The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions: Tai-Nui. [Vol. V]
Upoko I
Upoko I.
E au waka iti, au wehi kore ki Te-rau-o-te-kaho
E takoto mai nei; naku koe i mau mai, hei matua moku,
Hei whakarahi mai te tauranga ki uta te atua i a koe,
Ka pa mai te waha, kia whiti rere ake, ko taku mouri ora
Ki runga, ka iri na koe i runga te au ake te tai matua
O Hawa-iki; te Raurutanga o Aotea, ka piki hoki au
Ki runga Whiti-reia e ki te taumata a te Ra, a te Marama,
E wataitai ai te uiratanga mai Tupere-whatu-aa
Tupe-nuku tu rarohia te uru o Tanga-roa ki uta.
Ka tangi te aweawe i runga, me ko Uru ko Ngangana,
Tau ana ko te Whatu, Mangai-nuku, Mangai-rangi,
Mangai-papa, Mangai-te-tahua; hoatu ai au i te tapuwae
O Takei e waka. Tu-hikitia, Tu-hapainga, Tu-ka-rere
I runga Marere i ona unuhanga i runga Tauranga.
Te aweawe, aweawe nui no Rangi; ka tehi [tahi] au ka hokahoka,
Hoka te manu nui a Tane, hokahoka te manu hou;
Turuki, kumea mai kia piri kumea mai kia tata;
Ko Rae, Kurae-maru, ko Whiwhia, ko Rawea, ka mau.
Nga Waka O Mua, Me Tai-Nui.
(Nga-Ti-Mahuta.)
E kiia ana e nga korero a nga Kahika, ko te waka nei ko Mata-atua, i u ki Whaka-tane, me te atua kowhatu i runga i aia; he atua kumaru taua atua.
Ko Te-arawa i u ki Make-tu, me te atua kowhatu ano i runga i aia, a he atua kumara ano hoki taua atua, a kei te moutere i Mokoia taua atua i Roto-rua.
Ko te waka a Turi, ko Ao-tea, i u ki te Hokianga-a-Kupe, a i hoe atu i reira ka ma te tai tuauru a ka u ki Pa-tea. I utaina mai te karaka ki taua waka.
page 6Ko Tai-nui i u ki Hau-raki, a ka hoe mai a ka tapoko ki te awa o Tamaki, ara ki Whanga-makau, he tatari hoki na ratou i ta ratou wahine ariki i a Marama, i u hoki raua ko tana ropa tane i Marama-rua, a tatari (ara whanga) ai ratou ki aia; koia te ingoa o taua awa a Whanga-makau, he tatari i ta ratou i aroha ai, i te makau. A toia ana a Tai-nui i Otahuhu ki te wai i Manuka, a ka puta ki te moana nui, ka hoe ratou, ara a Hotu-nui ma i te tai tuauru a ka u ki Kawhia. He tupuna a Hotu-nui no nga iwi katoa o Wai-kato. A i ngakia e ratou te kumara i kawea mai ai e ratou i runga i a Tai-nui, i tiria ki Kawhia.
Tera atu ano ia etahi o nga ingoa o etahi waka ano i u mai ki enei motu.
E mea ana nga tataku whakapapa tupuna a nehe, i eke mai te iwi e kiia nei ko te Patu-paearehe i a Tai-nui, me te kiore ano me te kumara ano hoki, tena e hoe a Tai-nui i te tai marangai a u atu ai ratou ki Tutu-kaka, ka haere nga tangata o te waka ki uta ki te matakitaki i uta, ka rere a Patu-paearehe ki uta, me te mau atu ano i etahi o nga kumara i tana ringa, a he mea huna aua mea e taua atua; mei reira ano hoki ka kau te kiore ki uta, a na te kiore i kai etahi o aua kumara i maua ra e taua atua ki uta, a na te pau o aua kumara i te kiore, koia te waiata a te tahi tino koroheke o mua mo ana kumara i pau i te kiore; he mea mohio eia te pau o nga kumara o te Patu-paearehe i te kiore; koia tana kupu i whai ai ki aua korero o te paunga hoki o nga kai o taua atua, koia nei te waiata:—
Tenei ka noho, ka hirihiri ngakau o tangata
Ki te mahi e takoto mai nei;
Ki kona te raurau tupu noa mai ai,
Kia piki ake au te kiritai.
Nga manu e wheko ki raro Rangi-ahua,
Homai ana koe kia huihuia iho.
E tapu ana au, e ihi ana
I a Rongo-tapu-hirahira.
Ki kona e Tane-pui-kara-riri,
Whanaunga he ngahere,
E kore pea e whakama i te ngutu poto,
E pokaia mai ana e te tamaiti niho koi;
Nana nohoia te ihu o Tai-nui
Te waka a Hotu-roa
page 7 Nana i homai ko te kai, ki to ao marama.
Hei aha ta te atua korero i mana mai ai
Me huri kau ake ki te muri ki to tua (tuara)
Matatu noa ana ko era mahihi anake.
Takoto ana mai te Rangi,
Ta whakarere i te rohia.
Heoi te hirihiri e ngakau ki Hau-turu,
E ngau ki Te-whara ki nga puke ahua pohewa;
E takahi ki reira, e ngoto ranei o niho ki reira?
Tena te kai ka riro te pae ki Hawa-iki
Ki te tupuranga mai o te kai, he kiore.
Tai-Nui. (Nga-Ti-Mahuta.)
Nga waka tuatahi mai o tawahi, i hoe mai, ara i rere mai i Hawa-iki, a i ahu mai ki Ao-tea-roa nei ko Te-arawa, ko Kura-whau-po a ko Mata-atua. E ki ana a Papa, i te wa i hoe, ara i rere mai ai aua waka nei, ka mahue atu a Rata i Hawa-iki. He tino tohunga a Rata ki te hanga waka, a i noho atu a Rata ratou ko tana hapu i Hawa-iki, otira kihai i tino mohiotia te ingoa o te whenua i rere mai ai aua waka nei, ko Hawa-iki ranei ko hea ranei, a he moutere ranei he tuawhenua raneï taua whenua i rere mai ai aua waka nei, a noho atu ai a Rata i reira.
Ka mea te whakaaro a Rata kia mahia he waka ma ratou ko tana hapu, a ka haere aia i te ata ki te ngahere ki te rapu rakau hei waka mana, a ka kitea te rakau ka hoki ano aia ki te kainga, a moe ana aia, ao ake ka mau aia ki tana toki ka haere aia ki te tua i taua rakau, a ka hinga te rakau, a ka puta aua manu nei, he Popoko-tea te tahi, he Pihi-pihi te tahi. He aitua aua manu nei, he he hoki no te mahi a Rata i te rakau mo tana waka; a hoki ana aia ki te kainga a ka moe, ao ake ka haere ano aia ki te mahi i tana waka, rokohanga atu eia kua tu ano taua rakau ki runga ki tana tunga ano, a ka hoki aia ki te kainga ka korero ki tana tuahine.
Ka ui te tuahine “I peheatia e koe te tua o tau rakau?”
Ka mea atu a Rata, “Tae atu ra ahau ki taua rakau ka tuaina e au, ano ka hinga ka poutokia e au te poike a ka hoki mai ano au ki te kainga, a moe ano ahau, mei reira ka kite au i aua manu nei, he Popoko-tea, he Pihi-pihi.”
page 8Ka mea atu te tuahine, “I he ra to mahi, ki te hoki ano koe ki te mahi waka, matua oroa e koe to toki ki runga i au, a kia koe to toki: a e tae koe ki to rakau, whakapangia mai te toki ki au, ka tua ai koe i tau rakau a e hinga tau rakau, me uhi e koe te putake o taua rakau ki te Panako.” He mea hoki i kiia ai taua ki e te wahine nei mo te Panako; he tikanga ano te tikanga o mua iho, ki te mea ka kiia kia tuakina he rakau hei waka, ka matua whakapa te roi ki te toki e mahia matamuatia ana hei tua i taua rakau.
Ka haere a Rata ka mahia tana rakau ki te tikanga i akona atu ai e tana tuahine, a ka hinga te rakau, ka uhia te putake i tupu ai te rakau ki te Panako, a he mea uhi ano hoki te rakau mo te waka, ki aua reureu ano.
Ao ake ka mahia a waho o tana waka, a ka mahia te riu, a ka mahia nuitia te waka. Ano ka pae te kai ma te kai mahi o te waka, kihai i tiakina aua kai, a ka tae taua tamaiti nei a Kowhiti-nui kainga ana nga wahi pai o aua kai, a ka mauaharatia taua tamaiti nei e Rata, ano ka tae ki te ra ewhakatitahatia ai te waka kia mahia te tahi niao; ka karanga atu a Rata ka mea ki a Kowhiti-nui “Kumea te taura kia huri ai te niao o te waka nei.”
He maia koa a Kowhiti-nui, a ka tae aia ki te taura (whakaheke) ka kukume, ka mea atu a Rata, “Potaea ki to kaki” nei koa kua oti i a Rata te mahi he mahanga ki te pito o taua taura a potaea ana e Kowhiti-nui ki tana kaki, a kumea ana e Rata, a notii pu te kaki o te tamaiti ra, a ka mate aia; a nehua ana a Kowhiti-nui e Rata i roto i nga maramara o te waka ra.
Ano ka oti te waka nei, a ka tae ki te ra e toia ai ki te wai, ka hui te iwi katoa, a i reira ano hoki te matua tane o Kowhiti-nui. Kihai te iwi i mohio kua mate taua tamaiti, i mea ratou kei te ngaro i etahi atu kainga, a ka korerorero ratou i a ratou whakaaro, a kiia ana, kia maanu kau ano te waka nei, ka uta ai nga utanga katoa ki te waka, hokowhitu te iwi e eke, a ko te Ariki ko Hotu-roa, ko Tainui te waka.
page 9Ka oti nei te waka nei ka tu a Rata ka whakahua i tana karakia too i a Tai-nui, a ka oti te karakia nei ka maanu a Tai-nui ki te moana. Koia nei te karakia a Rata:—
Ororo te toki, na Hine-tu-a-hoanga;
Kaore, ko au ko Rata, e kimi ana
I te awa ki [i] Pikopiko i Whiti.
Mate iho ana i kei [i] Maunga-roa—
Mate mai ai Kowhiti-nui.
Ka oho te nuinga,—
E ta [ta] taua rangi.
Ka oho a Rata,—
Mate i a Rata Wahie-roa.
Ka oho te nuinga,—
E ta taua rangi.
Ka oho a Rata,—
Aki e rie ria.
Ka oho te nuinga,—
Aki e rie ria.
Ka oho a Rata,—
Ahi o ri.
Ka oho te nuinga,—
Ori e te tau wariwaria.
A koia nei te tahi karakia ano mo te toanga o Tai-nui ki te moana:—
Toia Tai-nui kia tapotu ki te moana,
Mawai e to? Ma te whakaronga ake,
He tara wai nuku, he tara wai rangi.
Tinia, monoa, naumai, mau mai ra e Tane,
Ka kau taua, kia matakitakina koe
E te tini o te tangata;
Naku koe i tiki atu ki te wao nui o Tane.
He tane miroi, he tane koakoa,
He tane rangahau; e patua mai ana
E te komuri hau na runga o Wai-hi
Panekeneke ihu o te waka,
Turuki turuki, paneke paneke.
Ka tahi ka mohio a Raka-taua (Raka-taura) te matua tane o Kowhiti-nui ki nga kupu o te karakia a Rata ki te mate o tana tamaiti.
page 10He tohunga makutu a Raka-taua, a e wehi ana te iwi ki aia. Ano ka haere aia ki te rapu i tana tamaiti ka mea te iwi, “Ka hoe tatou, kia wawe tatou te ora, a waiho a Raka-taua i konei.”
Ko te karakia tenei mo te hoenga o Tai-nui:—
Ka hura tangata uta, turaki [te tiaki] atu ki tangata tai;
Ka hura tangata tai, te turaki [tiaki atu ki] tangata uta.
Pera hoki ra te korepe nui,
Te korepe roa, te wahi awa
Te toto [totoe] awa, to whakamoe, ko Tu, ko Rongo tama [taua]
Te tama i aia,
I araia te awa: tama i araia te awa;
Kauaka [kauraka] tama e uhia [purutia] tukua atu tama
Kia puta i waho i te tawhangawhanga;
He putanga aribi, no Rongo,
Ki te ata tauira mai, e, e, a.
Ka eke a Hotu-roa, a Tai-ketu (Tai-kehu) a Mama-o-rongo, a Ao-o-rongo, me Te-taura-waho, a i noho katoa ratou i te whakarei o te waka, ara i te kei. A i te tanga wai a Po-tu-keha (Pou-tu-keka) a i te ihu te tohunga e noho tahi ana i a Rata raua ko Hine i tana tuahine.
Nga kai i utaina mai i a Tai-nui, he Kumara, he Hue, he Pohue, he Mawhai, a ko nga kai enei ma ratou i te moana. Hoki rawa mai a Raka-taua i te kimi (rapu) i tana tamaiti, kua aua noa atu a Tai-nui ki te moana nui.
Ka karanga atu a Raka-taua “Whakahokia mai te waka ki au” Otira kihai te waka i whakahokia atu ki aia. A ka riri a Raka-taua, a ka tu aia ka karakia i te moana a kapi pu te kongutu o te awa i tana karakia. A ka tu te tohunga e noho ra i te ihu o Tai-nui ka karakia hoki, a ka puare ano te kongutu o te awa a ka puta a Tai-nui a ka rere tonu mai a u noa mai ki Ao-tea-roa nei, a ka u a Tai-nui ki Whanga-paraoa, a na te tio i nga toka e mau ana i pupuri a Tai-nui ki reira. Ka tu ano taua tohunga i te ihu o Tai-nui ka karakia, a ka napi (hohoro) ano te tere o Tai-nui i te moana a ka u ano ki tera taha o O-tahuhu ki te marangai, i te wahi e kiia nei ko te Apunga-o-tai-nui, u kau atu ano te waka nei ki reira, i reira tahi ano hoki a Raka-taua e tu ana. Na te taniwha aia i kawe mai i te moana nui.
page 11Kahore kau he tangata o reira. I u mai hoki etahi o nga waki ki etahi wahi ke atu.
Ka toia a Tai-nui i te toanga waka i O-tahuhu, a ka rere atu aia i te tai tu-auru i te wahapu o Manuka, a ka rere atu aia whaka te tonga, ka tae ki waho ake o te wahapu o Wai-kato, ka kite atu ratou i te wai e heke ana mai ki te moana, ka ki te tohunga e noho i te ihu o Tainui, “Wai-kato, Wai-kato kau.” He kupu tawai kau aua kupu aana, a ka kokiritia tana hoe eia ki runga ake i aia. A ka hoe ratou i te Akau, ka mea ano aia, “Ko te akau kau.” A ka tae ratou ki Kawhia ka mea ano aia, “Ka whia kau,” i te nui o te ika kawhia o reira. Ka u ano ratou ki reira, a i reira ano hoki a Raka-taua e tu ana. E hara aua korero nei i te korero parau, he korero tino Pono. A ka toia a Tai-nui ki uta, a tupu ana nga neke o te waka, a e tupu mai nei ano i reira.
Teiwinana A Kawhia. (Nga-Ti-Mahuta.)
A ko Kawhia i mau tonu i nga uri o te hunga i u mai i runga i a Tai-nui, koia i kiia ai taua iwi ko Tai nui, a ko Te-kanawa to ratou Ariki, te uri o era i eke mai i a Tai-nui. A ko nga iwi katoa o Wai-kato no Tai-nui, a no aua tupuna tahi ano nga iwi o Hau-raki, i haere atu hoki ratou i Kawhia, me nga iwi hoki a Te-rau-paraha ma, no reira tahi ano.
E kiia ana, ko nga ana tupapaku i nga pari i Kawhia he urupa no nga iwi i noho i reira i nga ra i mua atu o Hotu-roa ma i u mai ai ki reira i runga i a Tai-nui.
Nga Tupapaku I Roto I Te Ana I Kawhia
(Nga-Ti-Tahinga.)
He iwi haere pokanoa te pakeha ki o te Maori whenua, e kore te mea iti e mahue i aia te mahi unene; hei aha ra mana i rahua ai nga Ana, nga wahi tapu a te Maori, te kaati i o te ao nei mea e rahurahu ai, kaore ka hurahia eia nga mea tawhito, nga mea kua kurupopo noa atu, ina hoki ka haere aua pakeha nei i ta ratou haere pokanoa i Kawhia, a ka tae ki aua pari page 12 tihore i Kawhia ka, kite pea i te Ana e puare ana te tomokanga i runga i te pari, ka pikitia a ka eke, a e kiia ana rokohanga atu aua tupapaku nei e noho ana i roto i taua Ana, me te mea nei e noho ora ana aua atua kehua, e hara i te mea noho wharoro, noho tu ai, noho kapa ai, porowhawhe noa te Ana. He tupapaku iwi ke, ina hoki kahore kau o matou kaumatua i mohio he Ana tupapaku taua Ana na o matou tupuna; a e hara i te wahi urupa e reia ai nga koiwi ranei, nga tupapaku ranei a o matou maatua. Rongo korero ai matou ki aua tupapaku ki aua pakeha. Mawai e haere taua Ana i te wehi o te kehua i te wehi mai o te tupapaku, te waiho atu ai, a hei aha ra ma te pakeha i rahua ai.
Raka-Taura. (Nga-Ti-Hau)
No te unga mai o Tai-nui ki Te-mahia ka mahue atu te tahi o nga tangata o taua waka ki reira, a ka minamina taua tangata a Raka-taura ki ana hoa i runga i a Tai-nui, a ka ruku aia ki te moana, puea rawa ake aia i te tai tuauru, a ka eke aia ki uta, ka haere a Kawhia: koia ko Raka-taura kua u noa atu ki reira, a kua takoto nga neke i aia mo Tai-nui e eke atu ai ki uta.
Te Ao-Kai (Nga-Ti-Toa)
Ko Te Ao-kai te tangata tuatahi i topatia, a i kainga i Kawhia.
I mate taua tangata i te parekura i Te-wai-karaka i Kawhia.
Koro-Kino. (Te-Aki-Tai.)
Ko te kawa o Koro-kino, koia te rakau Totara i tu i te pa e kiia nei te ingoa ko “Te-totara i ahua” No Nga-ti-awa a Koro-kino, ara he tupuna aia na Kiwi o Tai-nui, i noho hoki a Nga-ti-awa i Tamaki i nga ra o mua noa atu, i nga ra o Tapa-ue, a patua ai ratou e nga taua tuku mai i roto i Wai-kato.
Te Marae A Hine (Nga-Ti-Mahuta)
Tenei tenei whakatauki,—
page 13Kei hewa ki te Marae o Hine
Te tikanga o taua whakatauki nei. Ko Hine, he tamahine aia na Mania-poto i noho aia, ratou ko ana maatua i Moho-ao-nui i roto i Wai-kato.
I moe a Hine i to Nga-ti-rau-kawa rangatira a ka whawhai a Nga-ti-mania-poto kia Nga-ti-rau-kawa a ka whati a Nga-ti-rau-kawa i te patunga a Nga-ti-mania-poto, a ka patua haeretia ka ahu te whati ki te kainga o Hine e noho ra i raro iti mai o Moho-ao-nui, ano ka kite atu a Mania-poto te matua o Hine i te whati ra e ahu atu ana ki tana kainga, a e whaia atu ana me te patua haeretia e Nga-ti-mania-poto, e rere ana te whati ra ki te kainga o Mania-poto, ka karanga atu a Mania-poto ki te taua e patu haere nei i te whati; ka ki atu aia,—
Ko wai tera? E kei hewa
Ki te marae o Hine.
Ka rongo mai te kai patu ra, e patu haere i a Nga-ti-rau, kawa e whati ra i te reo o Mania-poto, ka tu, ka titiro atu ki to ratou Ariki, a ka mutu te patu, ka hoki ki o ratou kainga.
A ko taua marae o Hine e kore e pikitia e te patu tangata, e kore e patua te tangata ki reira, a ahakoa rere te tangata i te pa horo a ka oma aia ki te “Marae o Hine” ara ki te pa i noho ra a hine e kore e whaia atu e te kai patu. Aha koa i tawhiti nei ano te kai whai ka rite kau atu ki te arongo mai o taua kainga o Hine te whati, tu katoa te kai whai e kore e whai tonu, ka tukua atu te whati kia haere ana, a hoki atu ana te kai whai, kei tata atu hoki ki te marae o te kainga o Hine. A i pera tonu ano hoki i nga whawhai katoa o mua. Engari ka ahu ke te whati, ka patua tonutia e te kai whai, koia ona Pe-peha,—
Ko te marae o Hine
E kore e pikitia
E te patu.
Ara e te whawhai: a waiho iho aua kupu ra hei pepeha ma nga uri nei.
A ki te mea ka pai te whakaaro o nga uri nei, a e kore e mea ki te whawhai ka waiho hei kupu taki maana ki etahi atu tangata, page 14 ara ki te mea ka haere atu te tangata tutu ope taua a ka kore te rangatira o te pa ka tikina nei hei ope ki te taua e pai kia haere atu aia ki te whawhai: i te wa e tae atu ai te karere ki aia, a ka tu aia ki runga whai korero ai ki te karere ra, heoi ano ana kupu e kii ai ka karanga aia ka mea,—
Haere mai, haere mai,
Haere mai ki te Marae o Hine.
Ma reira e mohiotia ai te whakaaro o taua pa me ona tangata e kore e pai kia uru ratou ki te whawhai.
Whai hoki ki te mea ka mate te tangata o tetahi iwi, a ka kiia kia patua te iwi i mate nei i a ratou te tangata kua mate nei, a ki te mea ka haere atu etahi o te iwi nona te hara ki te iwi no ratou te tangata i mate ra, a ka taki korero te rangatira o te pa o te iwi no ratou te tangata i mate nei, a ki te mea aia kia kaua e oho te iwi ki te taki taki i te mate ra. Ka penei he kupu mana i te wa e tu ai aia ki te whai korero ki te iwi no ratou te hara,—
Haere mai ki te Marae a Hine
Ki te marae e kore e pikitia
E te taua.
Ko taua kainga a Hine e kiia nei, kei raro iti mai o Moho-ao-nui, kei reira tata ano ia. Tapa iho te ingoa o tera wahi “Ko te Marae o Hine.”
Peha Raua Ko Peho (Nga-Ti-Mahuta)
I haere mai tenei tangata a Peha i te ra-whiti a i haere mai ki Kaawhia, a ka moe aia i te tahi wahine o reira o Kaawhia, a ka whanau tana tamaiti ko Manu-tonga-tea te ingoa, he poriro taua tamaiti.
page 15Ka puta taua tamaiti ki waho, ka noho raua ko te whaea a ka nui a Manu-tonga-tea, ka kaha ki te takaro ka mau aia ki tana potaka, a ka takaro tahi atu ki nga tamariki o te Pa, a ka kaha te taa a Manu-tonga-tea i tana potaka, i kaha ke ake i ta etahi atu o ana hoa, a ka mea aua tamariki, ka penei te kupu atu ki aia, “E ngari rawa ta tenei poriro rere rawa tana potaka” a i ia takaro, i ia takaro ka pera hoki nga kupu a te tini tamariki o te Pa ki a Manu-tonga-tea. Ano ka pouri te tamaiti ra ki taua kupu taunu ki aia i te tini o nga ra, ka haere aia ki tana whaea ki a Peho ka mea atu aia, “E tai koia he poriro au nei?”
Ka mea atu te whaea, “Ae ko tou matua tane no te ra-whiti”
Ka noho te tamaiti ra a ka kaumatua, ka tahi ka puta te whakaaro kia haere aia kia kite i tana matua tane, a ka mea atu aia ki te iwi o tana whaea, “Kawea au kia kite i taku matua tane,” i a Peha, te tama a Kai-ahi.
Ka whakaae katoa te iwi, a ka tu te ope, ka rupeke; haere ake ki te kawe i aia hokowhitu.
Ka haere te ope nei a ka tae ki te kainga i a Peha, tae atu ka hengia mai e te iwi o Peha, a patua aua taua hoko-whitu e te iwi o Peha, e te iwi o tona matua tane o Peha, tama a Kai-ahi.
Ka mate ra hoki te hokowhitu ra a ka whakaorangia te tamaiti ra a Manu-tonga-tea, e te iwi ra, a hei te ata ka patu ai.
Ka herea nga ringaringa me nga waewae, a ka toia ki waho o te whare, ko te kiri kau ano, kaore he kakahu i mau ki a Manu-tonga-tea, ka takoto herehere ra hoki aia, a ka pa te hau tonga ki aia e takoto kiri kau ra, a ka wero ki tana kiri, ka wiri aia i te kopeke, ka tahi ka whana ake e te anu o te hau, ka puta tana mihi i reira ki aia e kainga ra e te anu o te hau tonga e te page 16 maeke o te po, ka penei tana mihi ki aia ano:—
E, te kiri o Manu-tonga-tea
Ka tokia e te hau.
Manu nui a Peha,
Peha a Kai-ahi.
Ka rongo atu te tahi o taua iwi i aua kupu mihi tangi a Manu-tonga-tea e tangi puku ra ki aia, ka hoki aia ki te iwi e noho mahana ra i roto i te whare, ka korero ki a ratou i aua kupu a te tamaiti ra ka whakahuatia te ingoa o Manu, o Peha, o Kai-ahi. Ka tahi a Peha ka rongo ki aua mihi a te tamaiti ra, ka mea “E ko taku tamaiti i whanau nei ki Kawhia,” a i te ata ka tikina atu ka pataia, ka mea atu te tamaiti ra ki ana kai patai. “Ko Manu-tonga-tea ahau, toku whaea ko Peho, ko taku papa ko Peha, tona matua ko Kai-ahi.”
Ka tangi a Peha ki tana tamaiti, a hoki rawa ake te whakaaro o Peha, ka ahu hoki ki whea. Ka noho te tamaiti ra i tana papa a roa kau iho ano, ka hoki ano aia ki tana whaea ki a Peho.
Kahore kau he kupu a te tamaiti nei i kii ai i aia e noho tahi ana i te iwi o tana papa. Hoki kau ano aia ki te whaea, ka tupu ana whakaaro, mona i patua ra, a me te ope o tana whaea i kohurutia ra.
Kua noho nei hoki aia i Kawhia, ka tutu ope aia mana, hei tiki hei patu i a Peha i tana matua tane.
Ka tu te ope ra, tu ake kotahi ma whitu, ka haere ki te rawhiti, tae atu, ka nohoia te pa a Peha. He Kohuru ta Peha, he kohuru hoki ta te tamaiti. Te hoatutanga atu, ahakoa mano tini te iwi a Peha, kihai i tu i te kotahi ma whitu a Manu-tonga-tea, ka turia te iwi ra a hinga iho i te parekura i te kotahi rau ma whitu nei, a ka ea te mate o Manu-tonga-tea.
Ko te tahi take tenei o nga tupuna o Wai-kato ko Manu-tonga-tea na ka puta i aia ko Kokako, tana tama ko Tama-inu-po, he poriro ano tena tangata no Kawhia ano te wahine te whaea o Tama-inu-po ko Whaea-tapoko te ingoa o te whaea a page 17 Tama-inu-po, e kore e poto i au te tuhituhi e te pepa kore:—