Turi
(Nga-Ti-Hau)

I te taenga mai o Turi ki tenei whenua i te timatanga o mua, otira ko Kupe kua tae mai i mua atu o Turi, na rokohanga mai e Kupe e tere tere noa ana tenei whenua, na ka whakaukia eia tenei whenua e takoto nei, muri atu o Kupe ka tae mai a Turi ki uta nei ka kite aia i te whenua e rewa ana kahore ano i totohu ki raro, no te mea no muri tata iho o te hurihanga ia Mata-aho.

Ko te hara tenei i haere mai ai a Turi, he kuri maori, ko nga ingoa o aua kuri ko Wakapapa-tu-a-kura, ko Matua-ware, ko Tango-kakariki, ko Te huia ka patua ka mate ka ui a Turi ki ana kuri kahore i whakina karanga ana ki te tutae hu o Hoe-wa ka riri a Turi ka patua nga tangata a Po-toru hei utu me tona iwi katoa ka mate ka rapua a Turi kia patua, ka haere atu a Rongorongo ki te whangai i tana tamaiti matamua i a Turanga-i-mua. Ka rongo ki te karakia a te iwi o Hawe-potiki raua ko Hoe-wa. Ka hoki mai aia ki a Turi, ka mea kua rongo ahau i te waiata, a koia nei nga kupu:

Horu horu taku manawa
page (RTMSS)(134) Ia Hawe-potiki
Ka utaina ki runga
Te whata a Maia
Runa mai Rongo - e
Runa mai Rongo e, ha, e

Ka mea atu a Turi tena hokia ano te mea na, tena pea te roanga o te waiata na, ka hoki ano a Rongorongo ka rongo ano aia i enei kupu:

Tikina atu te tini a Turi
O Taranga kumea mai
Ka reka te kai e, ka reka
Te kai e, mua ka runa mai
Rongo e, runa mai Rongo e, ha, e

Ka mea atu a Turi ki tana wahine "Ko te hara ia Awarua (or Warua)." Ka tupato a Turi ki aia mo tana hara, ka ki atu a Turi ki tana wahine, "Haere ki te kimi i tetahi waka mo taua," ka haere a Rongorongo ki ana tungane ka mea atu aia kia Toto-wahine raua ko Toto-tane i haere mai ahau ki te ki atu kia korua i te kupu a ta korua taokete ka rongo raua i te kupu o ta raua tuahine ka haere raua ki te turaki i te rakau mo te waka nei mo Ao-tea, ka homai ki a Turi te waka nei ko Ao-tea, ka haere mai a Turi ka oma mai ki tenei whenua, ka rewa mai ki waho ka mea atu a Rongorongo ki a Turi, "E Turi ka mahue te waka iti." Ka hoki atu aia ki te tiki, ka rere mai tenei manu te pukeko, te popotai, te kiore page (RTMSS)(135)maori, te ngarara.

Ko nga maara a Turi o tawahi mai ko Kakahaue, ko Kakamoemoe, ko Te-ahu-roa, Te-tuahu. A te nohoanga o nga whakapakoko, a Ro aua atua, ko Maru, ko Kahu-kura, ko Te-heinga.

Ko Maru te atua karanga i runga i te tangata.

Ka rere mai ratou ka tae mai ki te moana nui ka tohea ratou e Po-toru kia tika ki te korokoro o te Parata kia mate ratou mo te hara o mua, kua patua e Turi he tangata i mua he whanaunga ano no te tangata i patua e Turi i mua ra meake ratou mate ki roto ki te maha o te Parata.

Na ka tu rua waenga ratou i te moana ka tiko a Hau-pipi, raua ko Hautiko-rere-waka hua noa nga hoa o ratou na Ta-po taua tiko, ka riri ratou ki a Ta-po, a whiua ana a Ta-po ki te moana, na ka whakatamara mai te atua o Ta-po i roto i te wai ko Maru te ingoa o te atua, ko Ta-po te ingoa o te papa (medium), ka mea nga korero o taua atua:

"Ina koe i a taua
Ina koe i a taua
Ki te pona tara tahi
Ara ki te whetu puwhero
Mo te whetu o te ao"

Na ko ta ratou tau tenei:

"Hoki te take take e Rongo Maru
A whatu manawa iho i runga i te waka
Maroro hau amo ake
Taku toki nei waiho rua
page (RTMSS)(136) I hoki runga i hoki raro
I hoki i te wai ao ki te ao
Marama Maru aka hora
Tanga-roa unuhia"

Na ka ora ratou, a ka utaina ano a Ta-po ki te waka, mei kore aia te whiua ki te wai penei kua mate ratou i te wai, ka ora ratou, a ka rere mai, a ka u ki hanga matou i Ka-whia, ka waiho atu te waka e Turi i reira tau ai ka na uta mai aia.

Turi
(Nga-Ti-Hau)

Turi
(Nga-Ti-Hau)

Te-tahi korero ano mo Pounamu-hirau, nana ko Hira-kei-toia, na Hira ko Ahu-roa, nana ko Te-Kapunga, te tupuna o Hine-wai e noho ana i Pipi-riki i Manga-nui-o-te-ao.

(This also contains information on Page as 141 & 142)

Turi
(Nga-Ti-Hau)

Kai kai kino a Turi i tawahi ka haere mai ka rongo te wahine i te ahi ahi, ka ki tikina atu he ora mo taua ka tangohia mai ko Ao-tea ka haere mai i te moana ratou ko ona wanau ka tutaki i a Kupe ka ki atu a Kupe "Nau mai haere e tae koe ki te wai e anga ki te uru ka titiro ki nga pou e tu ki te tahi taha ki te tahi taha, ko kona ko te kainga tena." Ka karanga a Turi "E Kupe nau mai taua ka hoki." Ka ki mai a Kupe "Hoki Kupe."

Ka rere mai e rua waka ko Po-toru ko Turi, i mate a Po-toru, ka rukua a Maru ki roto te wai ka waka tamarama a Maru ki runga ia Ta-po i eke mai ai aia te papa noho ai a Maru.

Ka eke mai ki uta ka noho i Pa-tea ka patu i o reira tangata.

Ka nohoia, ka wanau ta raua tamaiti ko Rongorongo ka puta ko Tu-rongo i mua ko Tane-roa te wahine (tuahine).

(Part of P.143 Maori of Volume VIII)

A ko nga pou o te whare o Turi e kitea ana ano i enei ra i Pa-tea, a ko nga pou kowhatu o te rohe o te maara kumara o Turi kei Pa-tea ano e tu ana, me te puna wai ano ana i inu ai.

Kupe
(Nga-Ti-Hau)

Na Maui i hi te whenua nei, a ko Tohu-a-rangi te ingoa o tana waka, a ko Tonga-nui te ingoa o taua matika, a ko Kupe te tangata matamua nana i haere aua motu nei, a ko Mata-orua te ingoa o tana waka, a nana i motu ke ai nga moutere, a i tu ai nga maunga, ina hoki e ki nei te waiata tu ke kapiti, tau ke mana, ano ka mutu taua mahi a Kupe hoki ana aia ki Hawa-iki, a nana i ki ki a Turi he whenua pai kei Pa-tea, i te pito ki te tonga o te motu ki te raki o nga motu nei, a i te tai hau-auru, i te wahi o Turu raua ko tana whanau i haere mai ai ki reira noho ai.

Na te poupou o Turi na Toto i hanga te tahi waka i te tahi awa iti i Hawa-iki, i kiia te ingoa ko Tau-toru, ano ka oti taua waka ka hoatu e Toto ki a Turi, a na Turi i mahi he komaru mo taua waka, a huaina ana te ingoa o taua komaru ko Mata-orua, a ka rere a Turi ma i taua waka ra ki te moana ki te moutere ki witi-marama, a ka u ratou ki reira, a ka tetetete ratou ko Po-toru i reira, i mea atu hoki a Po-toru ki a Turi, kia rere ratou ki te rato, a ka mea atu a Turi, "Kaore e kore, ka rere tonu au ki te ra hura," a ka rere mai a Turi ki te ra hura, a ka waiho atu a Po-toru eia, a ka rere a Po-toru ki tana rere noa atu, a mate ana aia ki Te-au-o-rau-kawa, a ka rere tonu mai a Turi ano ka rongo atu aia i a Maia e ngunguru anuanu ana, a he kino no Turi ki ana mahi he, i whiua ai a Maia eia ki te moana, a ka tu te atua nei a Maru i runga i a Maia, ka ki mai taua atua i te wai "Ki te waiho au e koe i te wai ka mate katoa tatou, otira ki te utaina ano au e koe ki te waka, ka u tatou ki Nuku-tauira," a ka utaina ano aia ki te waka, a ka page (145)rere mai ano ratou a ka u ki Kawatau, i te tai marangai, a ka haere a Turi ma uta ki Ao-tea, a waihotia ana te waka a Turi i reira, a tapatonutia iho te ingoa o taua wahi ko Ao-tea, ko te ingoa o tana waka, a hanga ana tana whare i reira, a huaina ana te ingoa o taua whare ko Rangi-hunga-kau, a tiria ana eia te karaka i reira me te kumara, a ka haere tonu aia, ka ahu ki Pa-tea, a hanga ana te whare eia i reira ko Rangi-tawi, a ko tana maara kumara i ngaki ai i reira ko Matangi-rei, a ka noho aia i reira a taeanotia te wa i ririri ai raua ko Rau-manu, a ka whati a Rau-manu te iwi tuturu o te whenua nei a Nga-ti-rau-manu, ka tere he whenua ke noa atu, a noho ana a Turi me tana iwi i te whenua nei i Ao-tea-roa, a ka tu ka patua ano hoki e Turi te iwi tuturu ake o nga motu nei eia, he mea hoki i haere aia ki nga tini wahi o nga motu nei patu ai i aua tangata mo ratou nga motu nei. Ano ka tino koroheketia a Turi ka mate aia i Te-ahu-a-turanga i ko atu o Manawa-tu.

Turi
(Nga-Ti-Hau)

I u a Turi ki Whangaparaoa i te takiwa o Tiritiri matangi i Wai te mata, a i hoe aia ki Muri whenua, a tae noa ki Ao-tea i te takiwa ki Kawhia, a hoe tonu atu ki Pa-tea, ka tae aia ki reira ka mau aia ki te one one o reira ka hongia, ka mea a Turi he whenua tino pia rawa atu tenei, a ka kite aia i te pou i whakaturia e Kupe i reira.

Turi

Rokohanga mai e Turi, kua kapi te whenua i Pa-tea i te iwi e kiia nei he korako, a patua ana eia nga tane o taua iwi kia mate, ko nga wahine me nga kotiro i moea e nga tangata o te iwi o Kupe hei wahine ma ratou.

(To go on page next to Title Page of Manaia)