Te Haere O Tara Ki Katikati.
(Nga-Ti-Maru.)

Ka tahi a Tara ka mea, “Ka haere au ki Katikati” a ka hui te ope a Tara haere ake e toru ma rima, ko enei whitu rau i haere i aia, ko etahi ia o te iwi a Tara i noho i te pa hei tiaki i nga wahine me nga tamariki me nga kaumatua: haere te ope ra a ka tae ki Motu-keo ka huakine taua pa a ka taea a ka mate i reira a Miti-nui. A te tohu o te wahi i patua ai a Miti-nui, he kowhatu, ka mate ano hoki a Tu-te-rurunga, a he kohatu ano te tohu o te wahi i patua ai aia. He nui nga tangata i mate i taua pa horo ko nga rangatira anake ano ia i whai tohutia nga wahi i patua ai, a, mate ai ratou, he mea mahi aua kohatu ki aua wahi i mate ai aua rangatira e te taua, hei tohu mo te wahi i mate ai aua rangatira ra, ka patua haeretia te whati o te pa ra, a ka whaia haeretia a tae noa ki te pa ki Korokoro i te taha page 31 ki uta o Wai-hi, ka whakaekea e ratou taua pa, a ka taea, a ka whati tera, ka whaia haeretia a ka patua haeretia a tae noa ki Kari-oi, kei Wai-hi a Kari-oi, ka mate i reira a Ha-nui, a he kohatu te tohu o te wahi i mate ai a Ha-nui, ka mate ano hoki i reira a Makau-rangi, a Uenuku-kopako. A ka puta a Tu-pana-pana raua ko Tara-tu e oma mai ana kia houhia e raua ki te rongo, ka karanga atu a Tara ka mea atu ki a raua, “Ko raro, ara ko te pito ki raro o ta korua Pa kia tapu, ara te wahi e kiia nei ko Tawhiti araia, otira ko te pito ki Katikati kia puare, hei ara taua atu ano maku ki Katikati ki tua ki tera whaitua.”

Ka moe a Hine-waha hei wahine ma Tare-tu a ka mau te whenua atu ano i Wai-hi a tae noa ki Motu-keo i a Tara ratou ko ana uri me tana iwi, ko te rohe ki raro ko Tawhiti-araia, a ka hanga te pa e Tikitiki-te-aroha i Kari-oi, a kotahi ma whitu nga tangata na ratou i noho tiaki i Wai-hi.

Kotahi ma rua te ope a Hekei i hoki ai ki O-wharoa, a kotahi ma waru te ope nana i arahi a Tara i hoki ai ki Pirau-nui (rahi), kua koroheke a Tara i aua ra, kua puta te rongo toa o Tara i te whenua katoa nei a puta noa ki Kapiti ki Au-to-roro, a puta noa kia Nga-ti-raukawa.

Ano ka tino koroheke a Tara, ka haere a Tikitiki-aroha raua ko Hekei ki Katikati, me ta raua ope kotahi ma rua, a ka huakina e raua te Pa i Whatiwhati-rau-rekau a ka taea taua Pa ra e raua. Ko taua Pa nei, e tu ana i te kumore o te puke i Tawhiwhi, i te taha ki Katikati i Wai-hi, a ka hoki ano a Tiki-te-aroha ki O-wharoa, ki Pirau-rahi, a ko te nui o te iwi i aua ra, e nui haere ana te tini o te tangata.

I aua ra kua whanau a Hine-waha, kua tokotoru ana tamariki i aua tau tini ra, ko te ingoa o aua tamariki ra ko Hakiri, ko Porokaki, i whanau aua tamariki ra ki Ta-whiti-araia, a kua tino koroheke a Tara i aua ra, e hara tana haere i te haere tu, he tuohu te haere, kua ngaoki aia i te whenua.

A i aua ra ka haere te ope a Tiki-te-aroha, a Hekei, a Awa-i-haea, a Honu-manawa-nui ki te taua ki O-tawhi-nohi, kotahi page 32 ma whitu te ope a te hunga rangatira ra, ko te nuinga ia o te iwi a Tara i noho ano i Pirau-rahi, hei tiaki i nga koroheke me nga tamariki, me nga wahine, a hei tiaki ano hoki i a Tara, i ta ratou Ariki.

Ka haere te ope ra, he haere ki O-tawhi-nohi ki Kati-kati, ka noho ratou i reira, a roa kau iho, ka tukua a te Awa-i-haea, hei tutei, a na te he a te Awa-i-haea i raru ai taua ope taua ra, i a Taka-nui, o te iwi ra o Nga-marama. Mate iho i reira o tenei ki a Tara ara o te iwi o Tara, kotahi topu, a kotahi ma rua i ora i te whati mai. A i aua ra ko Honu-manawa-nui te rangatira i Pirau-rahi, a ko Tara raua ko Whaka-maro nga rangatira i Maioro, a ko te Awa-pu i O-wharoa, a ko Hakeri ko Tu-noho-pana, ko Poro-kaki, ko Honu-manawa-nui, i reira ano e noho ana.

I nui te iwi a Tara i aua ra, a ko te Au-to-raro ko Rau-kawa i haere mai ki te takitaki i taua mate, a i mate aia ki Katikati, otira i noho a te Whaka-maro ratou ko taua hapu i O-wharoa, huihui ake tenei ki a Whaka-maro erua ma rima. Ano ka kite a Poporo i te mate a Te-au-to-roro ka tukua eia te karere ki Hau-raki, hei toro i tera iwi kia haere ki te takitaki i te mate a Te-au-to-roro.

Ka haere mai te ope o Hau-raki, haere ake hokowha a ka tae mai ki te Rua-o-te-waro i O-wharoa, a ka mea taua ope ra kia haere ratou ki Koutu-rahi i Katikati, a ka haere ano hoki i taua ope ra etahi o te iwi o Tara, ko etahi ia o tena ki a Tara i noho ano i ta ratou Pa hei tiaki i a Tara, ko te hunga i noho nei hoko rua, me te Whaka-maro hei rangatira, ka rewa te ope ra, a tae atu ka tauria te Pa ra a Koutu-rahi, a ka tahuna ki te ahi, ano ka rite taua wahi o ta ratou tikanga i whakatakoto ai, ka haere ano te hoko-rua ma rima ra ka haere ki Tawhiti-araia, a i haere a te Whaka-maro raua ko tana hoa ko Te-kiko, me Haua, a ka tauria taua Pa ra e te iwi a Tara, a tahuna ana ano hoki taua Pa ra. Ano ka kite a te Poporo, a Pukeko, a Te-whare-iro a te Tahiwi me ta ratou wha rau topu ka wera te Pa ra a Tawhiti-araia, ka rere ratou ka oma ra te akau o te moana, tae rawa atu ratou ki Wai-hi, kua oti ke atu te whenua te roherohe page break

Tiki-Whakapakoko.

page 33 e Kiko. I a Haua te whenua ki te taha ki te moana, a i a Tu-panapana te taha ki waho o te Pa ia ratou ko Whaka-maro, ko Hakiri, ko Mai-oro, ko Poro-kaki, ko te Awa-puni me te rua ma rima a Tara katoa.

A ka noho a Maioro ratou ko nga uri a Tara i Wai-hi, a tae noa ki te ra i mate ai a Tu-waruhia, i noho tonu ratou i reira, a i noho ano i reira a tae noa ki te ra i mate ai a te Raho raua ko Ama-rere, i noho ai nga uri a Tara i Wai-hi.

Ano ka tae ki nga ra i mate ai nga uri a Tara i a ratou hoa riri i Wai-hi, i tohe tonu ano ratou nga uri o Tara ki taua whenua a taeanoatia te horonga o te Pa ra a O-ngaere i taea ai, a no aua ra ano i hoki aia a Tu-awa-ruhia ki ana mahinga, a kei reira ano te rakau Pititi e tupu ana i enei ra.

A ka hoki ano nga uri o Tara ki Wai-hi, a kei reira ano e noho ana.

Nei koa ko te mahi a Nga-ti-tama-te-ra, heoi ano tana i mahi ai, ko te tangata anake tana i patu ai o Tauranga ko te whenua i waiho eia ma Nga-ti-rangi a koia nei tona whakatauki:—

Ko te kaki tangata anake i mate
Ko te kaki whenua i ora.

Ahakoa tini nga parekura, me nga Pa taea a Nga-titama-te-ra i Tauranga, ahakoa i taea a Maunga-nui, a te Papa, a Ru-one-atua, a Tahu-tonu, me era atu pa, me nga parekura o waho, kihai te whenua i riro, kihai i nohoia, a kihai i kaa tana ahi ki reira, kihai te whenua i ngakia, kihai nga ika o te moana i hiia ranei, i haoa ranei, i naomia ranei, a kihai nga mau o utu i mahia, kihai i keria te roi, i rorea te kiore, i wero i te manu, kihai a Tauranga i riro whenua i a Nga-ti-tama-te-ra.

Mei kore te nohoia te whenua e nga uri a Tara, penei kua nohoia e Nga-ti-awa, penei kua riro a Wai-hi i a Ngati-awa, nei ra, i tiaki tonu a Nga-ti-tara i Wai-hi, na reira i mau tonu ai ki a Nga-ti-tara.

Ano ka hoki mai a te Poporo me tana wha rau topu i haere ai ki te tatau i te Pa ra i Koutu-rahi, a kihai ra hoki taua Pa ra i page 34 taea eia, ka whakama aia no tona kaha kore ki te Pa ra kia horo i aia, na reira ana wahine i whakarerea ai eia; a te Niho-oroia, a te Whaka-maro, a hoki ana ratou ko tana iwi ki Hau-raki, a i mahue iho i aia ana wahine kia noho i nga uri a Tara, ara i a Nga-ti-tara.

Ano ka rongo a Nga-ti-rau-kawa, kua whakarerea a te Niho-oroia e te Poporo. Ka haere mai a Pu-rangi ratou ko tana hokorima tautahi ki Pirau-rahi. I haere mai aia ki a Te-whaka-maro o Nga-ti-tara, kia riro ai a Haere, a Niho-oroia i aia hei wahine mana, te mea i penei ai tana whakaaro, he mea hoki no Nga-ti-rau-kawa a Tara.

Te iwi mana pu ano e takitaki nga mate o Nga-ti-tara, ko Nga-ti-rau-kawa.

Ko te mate o Nga-ti-tara i O-kukuru i Katikati ko Te-atua-roro i haere mai, a ka haere mai hoki a Nga-ti-raukawa, a na Nga-ti-rau-kawa a Te-atua-roro ma i patu ka mate, he parekura i waho te patu a Nga-ti-rau-kawa i taua iwi a ko Tama-kai-roro te ingoa o taua parekura a Nga-ti rau-kawa i patu nei i te ope a Te-atua-roro.

A i muri iho o tenei ka haere mai ano ratou. A ko-hurutia ana e ratou ko Tu-a-waruhia i Wai-hi, a na Nga-ti rau-kawa ano i haere mai hei haumi ano mo Nga-ti-tara a ka ea ano taua mate. Na Nga-ti-rau-kawa i takitaki nga mate o Nga-ti-tara.

Na Nga-ti-rau-kawa i taea ai a Tuna-pahore i Maketu, me Te-papa, te Pa i Tauranga, hei atu mo te matenga o te kotahi rau takitahi o Nga-ti-tara i mate i O-kukuru i Katikati, a mo te mate o Au-tu-roro, o Tu-a-waruhia, o te Raho, me te whaea ano hoki o te Raho. A mo te kohuru ano hoki i mate ai te kotahi te kau i Wai-hi i patua kohurutia ra e Nga-ti-rangi.

Kahore kau he take e pa ai a Nga-ti-tama-te-ra. Ki nga whenua a Tara.

Na i nga ra o Whaka-maro, o Hakiri, o Maioro, o Awa-pu, o Poro-kaki, me Uru-iki, he iwi nui a Nga-ti-tara, haere ake hokorua ma rima te tangata mau patu, otira i nga ra o Pupu, kua iti nga tangata o Nga-ti-tara, a kua iti te kaha o taua iwi. Otira na tana kaha ano i pupuri te Pa ra a te Pae-o-tura-waru i page 35 Matamata, nga tangata nana i pupuri taua Pa ra, kotihi ano rau ma whitu.

Na i nga ra o Whaka-tiori, o Mata-rehua, o Tu-ranga-tao me Patu-po i toa ano a Nga-ti-tara i roto i nga whawhai a Hau-raki i roto ano hoki i nga whawhai ki a Nga-puhi i whakaekea mai nei eia a Hau-raki, na reira i mau ai a ratou whenua i a ratou i O-wharoa, i Wai-hi, i Pirau-rahi a i aua ra he kotahi rau ma rua nga tangata o Nga-ti-tara i kaha ki te mau patu, nei ra ka tae mai nei te Pakeha, na ratou nga mate nei te Rewharewha, me te Karawaka, a i enei ra, ko nga mahurehure ara ko nga morehu o Nga-ti-tara e noho nei e toru ano te kau ma ono, e kaha ana ki te mau patu, otira huihui katoa ki te wahine, ki te tamariki ki te kaumatua kotahi rau e rua te kau ma ono e noho nei i Wai-hi, a i O-hine-muri.

Nga rohe o te whenua a Tara ka timata i Pirau-rahi a ka haere ki O-wharoa i Wai-hi, na Tama aua whenua, a i enei ra na matou aua whenua, ko ia wahi, ko ia wahi, koia ano ena e mau i te mapi i roto ano o te pukapuka nei. Ko te ruri o Wai-hi, na Tara; o Oro-kawa, na Tangata; o Ara-rimu, na Toka-ani.

E toru aua wahi whenua, kotahi ma aia, ma aia, o nga tupuna tokotoru.

Ko te Pa i Tawhiti-araia ma Kiko (a puta noa ki te moana), ratou ko Haua, ko Tu-panapana. Tena ano ia nga rohe o nga wahi whenua iti, e mohio ana a Raharuhi-te popo ki aua rohe.

Tena ano nga rohe tawhito te takoto na, ara nga kohatu i whakaturua e Tara i Wai-hi, me nga Pa ano i taea e Tara, tena ano te tu na.

Ko te rohe ki te Tonga ki a Tara, kei O-potaka ka haere a Ngau-ra-kehu [Nga-uru-kehu] ka whati ki te moana, ka haere a Papa-kawau, ka whati ka haere a te Mata-ingia ka haere a O-kori i te moana.

Ue-Nuku-Whangai. (Nga-Ti-Tipa.)

Ka moe a Ue-nuku-whangai i te tuahine a Ranga-pu, a ka hoe raua ki te Motu-tere i Karewa ki te patu Takupu, ka mahi page 36 nei raua i taua tu manu, a ka maha, ka titiro a Ue-nuku, ka hae ki tana hoa ki a Ranga-pu, ka eke a Ue-nuku ki ta raua waka ka hoe ki te tuawhenua, a ka mahue tana hoa i te motu i Karewa. Ka u a Ue-nuku ki uta, ka ui tana wahine, te tuahine a Ranga-pu ka mea, “Kei whea a te Ranga-pu.”

Ka mea atu a Ue-nuku, “Kaore aia i haere i au.”

Ka mea atu ano tana wahine, “Ae ra, ko te Pu-tara a Ranga-pu te rangona i nga ra nei; i era rangi kua pahure, e kakarauri ana ano te ata, ka tangi te Pu-tara a te Ranga-pu kia oho te iwi, ko tenei kaore e rangona i enei ra?”

Ka mea atu a Ue-nuku ki tana wahine, “Ae ra, kua mea atu nei hoki au, kaore a Ranga-pu i haere tahi i au.”

Ka mea atu te wahine, “Ae ra, ko te ngaro o Ranga-pu e ngaro nei he aitua pea, a te rapua e koe taku tane.”

Ka mea atu a Ue-nuku, “He ropa aia naku i tiaki ai au i aia?” Ka mea atu ano te wahine, “Nau au whakaaro, naku aku whakaaro.”

Ka noho nei a te Ranga-pu i te Motu-tere i Karewa, a ka raru aia i te waka kore mona e whiti atu ai aia ki te tuawhenua, ano ka he noa tana manawa, ka tu ka karakia i nga karakia mana ki a Tanga-roa: a ka puta taua taniwha nei i te moana, a ka eke aia i taua taniwha ka eke mai ki uta; u kau ano aia ka tika tana haere ki taua Ariki ra ki a Ao-piki, i Rangi-whao a Ao-piki e noho ana. Tae atu aia ka whakina tana waihotanga e Ue-nuku i Karewa. Ka mea mai a Ao-piki, “Waiho maku te whakaaro.”

A ka hoki a Ranga-pu ki tana Pa, ki te whanga i noho ai ratou ko tana iwi me tana wahine, ko Ranga-pu te tahi o nga tino rangatira o tana iwi. Tae atu aia ka uia mai e tana wahine ka mea, “I Karewa ha koe ne?”

Ka mea atu aia, “Mei te aha?”

Ka mea atu te wahine, “Ae ra, i hoe tahi atu ano korua ko Ue-nuku ki Karewa.”

Ka mea atu a Ranga-pu, “I te haere au i nga wahi katoa o to tatou whenua” a kihai i whakina tana haerenga i a Ue-nuku ki Karewa, a kihai ano hoki tana mauahara mo Ue-nuku i puakina eia.

Roa rawa iho ka mea a Ue-nuku ki te iwi kia mahia he whare mana, a ka tonoa tana wahine eia kia Ranga-pu, kia kiia e Ranga-pu, kia mahia taua whare ma Ue-nuku, a kia mahia he raupo e ratou mo taua whare. Ka whakaae a Ranga-pu ki te kupu taunaha a Ue-nuku. Ano ka oti te raupo te mahi, ka mea atu a Ranga-pu ki te kai mahi o aua raupo, “Ko a koutou patu me kuhu ki roto ki nga paere raupo kia ngaro ai, a maku te kupu a ona wa e patua ai aua patu ki ta taku ngakau e mohio ai.” Ka maua aua raupo ki te wahi e tu ai taua whare, a rokoha-nga atu e ratou e kaukau ana te hapu a Ue-nuku i te wai, he raumati hoki, a e kaukau tahi ana a Ue-nuku me te iwi. Ka puta te kupu a te Ranga-pu ka mea, “Tena paoa te upoko, whakainumia ki te wai.” Ka patua te iwi te wai, a mate katoa me Ue-nuku ano hoki, a ka riro te patu paraoa, ko—te ingoa i a te Ranga-pu, a ka riro ko te Ranga-pu te upoko o te iwi, me te kai ki whainga, me te kai tohutohu o nga mahi katoa.

Te Kohuru O Te Mokopuna A Te-Karawa.
(Nga-Ti-Awa.)

I haere mai te mokopuna a Te-karawa o Nga-ti-rua-nui ki Taranaki nei kia kite i ana whanaunga i Nga-ti-awa, a he mea kohuru taua tamaiti nei e Nga-ti-awa i Whakatu-rangi, te take he hiahia na Nga-ti-awa kia turia he riri ma ratou ki a Nga-ti-rua-nui. He mea tao taua tamaiti, a he mea kai e ratou, a ko nga wheua i mahia hei matika hii ngohi i te akau o O-puna-ke, a ko etahi o nga ika i hiia ki nga wheua o taua tamaiti he mea mau ma nga whanaunga o taua tamaiti, a kainga ana aua ika ra e ratou, no muri i rongo ai ratou he mea hii aua ika ki nga wheua o ta ratou tamaiti.

Ka tu te taua a Nga-ti-rua-nui a tikina ana e ratou ka patua a Te-karawa, te tino rangatira o Nga-ti-awa, ano ka mate a Te-karawa, he mea haehae tana kiri, a takaia ana ki te pirori, a takarohia ana taua pirori e taua iwi hei takaro ma ratou, ano ka rongo Ngatata te matua o Wi Tako, i tana kainga i Pari-tutu, ka mea aia kia takitakina te mate o Te-karawa, a ka haere page 38 aia ki Wai-kato ki te tiki i a Te-wherowhero hei ope taua patu mo Nga-ti-rua-nui, ka ara te ope a Wai-kato e rua mano topu, a huakina tua-tahitia ana e ratou ki Wai-tara, a ka patua e Wai-kato ko to parekura matati ko te iwi na ratou nei aia i tiki hei patu i Nga-ti-rua-nui, a ka whati taua iwi nei i Wai-tara ka whati ki te nui noa atu o to whenua. A ka patu haere a Wai-kato i te akau ahu atu ki Pa-tea, a Whanga-nui atu ana.

Te-Karawa Me Nga-Ti-Awa. (Nga-Ti-Mahuta.)

Na te Ati-awa i patu te tama a Raua-ki-tua, a Te-karawa, a ka pakanga a Raua-ki-tua raua ko Ngatata ki a te Ati-awa, hopukanga mai ana e te Ati-awa ka mate a Te-karawa, a ka tihorea nga rape a Te-karawa e te Ati-awa ka hanga hei pirori ma ratou, ka huihui katoa a te Ati-awa ka pirori i taua pirori ra, i waenga marae, tu mai ai ko etahi o ratou i te tahi pito o te marae, ko etahi o ratou i te tahi pito o te marae, he rakau ano i nga ringaringa o ratou e tu ra i te tahi pito i te tahi pito o te marae, a ka piroria atu taua pirori e te tahi taha: ko aua rakau ra hei patu mai mo taua pirori kia hoki atu ano ki te hunga i piroria atu ai, ma enei e pirori atu, ma era e patu mai kia hoki atu ano te pirori ki era. A ki te mea ka hoki atu i tenei te patu atu, ka piroria ano e ratou: ki te mea kihai i kaha te patu atu ano e enei e patu atu nei i te pirori, a ka takoto te pirori i te aroaro o enei e patu atu nei, penei ma ratou hoki e pirori atu taua pirori ki era, a ma ratou e patu mai hoki.

Ka piroria taua pirori nei hei takaro ma taua iwi, no te mea, ko nga kai takaro e tu atu ana i te tahi pito o te marae, i te tahi pito o te marae, ko te maro anake i te hope, ko te patu rakau i te ringa mau ai, ko te iwi katoa, ia o te Ati-awa i te tahi taha o te marae i te tahi taha o te marae e noho atu ana e matakitaki ana ki taua takaro ra.

Ka piroria taua pirori ka whakahuatia ano tona takitaki [waiata] koia tenei nga kupu o taua takitaki:—

A piroria, piroia;
Mehemea ko te Karawa,
E porotiti ana
I te marae, i
Te menenga,
Porotitia.

Ka tae ki te kupu nei “porotitia” ka tahi ka whiua kia rere te porotiti, a ki te u te patu o era, a ki te hokimai ano te porotiti ki enei, kua kotahi papa ma enei i hoki atu nei taua porotiti i a ratou ki te kore e u te patu ki te porotiti ra, a kihai i hoki ki era na ratou i whiu mai te porotiti ra, kotahi papa ma era i whiua mai ai te porotiti ra. A ma te maha o aua papa nei e mohiotia ai te hunga i toa, a i a ratou te tino papa o taua tu takaro.

Ka rongo pea a Raua-ki-tua raua ko Ngatata e peratia ana nga rape o ta raua tamaiti, ka ngau kino te aroha mo ta raua tamaiti i roto i a raua, a ka tahi ka tukua te ka-rere ki a Wai-kato, kia Te-kanawa, kia te Tihi-rahi, kia Wai-kato katoa, kia haere atu ki a Raua-ki-tua ki te taki-taki i ta raua mate.

Ka tahi ka hapainga mai te ope a Wai-kato, a ka tae ki te whenua a te Ati-awa, hopukanga mai e te Ati-awa, e hara ka mate ko te Hia-kai, a ko ia rangatira, ko ia rangatira hoki o te ope a Wai-kato, hoki mai ana a Wai-kato, a ka tahi ka weriweri [riri] rawa ratou mo ta ratou mate, a mo a ratou rangatira kua mate nei, ia te Ati-awa.

Ka huihui ano a Wai-kato, a ka korero. Ka rapua he tikanga, “E ea ai tana mate,” ka oti no ano te whakatakoto tikanga mana, ka hapainga te ope a Wai-kato, hei takitaki i te mate o te Hia-kai ma, ka haere te ope nei a ka tae ki a te Ati-awa, hopukanga mai, e hara ka karapotia a Wai-kato e nga mano a te Ati-awa, huihui ki Tara-naki, ki Nga-ti-rua-nui, te ai he putanga mo Wai-kato ki waho o tana pa. Na Wai-kato ano taua pa i hanga mo ratou, ka raru a Wai-kato i konei: a tapa iho te ingoa o taua kara-potitanga ona nei e aua iwi ra ko “Raihe-poaka” hei ingoa mo taua raru a Wai-kato.

Ka titiro nei a Wai-kato ki tana mate, ka tukua eia te karere ki Wai-kato, he mea haere taua tangata karere nei na runga i page 40 te maunga, kihai i kitea e te iwi o te Ati-awa me era atu iwi e noho karapoti ra i a Wai-kato, ka tae te tangata i tukua ra hei karere ki Wai-kato, ka rongo no ano enei o Wai-kato i noho atu ano i Wai-kato i te korero o tana ope kua karapotia e nga iwi o te Ati-awa [Nga-ti-awa], ka tahi ka hapainga te ope tiki mo era e karapotia ra.

Ka haere nei taua ope hou o Wai-kato a ka tae ki te wahi e kitea atu ai te Pa o Wai-kato e karapotia mai ra, ka tahi ka huakina e te ope hou o Wai-kato nei, ka tu ka riri tera e karapoti ra i te Pa ra, pana noa mai ka pana te ope e karapoti ra i te pa ra, e tomokia tonutia atu ana e Wai-kato e te ope hou nei, a ka hinga te ope karapoti nei, ka whati, e hara ka watea te ara atu mo te ope o Wai-kato e haere atu ai ki te Pa, a ka tapoko ratou ki roto ki te pa. A ka huihui tenei i haere atu nei ka huihui ki tera i te pa, a kihai i tae te aro o nga iwi e karapoti ra i te pa nei, kia tauria e ratou te Pa nei, he mea hoki kua tini he tangata ki taua Pa. Heoi ano ka ora te ngakau o tera o Wai-kato i noho ra i roto i taua pa e karapotia ra e tana hoa riri, a haere ana nga Hapu o te ope a Wai-kato nei i waho o te Pa, hoki mai ana ki Wai-kato. I te ara ano e haere ana, ka whaia mai e te Ati-awa, e Tara-naki, e Nga-ti-rua-nui, a ka parekura, a ka hinga a te Ati-awa, haere tonu mai a Wai-kato ka maaro mai i tana ara kia tae mai aia ki te kainga, kia taa tana manawa i tona marae ano ka tahi aia ka mohio ki te mahi mana. Kihai a Wai-kato i whai whakaaro ki te whai i tana hoa riri ka hinga nei i te patu i aia i whaia mai nei ki te ara, tukua atu ana kia whati, me pehea hoki e he tonu ana tana manawa i taua karapotitanga.

Tae marire mai te iwi ra ki ona marae ki Wai-kato, ka tahi ra ano ka huihui nga iwi katoa o Wai-kato, tapeke [huihui] rawa ake kotahi mano topa, korero ana a ka oti nga tikanga, ka tahi ra ano ka hapainga te ope.

I te timatanga atu ano ko to ope a te Ati-awa ka patua ka horo he pa, neke atu ka horo he pa. A i patua ano te iwi a Raua-ki-tua e Wai-kato i tenei haerenga o Wai-kato i konei i te page 41 mea nana hoki te take i timata ai aua riri nei a i mate ai hoki a Wai-kato.

Ka patu haere nei a Wai-kato a ka tae no ano ki te Pa nui o tera ki Puke-rangi-ora, he tini he mano ki roto, he roa noa atu hoki taua Pa nei, ka tahi ka whakaekea e Wai-kato. He mea whakapae, ka tahi ka horo, ka mate nei tenei pa, nekehia atu he pa ano, ko Manu-korihi, ka horo, a ka hoki ano a Wai-kato ki tana kainga ki Wai-kato ka noho.

Roa kau iho ano, ka hoki ano a Wai-kato ki Tara-naki ka whakaekea hoki nga Pa i toe o tera haerenga atu ona a ka horo aua pa. Heoi ano ka whati ka haere a te Ati-awa ki Kapiti, a whiti tonu atu ki tera Moutere.

Ka haere tonu atu a Wai-kato i te akau o te moana o Tara-naki, a ka tae ki era iwi o Tara-naki i karapoti nei i a Wai-kato: ka patua era e Wai-kato, ka mate enei, haere tonu a Wai-kato ki Nga-ti-rua-nui ka horo nga Pa.

Ka hoki ano a Wai-kato ki tana kainga i Wai-kato, a rokohanga mai kua puta ake te Mihanare kauhau i te Rongo-pai a te Atua.

Ka tu ano te ope a Wai-kato, tiki ano i tana hoa riri i Tara-naki, ki te takitaki ano i tana mate, e ai ki tana, ki ano i ea. Ka haere a Wai-kato ki tera o nga iwi i karapoti ra i aia, ki Nga-ti-rua-nui ka tauria nga pa o tera whenua, ka horo he Pa, ka horo he Pa, a ka horo te Pa nei a Ruaki, ka mutu te whawhai a Wai-kato ki reira, a ka hoki mai ano ki Wai-kato. A ko etahi Hapu o Wai-kato i tahuri ki te karakia, he mea ako e nga Mihanare a kihai i hoki a Wai-kato ki reira patu ai. E ngari ko te whenua a te Ati-awa i riro i a Wai-kato.

A roa kau iho ano, ka haere nga Monita Maori o Wai-kato ki te ako i nga iwi o Tara-naki ki Te Rongo-pai, a ko etahi o aua Monita i kohurutia e aua iwi o Nga-ti-rua-nui, e Whanga-nui, a kihai i haere atu he taua a Wai-kato ki te takitaki i te mate o aua Monita, kua karakia hoki a Wai-kato, koia i kore ai e patua aua iwi mo tana kohuru.

Te Taiaha Nei A Matua-Kore.
(Nga-Ti-Mania-Poto.)

He Taiaha rongo nui a Matua-kore, a he Taiaha tapu taua Taiaha, he mana no ana tapu ki nga mahi aitua me nga mate ki te tangata.

Na Nga-ti-mania-poto taua Taiaha, a na ratou i whakairo, a i mahi te tauri ki taua Taiaha. Na te Hore taua patu, a e toru ana papa [whawhai] i tu ai ki Nga-ti-awa, a na taua patu i mate ai a Nga-ti-awa.

He mea tono e Te-tauri o Nga-ti-tu-whare-toa taua patu kia hoatu ki aia e Nga-ti-mania-poto, ano ka riro i aia takaia ana eia te tinana o taua patu ki te kakahu; ko te tauri me te arero anake i purero kihai i takaia kia ngaro i nga wa o te rongo taua, a koia ra tana atua tohu mo nga mahi kua herea i nga wa e parekura ai ratou ko tana iwi ki a ratou hoa riri.

Nga tohu e mohiotia ai nga aitua o Matua-kore, ko nga kura o te tauri o taua patu, ki te mea ka unuhia te hipoki o taua patu, a ki te mea ka uira karapa aua kura whero, he tohu ora tera mo te iwi i aia tana Taiaha; a ki te mea ka koma te whero o te kura o te tauri, he tohu aitua mate. A ki te mea ka ahua pouri te whero o te tauri, he aitua mate, otira e hara i te tino mate; he whati kau i te ainga a te hoa riri kia oma, a e kore aia i aia te taiaha e mate. A ko taua tohu ahua pouri o te kura whero o te tauri o taua hani, i nga wa e haere ai te rangatira o taua Taiaha ki te teretere, he aitua raru kau, e hara i te tino mate rawa atu ki te po, he mea hoki ka wetewetekia taua Taiaha i roto i te pukoro [kete] a ka popo he aitua, e kore e toa ka mate.

E rua papa parekura i hinga i a te Tauri i te wa i mau ai aia i a Matua-kore, ko Pa-taua te tuatahi, ko Huna-wi te tuarua.

Ko te parekura i huna-wi, ko te hoa riri a te Tauri ko Nga-ti-rau-kawa, ano ka mate taua iwi a ka whati nga morehu, a ka patua a Matua raua ko Tangata, e te Tauri ki te Taiaha nei ki a Matua-kore, a ka hinga raua, ka peke atu a te Tauri ki te patu page 43 rawa i a Matua ki tane mere, ka ara ake ano a Tangata ka mau ki te Taiaha ka oma: nei koa he ahiahi, he kakarauri, whai noa a te Tauri, a he pouri ka ngaro a Tangata me te Taiaha tapu nei me Matua-kore, ka whiwhi nei a Nga-ti-rau-kawa i taua atua Taiaha nei a he wehi ra ratou ki taua Taiaha, kei kitea, kei a ratou e pupuri ana, haua ana e ratou te arero kia papuni, a pou-whenuatia ana, a ka ngaro i konei taua taiaha tapu nei.