Tau-Kai-Tu-Roa
(Nga-Ti-Hau)

He tupuna tenei tangata a Tau-kai-tu-roa no nga iwi i noho i Muri-motu i nga ra o mua, a he tino tangata aia, te ingoa o tana kuri ko Ngau-pare, haere tahi ai taua kuri ra i aia, a ka haere raua i te haere, ma taua kuri e mau ai he kiwi, he weka, he kaka-po, he aha manu, he aha manu ma tana rangatira, hei kai ma raua ara tunua e tana ariki ki te ahi.

Ka taka ki taua ra nei, a ka he aia ki nga tangata o Roto-rua, ki nga uri o Tama-te-kapua, a ka tu taua taua, a ka rerea ka haere ki Roto-rua, tae atu kua moe ana hoa riri ki roto ki te whare puni moe ai, he po hoki te wahi i puta atu ai te taua a Tau-kai-tu-roa ki reira, a he hotoki hoki ka rua, a na raua ko tana taua i tahu te ahi ki te whare ra, a rere rawa ake era i roto i te whare ka werohia atu e Tau-kai-tu-roa ma ki te matia, a kihai te mea kotahi o te whare ra i rere, kihai i aha, ka hokimai aia I taua patunga, roa kau iho ano, ka ara ano tana haere ki Nga-ti-kahu-ngunu, he haere tenei ranei ki te kawe kura mea ki taua iwi, kia riro mai ai ta ratou mere pounamu, ka riro taua mere I aia, a ka hoki mai ki Muri-motu, ka pa te mate ki aia, a ka hemo aia, a nehua ana aia ki Te-koko-po, me taua mere ano I aia e kokopi ana, a noho ana te tuatara I tana urupa na taua ngarara I wehi ai te tangata haere atu kia riro mai ai taua mere I aia, a e ngaro nei taua mere, a e ngaro nei, a kua wareware te iwi ki te wahi I nehua ai raua ko taua mere a moroki noa nei.

page (206)

(See tradition of Tama-tea pokai whenua, for name Moa-a-whango river.)

Rau-Kura
(Nga-Ti-Hau)

He tangata a Rau-kura, a e kiia ana he mea makutu aia i he ai i te ao nei, noho tahi ai ratou ko ana hoa i te parae i Pa-tea i roto atu o Manawa-tu, ara ki te tua whenua, a hae ai ana hoa ki te mohio ona o Rau-kura ki te ami kai ma tana whanau i te ngahere, a ka kiia aia kia makuturia e te tohunga, a makuturia ana aia, tena e haere aia ki te hi tuna i roto i te roto i Paki-hiwi i te takiwa ki Pa-tea i te awa o te Moa a whango, a ka tae aia ki taua roto ka tu aia i roto i taua roto, nei koe he pari titi tonu nga pari o taua roto ra, a no tana taenga ki roto ki te roto ra, ka pohehe aia, a ka kopikopiko noa aia i roto i te roto ra, a te puta noa ake ki uta, a e kitea ana aia e kopiko noa ana i roto i taua roto i enei ra.

Te Wheke I Rau-Kawa
(Nga-Ti-Hau)

Ka tae ake te rongo o te wheke i Rau-kawa, ara o nga waka e mate ana i taua wheke ki Whanga-nui, a ka rongo te iwi i Whanga-nui, a ka pa te hiahia ki aua tangata nei ki a Pohea raua ko Tama-ngakau kia haere raua kia whakataea taua atua ika ra e raua, ano ka tuturu a raua whakaaro, ka pa ka whakatakotoria a raua tikanga e mate ai taua tupua ra.

Ko te nohoanga o taua ika ra, kei Nga-whatu-kaiponu, i tetakiwa o Titopua-maunga, i te takiwa, ara e tata ana ki Nga-tata-o-te-waka-a-kupe, he rongo korero ki a raua i mohiotia ai te whanga i noho ai taua tupua ra.

Ko Whanga-nui te kainga o Pohea raua ko Tama-ngakau, a ka haere raua ki te titiro rakau hei waka mo raua ko a raua hoa, e whiti ai i te moana o Rau-kawa, e tae ai raua ki te patu i taua ika nei, a ka kitea te rakau i te ngahere i te takiwa o te awa o Maruia, i Wai-pakura, ka turakina te rakau ra, a ka haua hei waka, a ka oti ka toia te waka ra kia tae ai ki te pari i Kai-matira i Wai-pakura, a ka kokiritia iho taua waka ra i taua pari ra ki roto ki te awa o Whanga-nui, te take i kokiritia iho ai e raua i taua pari ra, he mea na raua kia mohiotia ai te kaha o taua waka ra, me te aitua o ta raua mahi, ka rere iho te waka ra a ka kokiri ki roto ki te awa, a puea rawa ake te waka ra i te tahi taha o te awa, ano ka kite te kai too o te waka ra, e noho ra i te pari i Kai-matira, ka puta ta ratou umere mo te waka ra kihai i pakaru, mei pakaru ka aitua a Pohea ma, ara e mate ratou i te ika ra i te wheke i Rau-kawa.

page (208)

Ka manu nei te waka nei, a ka tae te iwi ra ka toia te waka nei ki uta mahi ai, kia oti pai ai te mahi o te waka nei, a no muri iho ka kiia kia hoea te waka nei ki te wahapu o te awa o Whanga-nui mahi ai, a maua ana taua waka ki reira whakaoti ai, a ka mahia nga rauawa ki te waka nei a ka oti, a ka oti ano hoki nga waka hei kahupapa mo tenei e eke ai te taua patu mo te ika ra.

Ka eke te taua ki aua waka ra, ka hoea ki te patu i a Tu-rere-ao, hei utu mo te matenga o Au-kehu, a ka mate a Tu-rere-ao i te taua nei, ka mau ratou ki te upoko o Tu-rere-ao ka whakanoia ki te pou o te paepae (taikawa) i Manga-whatu hei o mo te taua ra e haere ai ki te patu i te wheke i Rau-kawa.

Ka hoki te taua a Pohea raua ko Tama-ngakau ki Whanga-nui, a ka tae ratou ki te ngutu o te awa, ka tukua te karere hei tiki i a Tireo-o-te-rangi hei poike mo te waka, he tino tangata tapu hoki aia a Tireo-o-te-rangi, a mana e noho te ihu o te waka kia tapu ai te taua, kia aro mai ai nga atua.

Ka haere nga karere ra a ka tae ki Turakina ki a Tireo-o-te-rangi ka maua mai e ratou i Turakina, i te tihi o te maunga i Tauranga-manga, a ka utaina aia ki te waka ra, a ka hoe te waka ra, a ka tae ki Rangi-tikei, a ka u atu te hokorima o te taua ra ki uta, a ka kitea mai taua taua ra e nga tangata o Rangi-tikei, ka haere mai ratou ki te patu i te taua ra, a ka mau te hokorima nei ki a ratou hoe ka hi ka papatu ki nga tangata o Rangi-tikei a ka mate aua tangata o Rangi-tikei i a ratou hoe, a ko Tawiri-hoe te ingoa o taua parekura.

page (209)

Ka mutu taua pakanga, ka hoe a Pohea ma ki tera taha o te awa o Manawa-tu, a ka tu nga tangata o reira ki te whawhai, a ka turia tana iwi e Pohea ma, a ka hinga te iwi ra, ara te iwi o te whenua, a ka tapa te ingoa o taua parekura ko Harakeke-tautoru mo nga harakeke i tautorutia ai o ratou pare-koukou me nga whitiki i herea ai o ratou hope, ka hoe atu ratou i reira a ka ahu ki te Ika-a-maru a ka moe ratou i reira, ao ake i te ata ka hoe ano ratou ki Ara-pawa, a ka tae ratou ki te takiwa ki Rau-kawa ki Nga-whatu-kaiponu, ki te wahi i noho ai te wheke, ka rere ke te ahua o te moana, ara ka whero te moana, a roa kau iho ano ka puta te wheke a ka mau ana kawekawe ki te waka, a ka wehi nga tangata o te waka ka aua ka mea "Aue te mate e, ka pau tatou i te atua nei, ka tahuri tatau, aue." Ko nga tao i mahia e ratou hei wero mo te ika ra ka mau ki a ratou ringa, a ka mea nga toa o ratou "Me wero te atua nei" a ka mea atu a Pohea "Taria kia kitea atu te tinana e tatou" a ka tae a Pohea ki te taha hinu pakake ka ringitia ki te moana kia marama ai te moana, he mea hoki kua ngarungaru a kua pouri te tai, a ka kitea te tinana o te wheke ra, a ka werohia ki a ratou tao, he mea wero kia puta puta nga tao i te tinana me te kopu o te ika ra, a ka mate taua atua nei i a ratou, heoti ano ka mate te tupua ra waihotia ana e ratou, a ka paea te ika ra ki uta takoto ai, a koia te ingoa nei a Wheke-nui e kiia nei, ko te wahi i takoto ai taua wheke.

A ka hoki te taua nei ki Ara-pawa ki te kainga o Tu-rere-ao, a i reira a Kahu-pani te tuahine o Tu-rere-ao, a ka ui aia ki a Pohea page (210)ratou ko ana hoa ka mea "Kahore ia nei he tangata o Whanga-nui o te ingoa nei o Ture-ao?" Ka mea atu ratou, "Kahore kau o reira tangata o tena ingoa."

Ka mea atu te wahine ra "Ae ra, ko te ingoa o taku papa ko Ture-ao." Ka mea atu a Pohea ma, "Ae ra, kotahi ano tangata o Whanga-nui, ko te ingoa ko Tu-rere-ao, e hara i tau e ui mai ra i a Ture-ao." A ka tangi te wahine nei, a ka pataia e tana iwi ka mea atu ratou "He aha te take i tangi ai koe?" a ka kiia atu eia "Ko te iwi tenei na ratou i patu taku tungane i a Tu-rere-ao," a ka tu te iwi o te wahine nei, ka patua a Pohea ma, a mate katoa a Pohea ma i a ratou, hei utu mo ta ratou patunga i a Tu-rere-ao.

A ko te putake o te rakau i haua ai te waka o Pohea ma i hoe ai ki te patu i te wheke i Rau-kawa e kitea ana ano i enei ra i Whanga-nui.

Pohea Raua Ko Tama-Ngakau
(Nga-Ti-Rua-Ka)

Ka rongo a Pohea raua ko Tama-ngakau ki te rongo o te Wheke, ka haua te waka i Te-wai-ki-maruaia, ka oti ka toia ki te wai a ka tae te waka e toia ra ki te pari i Kai-matira ka kokiritia iho te waka i taua pari, he mea kia kitea ai te aitua o te waka, ki te mea ka pakaru, he tohu kino, ki te mea e kore e pakaru i te rerenga iho i taua pari he pai, a kahore i pakaru i te kokiritanga iho, ka rere iho te waka i te pari ka kokiri ki te wai, puea rawa ake i te tahi taha o te awa o Whanga-nui ka ara te umere o te iwi ki ta ratou waka ka ora nei hoki, ka toia ki uta ka mahia, ka oti nga rauawa, a ka oti nga waka katoa te mahi, ka hoe te ope i aua waka ki te patu page (212)ia Tu-rere-ao, hei utu mo Au-kehu. Ka mate a Tu ka tangohia mai te upoko ka potaea ki te pou o te paepae i Manga-whatu ko te o (kai) tenei a Pohea raua ko Tama-ngakau i haere mai ai ki te heke ki Ara-pawa ki te patu i te Wheke.

Ka hoe te ope a Pohea ma ka tae ki te ngutu awa o Whanga-nui ka tikina a Tireo-o-te-rangi hei poike mo te waka, he mea tiki aia i Turakina i runga i Tauranga-manga ka tonoa ki runga ki te waka hei whakatapu i te waka.

Ka rere ano te ope ka tae ki Rangi-tikei, ka haere o te heke ra ki uta, kotahi rau, a ka kite nga tangata o Rangi-tikei ka haere mai ratou ki te patu i te rau o te heke ra, ko te patu o te tangata whenua i mau mai ai he hoe, a he mea patu e te heke ra nga tangata whenua ki te hoe. Koia taua parekura i kiia ai ko Tawhiri-hoe.

Ka mate tenei patunga a Pohea raua ko Tama-ngakau, ka rere te ope ra ka tae ki Manawa-tu ki tahaki ka tu nga tangata o reira ki te whawhai ki a Pohea ma, ka mate ano tera iwi i a Pohea ma, a waiho iho te ingoa mo te whenua i turia ai taua parekura ko Harakeke-tautoru.

Ka rere te ope ra ka tae ki te Ika-a-maru, ka moe i reira ao ake te ra ka rere ratou ki Ara-pawa a ka tae te ope ki te takiwa o Rau-kawa ka rere ke te ahua o te moana ka whero, a kahore i roa ka rere mai te wheke ka rarawhi ana kawekawe ki te waka ka aue nga tangata ka mataku, ka ara nga ko a te iwi nei hei patu i te ika ra, ka ki atu a Pohea "Taihoa e patu kia kitea te taniwha nei." Ka tahi ka ringitia te taha hinu ki te wai, kia marama te wai i te mea hoki e pouri ana, a ka kitea te tinana o te wheke, ka werohia ka tu ki te puku, a ka mate ka waiho kia tere te wheke ra a ka pae taua wheke ki te wahi e kiia nei ko "Wheke-nui" waiho tonu iho hei ingoa mo taua wahi ko "Wheke-nui" (near Ara-pawa).

page (213)

Ka haere te ope ra ki Ara-pawa ki te kainga o Tu-rere-ao i haere mai ai, ka rongo te tuahine a Tu-rere-ao a Kahu-pani, ka ui te wahine ra ki taua ope ka mea "Kahore he ingoa penei na ko Tu-rere-ao i Whanga-nui?" Ka mea atu te ope "Kao." Ka ki atu te wahine "Ko te ingoa tena o toku tungane," a ka tangi te wahine ra ka ui te iwi o te wahine ra ki te take ona e tangi ra, ka whaakina eia, ka patua a Pohea raua ko Tama-ngakau e te iwi o te wahine ra ka mate, hei utu mo te patunga a Pohea ma ia Tu-rere-ao.

Ko te putake o te rakau i tupu ai, i hanga ai te waka a Pohea ma kei te kitea ano i enei ra, i mua kahore i tae atu te tangata ki taua putake rakau he tapu hoki, he ahei hei i tiaki i taua putake, no enei ra i noa ai a e kitea ana i te tangata i enei ra.