki tenei mea kaore ranei. A reira ai ka ahei nga mema honore katoa ki te whakapuaki i o ratou whakaaro mo tenei Pire. Engari e whakamoemiti ana ahau ki te mema honore nana tenei Pire i kokiri, i te mea ki toku mahara he pai kia korerotia enei tu mea, a kia puta hoki nga whakaaro o nga mema honore mo runga i enei tu mea. Taro ake nei, tera pea hoki e ohorere nga mema honore, notemea tera pea e kokiritia e ahau ki roto ki tenei Whare tetahi Pire rereke te ahua; otira he pai i nga wa katoa kia puta nga whakaaro o nga mema honore mo nga Pire e homai ana ki roto ki tenei Whare.

Ka mutu a Hone Heke, ka korero ko etahi o nga mema Pakeha mo taua Pire. He tautoko ta etahi he whakahe ta etahi. No te pootitanga rite rite tonu nga pooti, ara e 28 i tetahi taha e 28 i tetahi taha. Na, i te mea kua rite rite tonu nga pooti riro ana ma te Tumuaki e whakatau, a whakataua ana e ia me paahi te panuitanga tuarua o taua Pire. Engari no tetahi atu ra, ara, no te 18 o nga ra o Hurae, ka uru taua Pire ki te Komiti o te Whare, a no te Komititanga ka hinga taua Pire, a maka atu e te Whare.