Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Awatea, Taranaki, Nga-Ti-Hau, Nga-Ti-Rua-Nui [Vol. VIII, Māori]

Upoko 23 — Ko Pohea Me Ana Mahi (Nga-Ti-Rua-Ka)

page (Mote P.47)(255)

Upoko 23
Ko Pohea Me Ana Mahi (Nga-Ti-Rua-Ka)

Whakarongo ki te tai
E tangi haere ana,
Whakarikiriki ai
Te rae ki te Huruhi,
Tohu aio mai no hou
E te Hiroa
Na hau ra te kikini
I manuka ai au.
Ao o te ori
E whatino mai ra,
E haere ana koe
Te hiwi ki Ao-tea ra.
E tamaua nei
E maua ko ngakau.
Kainga iho te kai
A te rau ki roto ra,
E ka whanake te aroha
I te pito ngakau.
Me tia ki te mira
Kia wawe ko te ngaro,
E me wehe ki te wai
Kia ora ai au,
E koi haehae oratia,
Koi taiaritia, a, a.

page (214)

He nui te rongo o te wheke i Rau-kawa, a he nui te iwi i mate, me nga waka i raru i taua ika nei, a ka tae mai te rongo o taua taniwha ki Whanga-nui, ka hiahia a Pohea kia haere aia kia whakataea taua ika eia, a ka korero raua ko Tama-ngakau, a ka pai aia kia haere tahi raua ki Nga-whatu-kai-poru ki te wahi i noho ai taua wheke, i te takiwa ki Ti-tapua, a i te wahi e tata atu ana ki "Nga-tata-o-te-waka-a-kupe" kia patua taua wheke e raua, he mea hoki he kai tapu te wheke ki o matou tupuna, ma te ariki anake e kai taua ika, he kai tapairu hoki taua kai ma te wahine ariki rawa e kai.

A ka takoto rite a raua tikanga, ka haere raua ki te ngahere ki te rapu rakau hei waka mo raua e whiti ai raua i Rau-kawa, a ka kitea te rakau, ka turakina a ka haua te waka ra, i te ngahere o Wai-pakura i te awa o Ma-ruia, a ka toia te waka ra ki te wai, a ka tae te waka ra ki runga ake o te pari i Kai-matira i Wai-pakura, ka tukua whakareretia iho te waka ra i te pari, kia kitea ai te kaha o te waka nei, ara o te pakaru noa ana whakakopetia e te wheke i Rau-kawa. Kihai te waka ra i pakaru, engari i kokiri tonu iho ki roto ki te awa, a puea rawa ake i te tahi taha o te awa o Whanga-nui, a ka kite te iwi tangata i te waka ra ka puea pai aka, ka pa te umere, a tioro ana te taringa i te pari karangaranga o roto o te awa ra. Mei kope ranei mei ngawha ranei te waka ra, e kore rawa aia e pai hei tutu i te wheke i Rau-kawa, a ka toia page (215)te waka ra ki uta, ka mahia nga rauawa, a ka oti enei, a ka mahia hoki ko etahi waka ano hei taua ki a patua a Tu-rere-ao, te tahi i turia ai aia ki te taua, he mea hoki kia mate ko Tu-rere-ao, hei utu mo te matenga o Au-kehu.

Ka hoea te taua nei, a ka tae ki te pa o Tu-rere-ao, ka tauria taua pa, a ka tu ka kekeri, a ka taea te pa, a ka mau a Tu-rere-ao ka patua, ka mau te taua ra ka tapahia tana upoko, a ka hoatu e ratou taua upoko ki runga ki te paepae i Manga-whatu hei turuturu mo taua mokaikai a Tu-rere-ao. A ko nga tupapaku o te parekura nei te o mo te taua a Pohea raua ko Tama-ngakau ki te patu i te ika wheke i Rau-kawa nei.

Ka hui te taua nei, a ka mene ki te wahapu o te awa o Whanga-nui, a ka tukua nga tutei a te taua ra ki a Ti-reo-o-te-rangi hei poike mo te waka i mahia ra hei patu i te wheke ra, he tohunga a Ti-reo-o-te-rangi, he tino tangata ai i roto i Nga-ti-hau i Whanga-nui. I Tura-kina hoki tona kainga i, i te kuinga o Tauranga-manga, a ka tae atu aia ki te taua ra ka eke aia ki te waka ra, a ka karakiatia te waka ra eia, a ka tino tapu rawa te waka, a ka rere atu ratou i te wahapu o te awa o Whanga-nui, a ka hoe, ka tae ki te awa i Rangi-tikei, a ka u te rima topu o te taua nei ki uta, a ka kite te tangata whenua o Rangi-tikei i te taua ra, ka huakina e ratou kia patua, a ka mau te taua ra ki a ratou hoe ka tu ka kekeri ki te tangata whenua o Rangi-tikei, a ka hinga te tangata whenua, a ka mate ko o Rangi-tikei a aranga ake te ingoa o tenei parekura ko Tawiri-hoe.

page (216)

Ka mutu te papatu, a ka mahia nga tupapaku e Pohea raua ko Tama-ngakau, ka eke ano te taua ra i a ratou waka a ka hoe ki te tahi taha o Manawa-tu, a ka u te taua ra ki reira, a ka kitea mai e te tangata whenua o reira i a ratou, ka huakina mai e te tangata whenua kia patua te taua ra, ka tu ka papatu, a ka hinga te tangata whenua, a ka mate, ka aranga te ingoa o tenei parekura ko Harakeke-tau-toro, mo nga rau korari i putikia ki o ratou mahunga, me nga rau korari i whitikia ki o ratou hope, hei whitiki taua, ka haere atu te taua ra i reira a ka tae ki Te-ika-a-maru a ka moe ki reira, a i te ata ka tika te hau, ka maranga nga komaru, ka rere te taua ra i runga i a ratou waka, ka ahu ki Ara-pawa, a ka taka te taua nei ki roto ki Rau-kawa, ka takina mai ki tenei motu, a ka takina ki tena motu, ki Nga-whatu-kai-poru ki te nohoanga o te wheke ra, ka rere ke te ahua o te moana, ka ahua kura te ahua o te wai tai, a roa kau ano ka puea ake te wheke ra, a ka mau ana torotoro (kawekawe) ki te waka, a ka aue te iwi i te waka ka parare i te wehi, nei koa kua oti noa atu nga patu mo taua ika e patua ai e ratou te mahi, he rakau nei aua mea, he mea whakakoi te tahi pito, a kotahi te roa o aua tao nei, a ka mau te taua ra ki a ratou rakau, a ka karanga a Tama-ngakau "Tena kia toa, werohia te wheke nei." Ka karanga atu a Pohea "Taria, taria, kia puea ake te tinana, kia kite marama atu tatou i tena, ka wero ai i ta tatou hoa riri." Ka tatari te taua ra, a ka ringitia e Pohea te hinu pakake i aia e page (217)hara ana, ki te moana, a ko te moana ra tena i pouri, a e tutu ana te heihei o te wai, ka marama noa iho i taua hinu, a ka kitea te tinana o te wheke ra, a ka kite atu ratou i te tinana o te ika ra ka werohia tena, a ka tu, a ka mate te ika ra, a ka marere nga kawekawe o te ika ra i te waka a ka totohu ki te moana, a ka akina e te eia o te moana, a ka paea te wheke ra ki uta takoto ai, a ko te wahi i paea ai taua ika ko Wheke-nui te ingoa o taua wahi a e mau tonu ana taua ingoa ki taua wahi a taeanotia tenei ra.

Ka taea nei hoki te huhi o te wheke ra e Pohea ma, ka koa ratou, a ka hoe te taua ra ki uta noho ai, a ka hoe ki Ara-pawa ki te kainga a te iwi a Tu-rere-ao, ara ki te whanga a Tu-rere-ao i noho ai i te wa ora ki ano i tae ki te takiwa i Whanga-nui noho ai, a i te wahi ano hoki aia i anga i tutu ai, a mate noa ra a Au-kehu i a ratou ko ana hoa te patu, a mate nei a Tu-rere-ao i a Pohea ma te patu.

Ka tae atu ra a Pohea ma ki Ara-pawa, ki te kainga a Tu-rere-ao, te noho mai ana te tuahine a Tu-rere-ao i taua kainga, a ka u atu te taua ki reira, ka manuwhiritia e te tuahine a Tu-rere-ao e Kahu-pani, a ka tau te taua ra ki te kainga, a ka ora i te kai, ka uia e Kahu-pani ki te korero, ka mea atu aia, "I haere mai koutou i rawahi?"

Ka mea atu te taua ra "Ae i Whanga-nui." Ka ui atu a Kahu-pani "Kahore i aua he heke atu o konei, i tae atu ki kona?"

Ka mea atu te taua "He heke ano, kowai page (218)i ana te ingoa o te upoko o taua heke?"

Ka nukurautia te taua nei e Kahu-pani ka kiia atu "Aro ra, he patai noa atu naku ki a Ture-ao i haere atu i konei, a e ngaro nei."

Ka ki atu a Pohea, "He nui noa atu nga iwi o to ratou whenua, a he kotahi heke i rongo ai matou i haere ake i konei, ko Tu-rere-ao, a i tae ake ki te akau i Manawa-tu, a kei reira ano pea e noho ana."

He tika ia nei nga kupu a Pohea, i te mea na raua ko tana hoa i patu a Tu-rere-ao me tana hapu, hei utu mo te patunga a Tu-rere-ao i a Au-kehu, a waiho iho taua parekura, ara nga tupapaku hei o mo te taua patu i te wheke i Rau-kawa.

Ka mea atu a Kahu-pani "He ui noa koa taku ui ki a Ture-ao, i hua au kua tae atu ki a koutou na. A te tangata moho ao, ana ui noa, he mea hoki e noho moke ana matou i konei, koia au i ui ai ki te mea kotahi o matou e ngaro atu ana i enei wahi."

Ka mea atu a Pohea, "He tika u au, he Ui pai tau ui ki o koutou iwi, mawai hoki e ui te iwi ma nga mea nunui ano, kia mohio ai te hunga ngaro, kei te wawata tonu te iwi me nga huanga i te kainga ki a ratou."

Ka mea atu a Kahu-pani, "Ano ra, ko taku ui ki a Ture-ao, he tuakana aia ki au, a ko au, ana matou ko aku potiki kua noho pani, i paremo hoki taku tane, ki te moana i te wahi i patua na e koutou te wheke na, koia au i ui ai ki taku ariki tuakana."

A ka noho te wahine ra ka tangi, po iho ka page (219)moe te iwi ra, ka ngakau te wahine ra ki a Pohea raua ko Tama-rakau, no te mea i ahua rongo hirea nei aia ki te patunga o tana tuakana e raua, a ka tonoa eia te tahi o ana kotiro ki te tiki i te tahi o nga wahine tahu kai tapu ma te taua patu wheke nei, me te hapainga kauru tii ma taua wahine, i te mea hoki he huanga taua wahine na Kahu-pani he uri taua wahine no nga parau i riro i nga taua o Whanga-nui i nga ra o te kai tangata i te Wai-pounamu i mua, me te kiia atu e taua kotiro ki taua wahine kia haere aia ki to ratou whare ko tana whaea moe ai, ka haere te wahine ra ki reira moe ai, a ka uia e Kahu-pani ta ratou taua patu i te wheke ra, a ka pau era e te wahine nei te korero, ka ahua moe a Kahu-pani a ka tangi ka uia e te wahine ra te take i tangi ai a Kahu-pani, ka mea atu a Kahu-pani "He pouri noku ki taku tuakana kua noho atu ra i tera motu, a te tae mai he korero ki au, ko au ia, e noho aitua ana, he kite noku i te atua o te taiauru e popo ana i te kare o te tai, a he mate pea kei taku tuakana."

Ka mea atu te wahine nei "Ae u au, he mate pea."

Ka mea atu a Kahu-pani "Kaore. Koia koe i rongo parekura o kona."

Ka ki atu te wahine nei, "Koia ano he parekura ano ta matou, i a matou i maunu mai nei, a i patua e matou te iwi o Tu-rere-ao, me Tu-rere-ao ano hoki, a he mea huahua nga tupapaku hei o ma ta matou taua ki page (220)te patu i te wheke i Rau-kawa nei, a koia ra te kai i ora ai ta matou taua i haere mai nei."

Ao-ake ka hoki ano te wahine ra ki te taua, a pahure kau ano, ka tangi ano a Kahu-pani a ka ui te iwi i te take, a whakina ana te take, me te patunga o tana tuakana e Pohea ma, ka ngakau kino te iwi o Kahu-pani ma, a ka turia e ratou ki te korero, a ka oti nga tikanga te whakatakoto kua huakina a Pohea ma e te iwi ra i te po, a ka patua te taua nei, a ka mate a Pohea raua ko Tama-ngakau, a kainga ana raua e te iwi o Kahu-pani, a kihai te mea kotahi o te taua ra i hokimai ki te kainga, nga mea i ora, o ratou i whakaraua, a noho atu ana i reira, ko nga uri o aua herehere ra i whiti mai ki konei korero ai. Koia i mohiotia ai aua korero nei.