Nga-i-te-rangi Raua Ko Te-arawa
(Nga-i-te-rangi)

Ka noho a Nga-i-te-rangi raua ko Te-arawa i Tauranga a ka pakanga whenua raua, hupukanga atu e Nga-i-te-rangi ka hinga te tahi hapu o Te-arawa ko Tapu-ika, ka hinga ra taua hapu a Tapu-ika, ka whati atu nga morehu o taua hapu ki te tino o to ratou iwi ki Te-arawa i Roto-rua, a noho tonu iho a Nga-i-te-rangi i te whenua, i patua ra a Tapu-ika eia, hei whenua mona ake ma Nga-i-te-rangi, ko Maketu taua whenua, ka hanga nei a Nga-i-te-rangi i te pa ki reira, ko te Tumu te ingoa o taua pa, a i muri iho ka noho huihui ano a Tapu-ika raua ko Nga-i-te-rangi, ko te ngakau ia o Te-arawa e whai tonu ana kia mate a Nga-i-te-rangi i aia, ka tahi ra ano ka whakaekea e Te-arawa, e hara ka hinga a Nga-i-te-rangi, a ka horo te pa a te Tumu, mate kau ano a Nga-i-te-rangi, ka tukua tona karere utu ope takitaki i tana mate ki Wai-kato, ki a Te-kanawa, ki a Pohepohe, ki a Te-waha-roa, ki a Nga-ti-mania-poto, ka huihui aua iwi o Wai-kato nei, a ka reira, haere ake e waru rau topu, ka tae te ope ra ki Tauranga, ko Te-arawa kua noho tonu iho kua are te pa, ko Maketu taua pa, ka noho nei te ope a Wai-kato i reira, a ka hemo i te kai, ka haere atu ratou ki a Nga-i-te-rangi ki te tono kai ma ratou, a kaore i homai he kai, a ka tikina nga maara mereni ka kainga e te ope o Wai-kato, a ka riri atu a Nga-i-te-rangi. Nana nei hoki i taki a Wai-kato hei ope mana ki te patu i tana hoa riri, ka mea atu a Nga-i-te-rangi ki te ope ra "E ta, kia horo ra ano te pa ra a Maketu ka tami (tanu) ai i nga mereni." Ka whakarongo a Wai-kato ki te kupu a te iwi ra, e tupu ana hoki tera te kumara, te page (54)mereni, hei aha ma taua iwi ra kia homai etahi o aua kai ra ma tana ope i tutu ai.

A te take i puta mai ai he kai ma taua ope ra i a Nga-i-te-rangi, he mea whakapapa maninga eia e taua ope o Wai-kato nei ana tupuna, kia kiia ai, ae he tupuna kotahi tona me to Nga-i-te-rangi, a na reira ka homai he kai e Nga-i-te-rangi he kai ma etahi o taua ope a Wai-kato nei, he mea ngare e Nga-i-te-rangi kia haere atu ki tona kainga ki tona kainga, ka whangainga ai hei utu mo tana whakapapa tupuna, e whakapapa teka nei, ara hianga nei e Wai-kato, a he mea penei katoa nga tangata o te ope nei i ora ai i te kai.

Ka noho nei taua ope ra, a ka tae ki taua ra, ka tahi ano ka whakaekea te pa ra, ara ka patua te pa e nohoia ra e Te-arawa, a ka horo te pa ra a Maketu, ka noho te ope o Wai-kato a ka hoki mai ano ki tona kainga, otira i aia i te ara, ka tahi ka nanakia rawa te ope ra ki a Nga-i-te-rangi ki te muru i ana kai, a ka tae mai taua ope ra ki tona kainga ki Wai-kato.

Te Kohuru O Te-hunga
(Nga-i-te-rangi)

Muri iho ka haere a Te-hunga no Nga-ti-haua, ka haere ki Roto-rua, a ka noho aia i reira. A tera taua tangata nei a Huka no Te-arawa te noho ra i tona kainga i Roto-rua, ka mea aia a Huka kia hanga he pataka kai mana, otira me pataka pai taua pataka, hei te pou whakairo, me whakairo ano hoki nga patu, me te pito me te mahau, me tikitiki ano hoki a mua o te tuanui o taua pataka, ka hanga nei a Huka i tana pataka; ano ka tino oti rawa ano te pataka ra heoi ano, ka tahi ka tikina a Te-hunga te tangata o Nga-ti-haua e noho i Roto-rua ra ka patua, hei horohoronga mo te pataka a Huka, ka patua ra a Hunga, topatia iho, kainga ake, a tapa iho te ingoa o taua pataka ko Te-hunga, ko te ingoa ano o te tangata i patua ra, he mea i patua ai a Te-hunga, nona ano hoki te tahi o nga iwi page (55)na ratou ra hoki i patu a Te-arawa, i te pa i Maketu.

Ka rongo a Wai-kato, a Te-waha-roa, no te iwi o Te-waha-roa hoki a Hunga, i te patunga o te tahi o ratou i Roto-rua, ka hapainga atu te ope a Wai-kato raua ko Nga-ti-haua a ka haere, ka tae ki Roto-rua, e noho ana hoki a Te-arawa i Roto-rua, ko O-hine-mutu te pa i noho ai a Te-arawa, a Tu-hou-rangi me Nga-ti-rau-kawa. He mano ki roto ki O-hine-mutu. E toru rau ma whitu te ope a Wai-kato i haere nei. Tae kau atu ano a Wai-kato ki taua whenua ka whaia mai e Te-arawa me Tu-hou-rangi ki te tahi taha o te awa parekura ai, he puia kau ano te tahi atu wahi o taua whenua ra, ko Matai-puku te ingoa o taua wahi ra, ka wehewehea te haere mai o Te-arawa ki te patu i te taua e haere atu nei, ko Tu-hou-rangi ka wehea ki te ara e haere mai ana e te rau ma whitu a Wai-kato ko Nga-ti-whakaue, ka wehea, ki te ara e haerea mai ana e te rua rau o Nga-ti-haua, he mea hoki i te wa i kiia ai kia parekura i waho, i mea te taua ra, me wehe ana ara tatau mo taua pa, ko Wai-kato he ara ano, ko Ngati-haua he ara ano, koia te tangata whenua i wehewehe ai ano hoki i ana ika mo taua parekura. Ka tatataki aua ika nei, a taua parekuratanga i parekura ai; e hara ka whati ko Tu-hou-rangi i te rau ma whitu a Wai-kato, a kua pipiri hoki tera a Nga-ti-whakaue ki a Nga-ti-haua, a kua kaha te patu a Nga-ti-whakaue, te patu nei, a titiro rawa ake ratou a Nga-ti-whakaue, kua whati a Tu-hou-rangi i a Wai-kato, a e whati ana, e patua haeretia ana e Wai-kato, a e ahu atu ana te whati, me te whaia atu ano e Wai-kato i muri, ki enei ki a Nga-ti-whakaue raua ko Nga-ti-haua e ririri nei, ano ka kite a Nga-ti-whakaue kua whati tera ika o tana riri i te hoa riri, e hara ka whati hoki aia, a ka patua haeretia e Nga-ti-haua. Ko te mea i patua, ko te mea i taka ki roto ki te puia mate tonu atu i te whainga a tenei a Nga-ti-haua, kotahi rau i hinga i te parekura, a wehi tonu iho a Te-arawa, a ka kawhaki i aia kia ora.

page (56)

Ka noho nei a Te-Arawa, a ka hoki te taua ra i te mea kua ea te kohuru o Te-hunga. A ka ngau te mamae o tana mate i te puku o Te-arawa, a ka kore noa iho he taua nui mana ka haere konihi mai etahi o taua iwi ra ki roto ki Wai-kato kohuru ai i o Nga-ti-haua tangata, a ouou nei he hoa riri mo aua taua konihi, ka wehi ka oma ano aia ki tana kainga i Roto-rua.

He haerenga mai ano no te tahi konihi o taua iwi ra a patua iho nga wahine i te po, a haere ana ka riro ano ki tana kainga. A ka tae ki taua wa, ka mau i a ratou te mokopuna a Pohepohe, ka maua ki Roto-rua e ratou, a ka haere ano te ope o Wai-kato ki te tiki i taua tamaiti ra, a ka riro mai, a noho tonu iho a Wai-kato kihai i hoki ki reira.

Ko te tikanga a Wai-kato i ana whawhai o mua, ahakoa kei Mokau te whainga, haere katoa a Wai-kato tangata ki taua pakanga, a kei Tamaki te mutunga mai o te haere o aua ope taua. Ahakoa kei Tamaki te whawhai haere katoa nga tangata o Wai-kato a puta noa ki Mokau. A ahakoa mate a Wai-kato i tana hoa riri, e kore e mutu, ka tohe tonu, ka mate te tahi rangatira e ora ana ano te tahi rangatira hei takitaki i te mate o era kua mate ra, a kia hinga ra ano tana hoa riri ka mutu ai te patu a Wai-kato i ana hoa tautetete, no reira hoki tenei whakatauki:

"Wai-kato-taniwha rau"

He whawhai tona tana mahi ki nga iwi katoa o te motu nei, a tae noa ki a Nga-ti-kahu-ngunu, a ka riro mai nga uri rangatira o era iwi. A rokohanga iho e whakatupu ana tera rangatira i tana tamaiti rangatira hei takitaki i ana mate o mua, a kua whawhai ki Wai-kato, e hara haere ana ka riro aua tu tamariki e whakatuputupuria raka hei whakaea i tana mate i a Wai-kato, ka patua ranei e Wai-kato, ka waiho ranei hei here here, mana, no reira ano hoki tenei pepeha ano a Wai-kato:

"Wai-kato-hopo-pounamu"