Nga-toro-i-rangi
(Nga-rauru)

I haere mai a Nga-toro-i-rangi i Maketu, a ka haere aia ka piki i Tau-whara, a ka haere aia ki te moana i Tau-po, a ka tae aia ki reira ka whiua eia tana tokotoko ki roto ki taua moana, a e kitea ana ano taua rakau nei, he totara e tu ana i roto i taua moana i te rire pouri o taua wai, a ka noho aia ki raro, roa kau ano ka whakatika aia ka ruperupe i tana kakahu, a ka horo nga hukahuka o taua weweru ki roto ki taua moana, a tupu tonu ake hei inanga ika e nui i taua wai, a ka haere aia ki Po-utu, a kei reira te ahua o te tahi o ana waewae i te kowhatu i takahia eia, a e mau tonu ana te ahua o ana matikara e reira i taua kowhatu i enei ra, me te ahua ano hoki o te rekereke o tana waewae i reira i enei ra. Ka haere aia ka kaki ki runga ki Tonga-riro, a ka mate aia ara ka noho ngoikore aia i reira i te ngaunga o te huka-papa, me te huka-rere, a ka tangi aurere aia, a ka rangona tana reo e ana tuahine i Hawa-iki, a ka manu mai raua i reira ki te toro mai i aia. Ko tana kakahu tihe, he weweru i mahia i te monoa (mono-wai) ka uhia taua kahu e te huka-rere, a ka ruiruia te kahu ra e Nga-toro-i-rangi, a tupu tonu ake te mono-wai i te parae i Tau-po.

Te tahi korero ano a Nga-ti-hau e mea ana, na Nga-toro-i-rangi i ruperupe tana kahu tihe i te moana o Tau-po, a ko nga hukahuka o tana kahu tihe ra i tupu tonu ake hei inanga ika, koia ra te take mai o taua ika mai ki Tau-po.

Ka rere mai ra ana tuahine i Hawa-iki, a he ahi ta raua mea i mau mai ai i reira na raua tungane ma Nga-toro-i-rangi, a te tahi take ano hoki o raua i rere mai ai i reira i Hawa-iki, ko te kanga a Manaia mo Nga-toro-i-rangi. A te tahi korero ano e mea ana i eke mai raua i te waka e kiia nei ko page (2A)Rewarewa. A te tahi korero ano e ki ana, i eke mai raua i te Huruhuru-manu, a i u mai raua ki te moutere i Whaka-ari a ka tahuna ta raua ahi ki reira, a ka haere raua ki te kainga o Nga-ti-whakaue (auhe) a ka tae raua ki te mania i Kainga-roa, ka noho raua ki te kai, a he roa te wa a raua i kai ai, koia te take i tapa ai te ingoa mo taua mania ko "Kainga-roa". Ka haere raua a ka tae ki Tau-whara, a ka ka ano he ahi ma raua ki reira, a ka haere tonu raua, a ka tae ki Toka-anu, a ka tahuna ano he ahi ma raua ki reira; a ka piki raua, a ka tae ki runga ki Tonga-riro, a ka ka ano he ahi ma raua ki reira, hei tohu mo to raua aroha ki to raua tungane mo Nga-toro-i-rangi mo tana matenga i te huka i taua puke maunga ra, a ka hoki ano raua ki uta ki te tuawhenua i Wai-kato, a ka ngiha he ahi ma raua i Hi-papa-tua, a ka ka ano he ahi ma raua i pahaki tata atu ano a Hi-papa-tua i O-rakei-korako, a ka ka ano te ahi ma raua i Tihi-o-ruru, a i Roto-mahana ano hoki, a ka tahuna ano he ahi ma raua i Waka-rewarewa, a i O-hine-mutu ano hoki, a ka mutu i reira ta raua tahu ahi i te whenua, a ka haere raua, ka ahu ki Maketu, kia kite i ta raua tungane i a Nga-toro-i-rangi, a ka kite raua i aia, ka korerohia e raua te kanga a Manaia mona, kia topatia aia ki nga kowhatu o Wai-korora-riki. Ano ka rongo a Nga-toro-i-rangi i te kanga mona, ka keria te rakau ra he totara, hei waka, a tapa ana te ingoa o taua waka ko "Totara-karia" page (3A)a ko te waka tenei i eke ai ratou ki Hawa-iki. He rakau nei taua waka, me ona pakiaka, me ona manga ano e mau ana i taua rakau, a i eke a Nga-toro-i-rangi, me ana hoa hoko-whitu topu, ki runga ki nga manga me nga pakiaka a taua rakau noho tere haere ai ki Hawa-iki. Te take o tenei whawhai ko te kanga o Manaia. Ka rere atu nei ratou i nga motu nei, ka ahu ki Hawa-iki, a ka u ratou ki reira i te po, a haere tonu atu ratou ki te wahi tapu a Manaia a ka takoto ratou i runga i nga tuahu o taua marae, a ka mea atu a Nga-toro-i-rangi ki tana hapu "Motokia a koutou ihu e koutou ano, kia heke ai te toto, a ka panipani ai taua toto ki o koutou kanohi, kia hewa ai te kai titiro kia koutou, he tupapaku koutou no te parekura." A na taua motomotokanga i o ratou ihu i kiia ai taua parekura nei ko "Ihu-motomotokia". Te take i penei ai te nukarau a Nga-toro-i-rangi ki a Manaia, he mea ki ki ai a Manaia, na te mana o ana karakia i patu te hapu a Nga-toro-i-rangi, a na ana atua i arataki mai taua hapu ki Hawa-iki ano. A no muri noa nei i haere mai ai a Manaia me tana iwi kia kite i nga tupapaku o tana hoa riri e takoto hianga nei, ka oho whakarere a Nga-toro-i-rangi me tana iwi, a ka pa ka papatu ratou ko te iwi o Manaia, a mate iho o o Manaia kia kotahi mano topu, a hoko whitu topu ano te iwi o Nga-toro-i-rangi na ratou i patu taua mano nei, a i whati atu a Manaia, a ora ana aia i taua parekura nei, a ka eke mai ano a Nga-toro-i-rangi me te iwi page (4A)i ta ratou waka ka hoki mai ano ki enei motu i Ao-tea-roa, otira kihai i roa ka whaia mai ano e Manaia me te iwi o Hawa-iki i tuturia eia hei ope taua whai (aru) mai ano i a Nga-toro-i-rangi. A he ope taua nui te ope a Manaia ki te patu i a Nga-toro-i-rangi.

Ko Nga-toro-i-rangi me tana wahine i noho i ta raua whare i Maketu, a ka tae mai te ope a Manaia ka kitea taua ope nei e te tamaiti a te tuahine a Nga-toro-i-rangi, a ka oma aia ki a Nga-toro-i-rangi ka korero i nga waka o te taua kua kitea eia i te moana e rere mai ana, ka puta a Nga-toro-i-rangi ki waho o tana whare, ka kitea aia i te moana kua kapi i te waka o te taua a Manaia. Ka tu a Nga-toro-i-rangi ka karanga ki a Manaia ka mea "Kati mai koe i waho ra, kaua e tata mai ki uta nei, e hoki ano ki waho atu o Taia, a hei kora punga ai au waka mo te po nei, a kia ao te ra ka tu ai taua ka kekeri" a ka rongo a Manaia. Ka hoe ratou ki taua wahi tau ai, a ka hoki a Nga-toro-i-rangi ki roto ki tana whare, a ka tu ka karakia i ana karakia me ana mahi tapu kia puta ai te awha kino i ana atua, a ka tu ano hoki tana wahine ka karakia ki nga atua o te ruwahine kia tu ai he awha, a ka tu te awha i taua po a ka mate aua tini waka o taua taua, a paremo katoa, kihai te mea kotahi i ora, a ka ao te ra, ka puta a Nga-toro-i-rangi me te iwi ki te titiro, e papa ana te pakarukaru waka i te akau o te moana, a ko nga matikuku anake o te tini toa a Manaia e takoto ana i te one, a ka hemo nei taua tini ki te mate, a ka tapaa te ingoa o tenei mate ko "Maikuku-tea".

Nga-toro-i-rangi me Ana Tuahine
(Nga-ti-hau)

I haere mai a Nga-toro-i-rangi i Maketu ka haere ka piki i Tau-whara, ka werohia tana tokotoko ki te moana i Tau-po, he totara taua tokotoko, ka haere aia ki Pou-tu, ka whakarekea tana waewae ki reira, ka haere aia ka piki i Tonga-riro, a ka mate aia i te huka-rere i reira, ka ngunguru aia, page (280)(2B)(148)a ka rongo mai ana tuahine i Hawa-iki. Te take i haere mai ai raua ko te kanga a Manaia kia Nga-toro-i-rangi, ki ta etahi korero ko te waka i eke mai ai raua ko te Rewarewa te ingoa, ki ta etahi korero: i eke mai raua i te huruhuru-o-te-manu, i u mai raua ki Whaka-aari, ka tahuna ta raua ahi ki reira ka haere mai raua ka haere mai ka tae mai ki Nga-ti-awheawhe ka haere ka tae ki Kainga-roa, no ta raua kainga roa i tapaa ai taua wahia ko Kainga-roa, ka tae mai raua ki Tau-whara ka tahuna te ahi ka tae mai raua ko Toka-anu ka tahuna te ahi ka piki raua ki Tonga-riro ka tahuna te ahi ki reira hei tohu mo te mate o ta raua tungane i te huka, ka hoki mai raua ka na roto o Wai-kato ka tahuna te ahi ki reira ko Hi-papa-tua; muri iho ka haere raua ki Orakei-korako, ka haere ki te Tihi-o-ruru, ki Roto-mahana, muri iho ka tahuna te Waka-rewarewa, muri iho ko O-hine-mutu, ka mutu ki reira te tohu whenua a aua wahine, ka haere raua ki Maketu kia kite ia Nga-toro-i-rangi ka korerotie e raua te kanga a Manaia mona, ka karia te totara, koia te waka i haere ai te taua mo taua kanga, ka u ki uta i te po, ka haere te taua ka takoto i te marae o te tuahu, ka mea atu a Ngatoro, "Motokia a koutou ihu." Koia i huaina ai te ingoa o taua parekura page (3B)ko "Ihu-motokia", a i mea a Manaia kua mana te mea o ana karakia, a he mea homai aua tupapaku e ana atua ki tana tuahu takoto ai, a ka koa aia, ka rere mai te tini a Manaia ki te mea i te iwi a Nga-toro e takoto ra, te aranga ake a aua maia, ka mate ia ratou te tini a Manaia, ka rere a Manaia ka ora, ka hoki mai a Nga-toro ma ki Maketu, ka whaia mai e nga mano a Manaia, rokohanga mai e Manaia, ko Nga-toro raua ko tana wahine anake e noho ana i ta raua whare i Maketu, a ka kite te tamaiti o tana tuahine i te ope a Manaia e rere mai ana i te moana, ka haere aia ka korero kia Nga-toro, ka puta a Nga-toro ka kite atu aia kua kapi te moana i te waka a te taua a Manaia, ka pa te reo o Nga-toro ki te taua ka mea atu, "Nekehia to taua ki waho maanu ai, taihoa taua e whawhai kia ao te ra." Ka rongo te taua ra, ka nekehia ki waho tau ai, ka tono ano a Nga-toro ki tana whare ka whitikia e tana hoa te kei (te taura) ki te tara o te whare ka kumea eia nga hau ka tukua te hapu tai a pawa ki te moana, a ka tutu te puehu o te moana, a mate iho te taua ra i te moana, kahore he mea i rere. Ka ao te ra, ka kite a Nga-toro e pae ana te tupapaku i te one a ka whakatauki a Nga-toro kia Manaia ka mea "Nau i ki ko au e taona ki nga kohatu o Wai-korora-riki, na ko koe e taona ki nga kohatu o Maketu."