.jpg)
The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Nga-Puhi [Vol. X, Māori]
Upoko XV
Upoko XV
Tenei taku poho e, te tuwhera kau nei
E kore riro mai e, Nga-puhi i raro ra ia
Hei poupou ake mo aku potiki
Ka noho matua kore ra e i
Runa te takiri e, koherahia atu te tohu waimarie e e i
Nohea e maria ra ei, e taoro ana nga mahi o tawiti
Hei huna mo koutou e, hei whakapari hika
Ka kite au i te huhi e i
Ko te tau Atikura e, na Hine a Te-tuhi
Nana i hora atu ki runga o Moko-ia
I taka ai te putea e, i tere ai Kahu-kura
Te moenga o te rangatira, ko Tane-mahuta e i
Te huhi te makau e, Te-kiri-o-ira-waru
Te-whatu-o-pou-tini, ki Te-wao-tapatu, Te-piko-hawa-iki e
Kai-toa hoki ra e Haro, kia kumea atu to uru
Mawhatu, ka oria e te hau, ki waho o te Iringa
He tukemata ano to te taenga e, he wehi ano to te tangata
Haere ra e te nui, te pa mai ko te hau e i
Kei whakahi ai Ha-roa, koia anake i a
Me uta koe ki te waka e i, kia koia atu e te au
E heke i raro O-hau e i, ki te kainga ra
Ka tuwhera kau nei, Haha-te-whenua, e e i
E oi noa ana e i, te tai o te Awa-hou
Tena ka riro e i, nga parera noho o te puau e i
I a Te-weri-ta-rora, i a Te-moana-roa
I a Tara-kumekume, haere ra koutou ko o teina e i
Ko wai rawa, hai titiro e i, te tihi ki Mata-whaura
E tu kau mai ra, ka raorao ki raro e i
Maku e moe iho e i, to whakaoho po, ki au potiki
Ka muri aroha au, ka he te mahara ra i
Te Take A Nga-Puhi I Patu Ai I Nga Pa I
Mau-Inaina Me Te-Totara
(Nga-Puhi)
Na Nga-ti-whatua o Kai-para i patu a Te-raharaha, i patua aia ki Whanga-rei i Pa-taua, koia a Hongi-hika i whakaeke ai i Te-totara me Mau-inaina, hei utu mo te mate a Te-raharaha, a no muri iho o enei pa a Hongi i whakaeke ai ano hoki i nga pa i Taura-kohia me Te-rore i Wai-kato.
Te Hokinga Mai O Hongi-Hika I Ingarangi,
Me Te Taua Ki Te Patu I Mokoia Me Te-Totara
(Nga-Puhi)
I hokimai a Hongi-hika i Ingarangi, a i ma Poihakena mai tana ara i hoki mai ai, a ka tutaki a Te-hinaki o Nga-ti-paoa i aia i reira, a no te pa i Mokoia a Te-hinaki i Tamaki.
A i rongo a Hongi ki nga he i muri i aia, koia aia i orea ai ki a Te-hinaki, kia hohoro tana hoki ki Hau-raki, kia ai ai he wa mona e noho tupato ai ki te taua a Nga-puhi ki Hau-raki, a ka waiata a Hongi i te waiata nei ki aia:
He Waiata Na Hongi-Hika Ki A Te Hinaki I Te
Hokinga Mai Ona I Ingarangi, Ka Tutaki Ki Aia I
Poihakena, Ka Waiata Atu A Hongi Ki Aia:
(Nga-Ti-Maru)
page (208)"Ko te hanga, ko te hanga tenei e tohea
Iri toki ko wero kei ware kuku
Tokiko puhanga a hau ki kohunga
E wai, e waiho te ngohi rere Turi-kakoa
E waiho te hanga nei, i ki a Korohiko
Ka kiokio to mata titiro, to mata mata
Ka kai o reke, ko Te-rangi-hou-wiri koe
Nga tangata pau rawa koa te pukenga
Na Tara-mai-nuku
Pipi te ure ko to horo
Te pairia watea e kia
Kotia ko poro kaki nui
Kotia ko te pu tutu
E tu mai nei
Kahore koe i kite
I te taru kino nei
I te puku puku
I te hare hare nate nate
Ki to kite waiho noa ai ho ano
Me tatari ki a wai-ehu
Me tatari ki a wai-ehu
Kia wakahi Taure-kaki-rourou"
Ko te taua a Nga-puhi i tae ki te kotahi mano topu, a i eke taua taua ki nga waka e toru te kau topu, a hoe atu ai i Tokerau ka ahu atu ai ki Hau-raki, a ka tauria nga pa o reira, o Mokoia, a o Te-totara, a he nui nga tangata o aua pa i mate (titiro ki te pukapuka V rarangi 153, a 157).
A i Tihema 1821, ka hokimai te taua ra, a i u ki Te-kerikeri, a he nui nga taurekareka i maua mai e taua taua, a tangi haere mai ai aua parau, a ko tetahi o aua parau i whakanohoia te upoko o tana tungane i te pou i mua i aia.
A na aua waka nei, i rangona ai te mate o Tete o te tangata i moe i te tamahine a Hongi-hika, me tana teina ano hoki me Pu i mate ano i te parekura, a he nui te pouri o te iwi ki taua rango, koia te pouwaru a Tete, me matuku te teina o Tete i tiakina ai kei whakamomori raua, a ko te pouwaru o pu i tarona i aia, a ko te wahine matapo a Hongi-hika page (209)i patu i te tahi kotiro pononga, hei mamae mo raua.
A ao ake ka tae mai a Hongi-hika i runga i etahi waka, me nga tupapaku, a Tete raua ko Pu, a ko te wake i aua tupapaku i u matati ki uta, me te manu mai nga waka taua i te moana, ano ka tae nga tupapaku ki uta, a ka u atu etahi o nga tai tamariki me etahi tohunga ki uta, a ka karakia ratou i te pihe mo aua tupapaku, a ka parare enei, me te tupeke, me te harihari i a ratou patu, me te whiu nga upoko o a ratou hoa riri ki runga noa atu i a ratou e tupeke ra. A ka tu kau noa iho te iwi ra, a ka hoe atu nga waka taua ki uta, a ka u aua waka ra ki uta, ka tae nga pouwaru a Tete raua ko Pa, me nga pouwaru a etahi ano i mate i te parekura, ki nga rakau toko, a ka rere ki tatahi a ka taia nga ihu o nga waka taua ra e ratou ki a ratou toko, a ka tae ano ki nga taurekareka e toru, a ka patua era a mate noa, a ka haere te pouwaru a Tete ki te tahi waka, a ka patua tetahi ropa wahine eia ki tana mere.
Ano ka u nga waka taua ra ki uta, ka tae a Hongi-hika ka patua eia nga ropa e rima, hei mamae ki tana tamahine ki te pouwaru a Tete, a ko aua wahine me aua tangata i patua ra, he mea topa era, a he mea kai ano i taua ra. Hui katoa nga ropa, ki te tane, me te wahine me te tamariki e tae ki te mano kotahi topu, a ko aua ropa ra, i maua ki nga kainga o te tini o nga hapu o Nga-puhi.
Ko Hinaki te rangatira o Nga-ti-paoa i mate i taua taua nei, a ka tino mea a Nga-puhi kia patu tangata ratou hei takitaki i te mate o Tete raua ko Pu.
page (210)Ao ake te ra, ka tu a Hongi-hika ka mahi i te urupa mo ana tamariki mo Tete raua ko Pu, a ko etahi a nga ropa i patua ra i nanahi e tunu ana i te ahi, i tahaki tata atu ano o nga urupa e mahia ra, a ko etahi o nga tangata i patua ra, a kua maoa era, e takoto ana era i roto i te kete i tahaki tata ano i a Hongi-hika e mahi ra, a ko te tinana o te wahine i patua ra e te pouwaru a Tete ki tana mere, he mea topa tera i runga ake i a Hongi-hika, a ko te upoko o taua wahine i whiua iho i runga i te puke ra, epaina ai taua upoko e etahi o te iwi ki te kowhatu, hei takaro ma ratou a papapapa noa taua upoko ra i a ratou.
A ao ake i te mea e arohina ana etahi o aua ropa ra, atu ano i Te-kerikeri ki Te-wai-mate, ka ruha, a ka ngenge nga waewae o te tahi wahine ropa, a he mea patu aia i te ara, kei rorerore, kei raru te kai arahi i aua ropa ra, a i tetahi ra i muri iho, ka mea a Hongi-hika kia patua ano etahi o aua ropa ra ano, hei kai ma te iwi, a ko nga upoko o enei, he mea tuku ki runga ki nga pou o te pa o Hongi-hika, a ko te rape o te huha o te tahi rangatira i haea a tukua ai ki te tahi rakau popo kia maroke ai hei taupoki papa huia.
Ko te pouwaru a Tete, he tamahine aia na Hongi-hika, a koia te tuatahi o nga tamahine o Hongi-hika, i pupuhi i aia, a ko nga mata o te pu i puta i te kiko o tana ringa, a i aia e takoto mate ra, ka kiia eia kia patua te tahi ropa kotiro, a na te teina a Tete i patu, he mea pupuhi eia ki te kope, a kihai i mate, a na te tahi o nga tamaiti o Hongi-hika i patupatu a mate noa taua ropa kotiro a ko te tinana i taona a kainga ana.
Te Taua I Tauria Ai Matakitaki
(Nga-Puhi)
Kihai i roa i muri iho o te taua a Hongi i hoki mai ai i te patu i Mokoia, a i mate ai a Tete, ka turia ano te tahi taua nui, a ka hoe taua taua ka ahu ki Wai-kato, ki te takitaki i te mate o Tete raua ko Pu (titiro ki te pukapuka V rarangi 168).
A i a Hongi-hika i runga i te kai-puke i waho ake o Korora-reka, ka ngau te mamae i tana turi, a i kiia tenei mate, na te tahi rangatira o Hau-raki i mahi makutu i pa ai taua mate ki a Hongi-hika, a ka kiia me takitaki ki te taua e ea ai taua he. A ka mea te iwi, me patu katoa nga pononga a Hongi-hika, kia na ai te riri a nga atua, a kihai a Hongi i whakaae ki taua kii nei, a i mea atu a Hongi ki ana taurekareka, kia rere ratou ki ana whanaunga e ora ai ratou.
A ka kite a Uru-roa te taokete a Hongi i te tahi wahine ropa a Hongi e pikau wahie ana, a puhia ana taua wahine e Uru-roa, a na te tahi rangatira ano i patu te tahi tamaiti ropa ano a Hongi.