He Tangi Wetewete

Upoko Tuatahi
He tai he tai manokia,
Ka wetewete i te whiwhi
He tai manokia taina,
He tai mano ka wetewete
I te hara,
He tai manokia he i e a.

Upoko Tuarua
Hutia mai te whiwhi,
Hutia mai te hara
Wetea mai te tapu,
Wetea rapea kia mawetiweti
Tawhito te rangi
Ka taea nga tapu e a.

Upoko Tuatoru
Ka taka te po,
Ka taka te po e hi a.
Ka taka te po,
Ka taka te po e hi a.
Ka taka te po
Hei runga nei tetahi ao
Hei raro nei te tahi ao
Po ki te pua tipua manea
Ka taka te ao
Po ki tawhito tetahi ao,
Tipua a manea tetahi ao i a.
Ka taka te ao i a.
Ka taka te ao
Ka taka te ao e a.

Upoko Tuawha
He tiaha ka rere te tapu,
Ka rere te ha

He Tangi Wetewete

He rangi tapau atu ki runga ki te whakaroa
Kirikiri aha makapaea, tena tiaha ka whano
Tena tiaha ka rere, tena tiaha nga korero
Ko tiaha ka whano, ko tiaha nga parapara
Haere ki te rangi tutu ai, awhiwhio ai
Pokaikaha ai, tena tiaha nga korero
Ka hu aku tapu, ka noa aku tapu
Ka ra runga runga, ka ra raroraro
Nei tiri kirunga kia watitirirua-takataka
Whangaia te whetu me te marama
Wa te taka noa nga tapu

Upoko Tuarua
Te tiri, e Ngainui, e Ngai-roa, Ngai-tuturi
Ngai pepeke, ko Toi, ko Rauru, ko Tahatiti
Ko Ruatapu, ko Tama-ki-te-ra-kai-ora
Tiri ana oti, tiri ka whano.
Te tiri o nga korero, te tiri o nga wananga

I te wa e whakahua ai te tohunga i nga kupu o te upoko tuawha i enei kupu "He tiaha" ka tu maro aia, ko te uma katoa e tu tahanga ana, ko te kakahu i te hope anake mau ai tatu noa ki nga waewae, ahu atu i te hope puta noa ki runga ki te mahunga, kahore kau he kakahu, a ka ahu te titiro o te tohunga ki te rangi, me te totoro atu nga ringa ringa whaka runga, ko te kapa o nga ringa kia anga whakarunga.

A ka tae ki nga kupu o te upoko tuarima, ka makere te kakahu i te hope o te ariki ka tu ata-hanga kau aia ka whakahua i te kupu nei na "Te tiri e Ngai nui", ka mau tonu tana tu maro, me te titiro ki runga, ka tahi ka uwakiwaki ana ringa ringa tetahi ki te tahi, a ka whaka hua aia i nga ingoa o nga atua, ka kukuti nga ringa ringa, a ka mahora ano, i te ingoa o ia atua o ia atua, ana whakahuatia eia ka kutia ana ringa te tahi ki te tahi.

page (B17)(47)

I te mea e karakia ana te tohunga i nga kupu o ana karakia, ka tu maro mai nga tangata e wetekia ana i te tapu me te anga mai o ratou kanohi ki te tohunga, a ka tae te tohunga ki te wa e wharoro ai ana ringa, e titiro ai aia ki te rangi, ka mahi pera ano hoki aua tangata, a i te wa ano hoki e kukuti ai te tohunga i ana ringa ringa ka pera, ano hoki ratou tauira pono ai ratou katoa ki nga ahua mahi a taua tohunga e whakaahua ai te aro o tana tinana kaha, me te whakatau atu ano hoki ratou i nga kupu o te karakia e karakia ai taua tohunga.

Ma tenei tu tohunga, ma te ariki wetewete i te tapu e mahora atu ai te taonga a te iwi ki aia, te kakahu noa, te pounamu, te niho mako, me nga taonga nui o te Maori.

Te Kahui-Rere
(Nga-Ti-Hau)

He tangata mohio, a he tangata kaha a Uenga-o-te-rangi ki te rere a manu, a he mohio pera ano hoki te Tu-waka, a Tama-roro me Maru me Uke-were. Ko Rehua, he tangata aia otira he atua, a ko ona kainga ko Tupu-o-te-rangi, ko Tawhito-o-te-rangi, a e pera ana te ahua o aua kainga nei me nga puke, ara me nga tihi o Hikurangi.

I noho te tamahine a Rehua a Taki-ao-te-rangi i a Tu-kai-taua, a he mapu-puni nga taringa o Rehua, a na Ngongo nga taringa o Rehua i pupuhi a roto ki tana pu-tara ki a Koringo-tangi-roa, a puare ana nga taringa o Rehua, a rongo ana ano aia i te reo tangata, me nga turituri o te ao nei, a te utu mo taua mahi ana nei, hoatu ana a Taki-o-te-rangi, hei wahine ma Ngongo e Rehua, a ka riri a Maru mo te rerenga o taua kotiro hei wahine ma Ngongo, i te mea kua moea taua kotiro e te tama a Maru e Tu-kai-taua, a ka tukua e Maru te awhato me te moe-one, me te kau-waha ki te maara a Rehua hei whakatenga i a Rehua mo tana kotiro i tukua nei eia ma Ngongo.

Ko Moana uruuru te mokopuna o Rehua, a mate katoa te maara a Rehua, a ka tahi ra ano a Rehua raua ko Maru ka tu ka pakanga kia raua, a ka mate a Maru, a ka whati aia i a Rehua, a i aia e whati atu ana i a Rehua, ka marere tana tapau moenga i aia, ara te tapau e kiia nei ko Waikopa-o-te-rangi, a ko te ingoa o a raua parekura ko Taruru. Ko Tao-oioi, a ko Whitianga-te-ra a ka whati a Maru ki roto ki te toka nei ki a Toka-wa-iti a ko te pepeha mo Rehua raua ko Maru koia nei:

"Ko te ika o Taki-ao-te-rangi-kai-taua, a Maru page (74)raua ko Rehua, ko te ika o Ware-paia, te uru o Tawhiti-nui, ko te wahine tena i kai taua ai te Ao, ko te ika o Hine-nui-te-po. Ka mate a Pikari-nui, ko te ika o Oranga-nui, ka mate a Kewa, ki roto ki Ruaki-pouri. A no tana whare i Toka-whiti, a Maru i karakia ai i ana karakia mana."

Te-Kahui-Rere Ara Te Rauru Rere Rere a
Te Wa-Iti, Ka Rere Te Manu I Te Ra
(Nga-Rauru)

Marama rama ana tatu o te rangi
Ko te whakatuki tenei o te manu i te ra,
He atua ko tona whare, ko whare totoka
Ko te uira ka papa i runga i te rangi
Ko te kainga o te manu i te ra,
Ko te puke Hiku-rangi
Kihai i tae te maku, (he kino maku),
   e te Huhu, e te Waikura ki tona whare

I rere a Te-uenga o te rangi, i rere a Tuwaka, a Tama roro i rere a Maru, i rere a Rehua, he tangata pai aia, ko tona kainga ko Tupu o te rangi, ko Tawhito-o-te-rangi. Ko aua kainga e rite ana ki te puke Hiku-rangi.

Ka noho a Taki ao te rangi, te tamahine a Rehua i a Tu-kai-taua. Na ka turi nga taringa o Rehua. Ka puhia ki te pu e Ngongo, ko te ingoa o taua pu ko Koringo tangi roa, ka rongo nga taringa o Rehua ki te korero, ka hoatu e Rehua ko Taki o te rangi kia Ngongo hei wahine mana, hei utu mo ana taringa i mahia nei e Ngongo. Ka riri a Maru ki a Rehua, ka tukua te awhato, me te moeone, me te kauwaha ki waenga page (RTMSS)(76)ki te maara o Rehua ki Moana uruuru, ka mate te kai a Rehua, ka tahi a Rehua raua ko Maru ka whawhai, ka turakina a Maru ka hinga ka arumia a Maru e Rehua. Ka taka te teinga (whariki) o Maru, ko Te-whakopa-o-te-rangi taua whariki. Ko nga parekura a Rehua, ko Taruru, ko Ta-oioi, ko Whitianga te ra, ka rere a Maru ki roto ki Toka Whaiti (he kowhatu).

Ko te whakatauki mo Rehua raua ko Maru:

Ko te ika o Taki-o-te-rangi
Kai taua a Maru raua ko Rehua.
Ko te ika o Whare pai-ata uru o Tawhiti-nui
Ko te wahine tena i Kai taua (puremu) ai te ao
Ko te ika a Hine nui te po ka mate a Pikara-nui
Ko te ika a Oranga-nui ka mate a Kewa
Ki roto ki Ruaki-pouri (a house) e kore (karakia) mai
Ana a Maru i Toka-witi (whiti)

Tama-aewa-rere-rangi ka puta ki waho a Rakei-wananga-ora ka haere i te whenua kahore i rere, ta:

Pau katoa Nga-raru ki roto ki tenei kawai.

Te-Manu-I-Te-Ra
(Nga-Ti-Hau)

He iwi ano tenei tangata a Te-manu-i-te-ra, a he tangata nei ano aia, a tona kainga kei te maunga i Hiku-rangi. Nui noa nga kino o te ao nei, kihai rawa i tae te pepe me te kura anu ki tana wahi i noho ai, a ko Totoka te ingoa o tana whare, i te mea he ahua atua tona ahua i a te mano tangata o te ao nei, a rapa ana te uira o te rangi ki tona whare kanapa ai, a kahore kau, he kino e pa ki taua whare. Koia nei te korero mo taua whare:

Rere, rere a te Awa-iti
Ka rere Te-manu-i-te-ra
Maramarama ana,
Taku o te Rangi.

He tangata humarie aia, he pai noa iho ki te ao nei tangata, a ko ona hoa ko Uenga-o-te-rangi, ara he hoa noho tahi raua i ta raua kainga kotahi, no te mea he tane nga tahi raua, he tangata tapu raua, kihai i moe wahine, a he tangata mohio a Uenga-o-te-rangi ki te rere a Maru, me Tu-waka, me Tama roro, he tangata pera tahi ano hoki raua, a me Maru he mohio ano hoki aia ki te rere a manu, ara he mohio ki te rere i te takiwa o te rangi e hara i te kaha haere i te whenua anake te mohio me te kaha, a ko Rehua, he mohio pera ano tana me a Tu-waka ma, he tangata pai a Rehua, he marie me te atawhai ki te iwi me te whangai i te pani, me te tiaki i te tutua, a ko tona kainga i noho ai ko Tupu-o-te-rangi, ko nga kaweka tawhito o te rangi, a he pera me Hiku-rangi te ahua, me te pai, me te kore o page (78)kino o reira, me te kore pepe, me te kura-anu o reira.

Ka noho te tamahine a Rehua, a Taki-ao-te-rangi i a Tu-kai-taua, a he turi ana he mapu puni nga taringa o Rehua, kaore aia e rongo i te reo tangata, a he mea pupuhi a roto o ana taringa e Ngo, ki tana pu-tara ki a Koringa-tangi-roa, a he roa noa atu te wa o Ngongo i pupuhi ai ki nga taringa o rehua, a ka ora ano nga taringa o Rehua, a ka rongo ano aia i te reo tangata, a ka ora nei aia a Rehua, ka tae aia ki a Taki-o-te-rangi, whakamoea ana eia hei wahine ma Ngongo, hei utu mo ana taringa i whakaorangia nei e Ngongo, a ka riri a Maru ki a Rehua, mo tana tukunga i a Taki-o-te-rangi ki a Ngongo, no te mea na Tu-kai-taua, na te tama a Maru taua wahine, a ka riri nei a Maru, a kia raru ai, ara kia tenga ai a Rehua, ka tukua e Maru ki nga maara a Rehua, te awhato, me te moe-one, me te kau-waha.

Te ingoa o te maara a Rehu ko Moana-uruuru, a ka mate katoa nga kai o te maara a Rehua i aua tiri mea i tukua nei e Maru ki taua maara, a ka kekeri raua, a ka mate ko Maru, a ka whati ke atu aia i a Rehua, a ka marere tana Wa-kopa-o-te-rangi ara tana takapau moenga i aia, a he tini nga parekura a raua ki a raua. Ko etahi enei o nga ingoa o aua whawhai, ko Ta-ruru, ko Tao-oioi, ko Whitianga-te-ra, a ka whiti a Maru ki roto ki te toka ki a Toka-whaiti, a ora atu aia ki reira i tana hoa riri.

page (79)

A na te he a Whare-paia, te uri a Tawiti-nui i kai taua ai te ao.

A na te he a Hine-nui-te-po i hinga ai te parekura i Pakira-nui.

A na te he o Oranga-nui i hinga ai te parekura o Kewa, i te ara Ruaki-pouri.

A i karakiatia mai e Maru ana karakia tapu i Toka-whiti, i te toka kanapu a Maru.

He nui ano nga pepeha mo aua tini tohunga nei, otira hei aha koa i tuhia ai ki tenei wahi, kaati me waiho era mo nga rangi ake.

Turi
(Nga-Ti-Hau)

Ka rere mai nei a Turi, a ka tae mai ki Pa-tea, a ka u ki uta, ka patua te iwi o te whenua ake o te whenua e Turi ma, a ka moti taua iwi, a ka tu te whare o Turi i reira, a ko te wai a Turi e kiia ana, i mea a Turi ko te wai o taua puna i rite ki te wai o Kimihia i Hawa-iki, a ka noho a Turi i reira, a ka pouri aia ki tana kainga i Hawa-iki, a ka whakamomori aia ki te wai, a mate ana aia, mate rawa ake koa kua tino kaumatua aia.