page break

Upoko V.
Ponga Raua. Ko Puhi-Huia. (Nga-Ti-Kahu-Koka.)

I nga ra o nehe noa atu, i te wa e nui ana taua iwi nei a Nga-ti-kahu-koka, i te akau atu ano o te puaha o Manuka a tae noa ki te wahapu o te awa o Wai-kato, i taua wa, he iwi nui, a he iwi toa taua iwi ra a Nga-ti-kahu-koka. I aua wa he nui a ratou Pa, he pa noho i te pukepuke etahi, a ko etahi he mea noho a kaupapa i roto i te repo i nga roto ano hoki; ko etahi o aua Pa i page 112 nohoia nei, he mea hanga i roto i nga roto i te ara haere atu i Wai-uku ki te Maioro, a ko te tino pa tupu o taua iwi i tu ki te puke i Puke-tapu i Titi he pa noho tua whenua aua Pa nei, ko nga Pa noho hi mataitai, i tu era ki Awhitu, a ki Tipi-tai i te wahapu o Manuka.

Ko etahi Hapu o taua iwi nei i noho i nga Pa i te pito ki uta ki Wai-uku ahu atu ki Te-whaka-upoko, ki Titi ki Te-awa-roa. He Pa ano no ratou i te wahapu o te Awa-roa, i te taha ki te awa o Wai-kato, he pukepuke nei taua wahi i roto i te uru koroi i te repo i te taha katou ana anga mai te waka i te awa o Wai-kato, a ahu mai ki roto ki te Awa-roa, ko taua pa nei, he pa noho mo te hunga hi tuna, a i enei ra kua waiho taua wahi hei urupa mo nga tupapuku, a e kiia ana kei reira a Pou-ate a Papaka, a Teniho ma e nehu ana.

Heoi ra, he korero tenei mo te hapu i noho i Awhitu a i Tipi-tai.

I aua ra o mua, he whawhai tonu te mahi a te iwi ano o Tai-nui i noho i Maunga-whau, ki era ano o Tai-nui i noho i Awhitu, te take i nui ai taua whaiwhai nei, he whakatete ki nga tauranga ika, me nga tauranga mango i waho ake o Puponga. Ko Ngati-kahu-koka e mea ana na ratou taua wahi moana, a ko Nga-iwi ara ko te Hapu e noho ana i Maunga-whau e mea ana na ratou taua moana, a ka haere te ope hi a Nga-iwi ka huakina e nga waka o Ngati-kahu-koka, ka haere nga waka o Ngati-kahu-koka ki te he i aua wahi ka huakina e nga waka o Nga-iwi, ara o te hunga e noho ana i Maunga-whau. He penei tonu ta ratou mahi a he tini nga tupapaku a te tahi a tetahi i mate i aua huaki; koia i mau tonu ai te mauahara a aua hapu nei ki a raua.

A te tahi take a aua taitamariki nei i kino ai, he mea na Nga-iwi ko ratou te uri o te tuakaua, a ko Ngati-kahu-hoka e ki ana, ko ratou te uri o te tuakana, na aua kupu nei i kawe te hikaka a to hunga tai tamarikira, a ahakoa te rongo kua mau na ratou i kawe te patu, a ka he ano te noho pai a aua iwi nei.

A i tetahi o aua wa i mau nei te rongo, ka hokihoki aua iwi nei, ara aua Hapu tahi nei ano o Tai-nui kia kitekite i a raua a ka mahia nga mahi o mua, ara te Haka, te Kanikani, te Niti, te Poroteteke, te Mamau, te ta Kai-hoteka, te tu Matia (tao) me nga tini mahi katoa o nehe. E hara aua mea nei i te mea he mahi i aua ra e aua iwi nei na nga koroheke, kao, na nga tai tamariki, na nga tai-tamahine o aua Hapu nei aua teretere haere kia kitekite i a raua, te mea hoki, mehemea he ope na te kaumatua, he haere kia kite i nga huanga, me nga whanaunga o etahi iwi, ka takaia te takai kakahu, te topuni, te kaitaka, te pounamu, me nga taonga nui o mua, hei mau ma ratou ki te ringa, hei oha ma o ratou whananga ana tae atu ki te Pa; ko tenei, he tira haere na te tamariki o aua Hapu nei, na reira i kore ai e maharatia aua taonga nui o mua, a te mea ano hoki, kahore kau aua tu taonga nei i whaka-whiwhia ki te tai tamariki i aua ra, ma nga tino koroheke, me nga kaumatua rangatira anake aua tonga e kitea ai.

A i aua ra i mau ai te rongo a aua hapu nei ki a ratou ka hokihoki te tira haere a tetahi a tetahi ka haere mai o Awhitu ki Maunga-whau, a ka haere o Maunga-whau ki Awhitu. Haere ake i aua ope nei he tamariki kau, otira e hara i te tamariki nonohi nei kao, he tangata kua mau i te moko, otira ko nga tai tamariki kaumatua o aua iwi, ko ratou ko te hunga e page 114 whakapakari ake ana ki te wa e puta kupu ai ratou ki te iwi. A i aua ra nei ka kite kite ratou aua tai tamariki nei i a ratou, ka kite atu nga tane o tenei i nga wahine o tera, a ka kite mai nga tane o tere i nga wahine o tenei, nei koe, ko te tamahine o te tino tangata i Maunga-whau, he kotiro pai, he wahine atahua, ki ano i moe noa i te tane, ahakoa aruaru te tane i aia kihai aia i pai atu ki era, a i aua ra nei e taka kau ana ano aia. Ka hui te hui ki Awhitu, ka haere atu te tira o Maunga-whau ki reira, a ka kite o reira tai tamariki rangatira i taua kotiro nei i a Pahi-huia, a ka mea puku aua tamariki rangatira o Ngati-kahu-koka, ma ratou taua wahine ra, ara ka mea aia, aia, aia o ratou, mana, mana, mana, otira he mea kii puka taua ki nei i roto ano i a ratou, kihai i whakine ta tenei, ta tenei, hiahia, kia rangona e ana hoa, a ka riro pea a Puhi-huia i te tangata ke ano o ratou.

Nei koe, he tini nga tangata tai tamariki rangatira o Ngati-kahu-koka, otira ko nga tino tangata o ratou, e hara i te mea he tini ratou toko toru nei, toko wha nei ano nga tino taitama Ariki, a he maha nga rangatira tai tamariki teina, ko Ponga te tahi tangata rangatira o ratou otira e hara aia i te tino rangatira ariki, he uri teina aia koia tana tupu i heke ai i te tupu me te mana o etahi o ana hoa.

Ka noho taua tini tamariki nei i Awhitu, a ka tae ki taua ra, ka mea tetahi o aua tai tamaiti Ariki kia haere ratou ki te tira haere ki Maunga-whau ka korerotia ki te hapu katoa, a ka whakaae nga tai tamaiti wahine tane, o nga mea ano ia kua ahua pakeke te tupu, kia haere ratou kia kite i era whanaunga o ratou i taua Pa nui nei i Mau-nga-whau.

He Hotoke te wa i kiia ai taua ki nei, a ka mea taua tini tai tamariki nei; me mahi e ratou ki nga mea kakara o mua, hei taonga ma ratou ki o ratou ringa mau ai, hei koha ma ratou ki nga kaumatua o Maunga-whau. E takurua ana nawai a ka tata te puta o Matariki ka pumahau te tau, ka pua te Kowhai, ka pua te Hutukawa, ka tahi aua tini tamariki ra, te tane te page 115 wahine, ka kohi i te hua o te miro, hei hinu whakakakara, ka kohi i te moki, i te ake-rau-tangi, i te karetu, me nga tini taru me nga tini pu kohu kakara a nehe, a ka tutua ki te hinu miro, ki te tangeo, ki te hinu kohia, a ka mahia aua mea nei, a ka oti a te tini, nei koa, he tautahi a Ponga, kaore ana tua-hine, kahore ana teina, koia anaki, a he mea ui eia ki tana whaea te mahi e mahia ai aua tu mea nei. He tangata pai koa e Ponga he tangata kupu iti, he tangata ahu-whenua, he tangata rangatira aia ki ana taonga ara ki ana kai e nga-kia ai e tona ringa, he ngahora noa atu ma ana hoa. Ano ka rongo tana whaea i tana ui ki te hinu rautangi, ka mea atu taua whaea ona ra ki te tahi wahine hoahoa ano ona kia mahia e raua he rautanga ma Ponga.

Ka hua te rata, ka titaha a Matariki ki te uru, ka tae ki te ngahuru, kua poki te rua kumara, ara kua tae katoa te kumara ki te rua. Ka kiia kia hoe te tini tamariki nei ki Maunga-whau. Ko era ko nga tini rangatira taitama-riki ariki kua whiwhi i nga mea pai katoa, he mea hoki he uri ariki; rongo noa to ware ki a ratou whakahau, ka kohi nei aua ariki tai taimariki nei i a ratou taha hinu, me nga tatua karetu, me nga piki toroa, me nga remu huia, me nga hou kotuku. Ka mau a Ponga i ana mea i mahia ra e tana whaea raua ko tana hoahoa, a ka eke taua tini nei i te waka. Ko Awhitu te Pa i noho ai aua tini whahapiwari nei. I nga ra i mahia ai aua tini hinu kakara nei, ka puta te kupu whakahi a etahi o taua tini tangata nei, ara o te hunga kua aroha puku nei ki a Puhi-huia, a ka pakiwaha noa iho ratou kia ratou ka tawai etahi ki etahi, ka mea te tahi ki te nuinga o ratou i te wa i hoki ia ratou ki te whare matoro, “E hoa ma, hei nati te mahi a mea i te hinu mana, he mea pea kia tahuri mai ai he tane mana o Nga-iwi.”

Ka mea te kotiro nana te ingoa kua kiia nei e tenei e tawai nei, “Oti he aha te take i mahia ai e koe nga piki toroa o to tupuna i mate ki Kawhia hei whakangahau mo to mahunga, hua noa koe i a koe ka haere nei ki Maunga-whau, ma o toroa ka pai ai te whiu o te pane, e tahuri mai ai a Puhi-huia ki a koe?” he penei te ahua o te tawai a aua tini tamariki nei ki a ratou. Ko Pongo ia, kahore kau he kupu kotahi mana, ko tana ipu hinu e page 116 mau ra, he mau kau noa iho ano hei whakawahi mo tona ma-hunga ano, ana tu i te kapa haka.

Haere ake te ope nei hokowhitu, haere ake ano ko nga tangata o Ngati-kahu-koka, me a ratou, ropa ano. Haere ake hoki ko te tane me to wahine, ko to wahine Puhi, haere ake ano ana hoa noho i aia; ka eke nei taua tini nei i ta ratou waka, a ka whakawhiti mai i te taha tonga o Manuka ka whiti mai ki Puponga, ka hoe mai whaka te tauranga waka i One-hunga.

A i aua ra he Pa nui a Maunga-whau. He mano ona tangata, he Hapu nui te Hapu nana i noho taua Pa. He nui te whare o taua Pa, me ona Pa tau-awhi i te Pa nui. He nui nga Rua-kumara o taua Pa, me ona ingoa o aua rua kai, he nui noa atu te marae o te Pa matua, ko taua marae i te tino toitoi o te pa matua, a he whare matoro I te tahi pito, ki te pito ki te marangai o taua marae, ko te whare manuwhiri i te pito ki te Hauanru o taua marae. He nui nga maioro o taua Pa, me nga pekerangi, a he whare katoa i te taha ki roto o nga maioro puta katoa tawhi noa te Pa. Ko te wai o taua Pa he puna kei te taha ki te hau-raro, kei te ara e haere atu ai i taua Pa ka anga te haere ki te Too, e kore taua puna e mimiti i te raki o te raumati:

Tena a Ponga ma te hoe mai ra, a ka kitea atu e te tini wahine kohi pipi i One-huuga ka powhiria a ka u, ka haere mai a ka kitea e te Pa nei e Maunga-whau ka pa te powhiri me te karanga “Haere mai ra e te manuwhiri tu a range,” haere tonu atu te iwi tamariki nei a ka tae atu ki te Pa, a haere tonu me te piki tonu a tae noa ki te tino marae o te Pa ka noho a ka whaiwhai korero ka mutu, e tahu ana te kai a te Pa, ka tao, a kua maoa, ka whiua te kai ra ki te tahua, a ka tahuri te manuwhiri ra ki te tohatoha i tana kai, ka mutu te tohatoha e kai ana, otira ko nga kai a te manuwhiri ra, he mea kai whakangaio, e kai ana e whakaaro ana kia iti te kai, kaua e whakanuia rawatia kia angiangi ai te poho o te tangata, mo te turanga i te aro-a-kapa o te haka, kia tirohia atu ai te hope o te tangata, ana na, me te page 117 mea kua motu; e noho ana te manuhiri ra me te maharahara me te mea. “A whea ano ra ka po?” a me te tangata whenua i pena ana ano hoki. He mea i pera ai, he kite i te tira nei he tai tamariki kau, he haka te mahi ma ratou, me te pa ano hoki, te ai he kaumatua o te tini o Ngati-kahu-koka nei hei riri i te mea he haka te mahi ma ratou a ao noa te ra. Na te tamariki hoki taua kai nei te Haka, me te kanikani, a he titiro kau atu ta te koroheke, a i nga wa e mahia ai aua mahi ki te whare matoro ranei, ki te whare manuhiri ranei, e kore nga koroheke e riri ana roa te mahinga i te whare matore, te mea hoki na nga taitamariki, taua whare; tena ko te whare manuwhiri he whare e moea ana e nga koroheke i nga wa e nohoia ana taua whare e te pahi manuwhiri, a ka roa te haka a te tamariki te ai he wahi e korerorero ai te kaumatua ki taua manuwhiri ka atiati te kamatua i taua mahi kia rongo korero ai ratou i nga tauhou.

A ahiahi kau iho ano, e whiu ana te tangata whenua, a te mea ano ka rupeke (poto) noa ratou ki waenga o te marae e nohoia ra e te manuwhiri, ka tahi ka turia te haka, e ratou ka tika he kapa, ka taki he kapa, nawai a ka rite no ano nga kapa haka, a ka tahi ra ano ka takahia, a e takahia ra nga kapa haka, ka tahi ra ano a Puhi-huia ka whakaaro, te kotiro o te rangatira o te Pa nei o Maunga-whau, ki te wa hei putanga mona ki mua o te haka nei pukana ai, no te mea hoki ki tana whakaaro, e kore aia e pai kia rere kau ki mua o te aro-a-kapa o te haka, engari ano kia rite te takahi, me te papaki, me te horu o aua kapa katoa, ko reira aia te pai ai, te rawe ai te rere ai ki mua o aua kapa ra pukana ai, ngahau ai. Ka tahi ka takahi te iwi ra, a te mea no ano ka haratau marire ki te whakaaro a te wahine ra, taua tino putanga ki mua o aua kapa ra, o nga kapa o te haka, ka tahi ra ka pehia ki te tahi taha, ki te tahi taha, ae ta te tua wahine pai hoki, whakamau noa atu ki nga kanohi o taua kotiro ra, ana me te maure ka puta ake i te pae, ka titiro te tini tane taitamariki rangatira o te tira o Awhitu ki te kotiro ra, a mate page 118 noa ake ratou ki te pai o te pukana o te tamahine nei, a ko Ponga te mea i mihi puku ki aia, me te tino mate ano o tana manawa ki te aroha ki taua kotiro: otira kihai aia i kuihi kupu ki ana hoa, ko ana hoa ia i wairangi noa iho ki te kotete ki te hameme i a ratou nei whakaaro mo taua wahine nei, mate noa ake ratou katoa i te aroha ki taua kotiro, heoti ano te kupu a ratou katoa he mea mana, mana, mana o ratou taua wahine humarie nei.

E haka ana te iwi whenua ra i te haka, a ka mutu no ano, kei runga ko te ope tamariki nei, ka whakanohoia he kapa, he kapa, a uru katoa atu ana ano hoki a ratou ropa ki taua haka, he mea hoki koa i pera ai, kia nui ai nga kapa kia wheoro ai te kihi a te ngutu o te hoko whitu taitamariki nei, kia haruru ai te tioro o te taringa i te haka. Ka tu nei nga kapa a ka rite noa ano, te tino pakinga o nga ringa i pakia ai, e papake ana tera nga kapa nei, e whakataretare ana a Ponga kia puta ai aia ki mua o taua kapa ngangahu ai, tera hoki koa te iwi whenua katoa o te Pa nei kua mene (poto) mai ki te marae titiro ai i te haka o te ope tamariki nei, te tino putanga o Ponga ki mua o te kapa, a ka pehia ki te tahi taha tana upoko, ka pehia ki te tahi taha, ana ta te tama pai hoke, ka titiro te iwi ra ki te pai o te haka a Ponga, mate noa ake i te mihi ki te rangatira o tana tu haka. Ana koa ko Puhi-huia te noho mai ra i roto i taua iwi te titiro mai ra ki a Ponga e mahi nei i te mahi a wairangi noa ai te ngakau o te wahine ra, heoti ano ko te ngakau o te kotiro ra kua mate noa ake ana mahara, kua whakaarorangi noa ake te ngakau ki a Ponga, he oti ano rapea ka kowhana i roto i te wahine ra te ngakau mate ki a Ponga hei tane mana, ka tingia aia e te hinegaro kakapa, ka whana ake kia tata aia ki a Ponga, me pehea i te wehi kei kitea aia e te iwi, kei kiia kua tutua te tamahine o te tangata nui o Nga-iwi.

Ka mutu te haka, ka haere noa atu te iwi whenua ki o ratou kainga, otira ko Ponga kua tino hiahia rawa atu ki te kotiro ra.

Ahiahi po kau ano, ka tae te ope ra ki a ratou mea i mahia mai ra i Awhitu, e tuku ana tenei, ki tana whanaunga, e tuku ana tenei ki tana whanaunga, a ko aua uri Ariki ra ko nga mea page 119 i taua ope nei i tuakana nga tupuna ki o Ponga tupuna, ka tukua a ratou nei hinu kakara, me nga remu Huia, me nga hou Toroa, me nga ipu Taramea ki te tino Rangatira o taua Pa nei o Maunga-whau, he mea koa, i tonoa taua tira Ariki nei e te tangata whenua kia moe i te whare o te matua o Puhi-huia, ko Ponga ma ia i moe i te whare mo te manuwhiri.

Ka moe nei te iwi whenua, me te hokowhitu o te tira tamariki nei, ko te moe ia o Ponga he moe whakatorouka kau tana, he wawata hoki nana, e pehea ai e tata atu ai aia ki a Puhi-huia.

Ka mahi nei a Ponga ka rapu tikanga mana e na ai te mate o tana ngakau aroha ki te kotiro ra, a te kitea eia to whakaaro, te mea hoki koa i takoto aia kia moe, a takoto nei, takoto nei, to moe kau ake ka ara aia ka puta ki waho ki te marae noho ai, he aranga nona, he whaka-tikanga ano hoki to tana mokai, a ka puta aia ki waho, ka noho, me te haere atu ano tana ropa i muri i aia noho ana, a noho ana ka ki atu a Ponga, ara koa he pouri te po, “Kowai tenei?”

Ka ki atu te ropa ra, “Ko au ko to kai tonotono.”

Ka ki atu a Ponga, “Hei nati te kore o te hiamoe i au i te whare ra.”

Ka mea atu te mokai ra, “He hahaka nou he ruhi nou i te pukanatanga. E moe te mata he aua e ara te mata hi tuna.”

Ka mea atu a Ponga, “Ae ra, ko te kore koe o te mahara ki nga mea o Awhitu.”

Ka mea atu te ropa, “Ki te aha i a nei?”

Ka mea atu a Ponga, “Ki nga mea o mua, kei te noho tupato au i au, he mea hoki ko nga mate o te Pa nei ki ano i ea.”

Ka ki atu te ropa, “He tika i ana, otira i haere tira tamariki mai tatou, he aha ta te kiore tana huanga.”

Ka mea a Ponga, “Koia koa, otira he iti mokoroa e hinga te koroi.”

Ka mea te ropa, “He tika koa, he ngahau noa iho ta tatou i haere mai ai, a he whanaunga e noho ana i te ra o te rongo taketake.”

page 120

Ka ki a Ponga, “Ae ra kei rarahu te ringa o te tahi o tatou ki te aha ki te aha, hei mate mo tatou.”

Ka mea atu te ropa, “Ae, otira ma koutau ma nga mea nunui e rahu te tapu o te Pa nei, e kore tena e mahia e te penei me au nei.”

Ka ki atu ano a Ponga, “He rarahu rapea tau e kii na, he ringa mau ki te taonga?”

Ka ki atu te ropa, “Kao, he taonga te taonga, a he mana tapu ano hoki to te taonga kori.”

Ka ki atu a Ponga, “Mo Puhi-huia rapea to kupu?”

Ka ki te ropa, “Oti, e ngaro hoki te mea kua piata, kua rarapa te kanohi o koutou o nga mea nui o to tatou haere ki te kotiro ra i te wa ona e pukana ra?”

Ka mea atu a Ponga, “E hoa, he tika to kupu, ko au kua mate noa ake: me hoki tatou ki te kainga, kei he au, he mea hoki kua mate ano a tatou Ariki ki taua tamahine ra, a ki te mea ka riro i au, hei take ngaki mate moku.”

Ka mea atu te ropa, “E ki ana au, he tapu te tapu, otira e kore te tapu e kiia he tapu i te wa o te aruaru wahine.”

Ka mea atu a Ponga, “Ae i te kainga tupu.”

Ka mea atu te ropa, “He kainga tupu koia te kainga o te tohunga o ia iwi o ia iwi, e tikina mai ra a tatau wahine e aruarumia ra e nga tangata o Aotea. Haere mai ra hoki ratou i te kainga mamao a tae noa mai nei ki Manuka. He uri rangatira koe e kore koe e akona ki te riri, whai hoki e kore koe e akona ki te ngaki kai ma tama kapakapa.”

Ka mea atu a Ponga, “Kei te porahu (raruraru) kau noa iho aku whakaaro, e kore au e mohio ki te aha ki te aha.”

Ka noho nei a Ponga raua ko tana mokai a roa noa, ka maharahara te ropa ra ki te mate whakamomori o tana ariki, a na taua pononga aia a Ponga i whakamohio ki te tikanga mahi mana, ka mea atu te mokai ra ki a Ponga, “E koro tenei te whakaaro, kua kitea e au, whakarongo mai i ana, a mau e pai, e pai ana, a mau e kino, e pai ana, tenei koa kia korerotia atu ki a koe, me hoki taua ki te whare nana koe ka moe, ae, nana ka page 121 koe ka kore, ae, otira kia manawanui. Kia mau to mauri ora i a koe, he kai te kai, me kai, me kata, me korero, ko te pouri ou e pouri na me whakakoromaki ki roto i a koe, a hei te ahiahi ka maminga e koe he mate wai tou, a ka karanga e koe ki au, otira ko au kia mamao noa atu i a koe, hei te whare ke noa atu au noho mai ai, a me whakatuturi e au, kia nui ai to karanga i au, ki te wai mau kia kawea e au, a te rongo noa ake koa au, ma reira pea te matua o te kotiro ra ka rongo ai ki to reo, ki to tono wai mau e whakatutu-ritia nei e au, ma reira pea aia ka tono ai i tana kotiro ki te kawe wai mau, ma reira pea taua matua ona to mea atu ai ki tana kotiro, ‘E ko, he aha i waiho ai te manuwhiri ra a Ponga ki karanga noa ana ki tana ropa ki te kawe wai mana, te kawea atu ai he wai mana e koe,’ a ka rongo pea te kotiro ra, ka haere ki te kawe wai mau, a ki te haere aia ki te kawe wai hei reira koe ka whai (aru) atu ai i muri, a kia tae ki te puna ra, hei reira korua noho ai, whai korero ai, a e kite koe ka whakatika te kotiro ra ki te tiki wai mau, ka whakatika aia ka haere, hei muri tata koe ka whakatika ai ano hoki ka haere ki waho, otira ka whakatika koe, me penei na e koe he kupu mau, ‘Kei whea ra te pononga hoi (turi) nei? tukua atu au ki te kimi (rapu) i aia, a tae te whakatuturi o te taurekareka nei, kia penei rawa ake te angaanga (upoko), wahia ana i kona.’”

Ka whakarongo puku a Ponga, a ka whakatika raua ka haere ki te whare, moe nei moe nei te whare ra, ano ka rikoriko te ata, ka kakarauri, a ka oho te tini i roto i te whare manuwhiri, ka ka te kai ka maoa, e kai ana me te moe tonu a Ponga, na tana ropa i whakanoi (whakairi) he kai mana, a oho rawa ake aia kua tikaka noa ake te ra, ka kai te tangata nei i nga o i tiakina ra e tana ropa mana, a ka haere aia ki te whare matoro, roa rawa i reira kua tu a too te ra, ka whakatika aia ka haere ki te whare o te matua o Puhi-huia, ka noho i reira ka titiro atu ki te kotiro ra, o korerorero ana ratou ko nga kaumatua o te Pa nei, a kihai i roa ka heke te ra ki te rua, a ka po, kei te takaro te iwi ra i te whare matoro, kei te kanikani ano te iwi ra i te page 122 whare manuwhiri, otira kihai a Ponga i ahu ki aua whare, i noho tu a mokemoke ano i te whare i te kotiro ra, ko te kotiro ra koa i noho tonu ano hoki i te whare ratou ko tana papa, me tana whaea, me nga tino tangata o to iwi nei o Nga-iwi.

Nga korero o te hanga nei he korero i nga tataku korero whakapapa o mua, he tataku i nga tupuna mai ano i Hawa-iki, he ako hoki i a Ponga; te take i korerotia ai aua korero nei e ratou ki a Ponga, he uri teina aia no nga ariki, i puta mai hoki aia i a Hotu-nui ma.

E tataku ana tera i nga kauhau o nehe, me te korero i nga mahi a nga tupuna i mahia i tenei taha ara i Aotea-roa nei. Haere ako ano te whakapapa tupuna me te whakatu i nga pakanga o mua, i nga ra o Hotu-nui i haere mai ai ki Hau-raki nei. Me nga mahi a Tama-tea-pokai-whenua, me nga mahi a Ngati-awa i raro i Hokianga-o-kupe, me nga mahi a Kauri i heke ai ki runga ki nga kainga i Tauranga, me Tara-naki, nawai i korero, a i korero, a ka taki hokihoki etahi o aua koroheke nei ki o ratou whare moe ai, a ka haere ano hoki ka moe nga tangata o te whare nei, noho tonu a Ponga i taua whare, kihai i hoki ki te whare manuwhiri moe ai, ka moe te whare nei, a roa rawa ka mate a Ponga i te hiainu, ka pa tona waha ka karanga ki tana ropa ki te wai ki aia, ka mea “E ta kawea atu he wai ki au” he mea koa ko te whare a te mokai ra i moe ai he wahi ke noa atu o te Pa nei, a te rongo kau noa ake.

Ko te whare a Puhi-huia ma i noho ai i te tekotoko o te Pa nei i te taha tuaa Tonga ki te marangai o Maunga-whau, i raro tata ake ano i te wahi papa maro te whare kauta o nga ropa a Puhi-huia ma i moe ai, hua noa te hunga e moe i te whare nei kei reira te ropa a Ponga e moe ana, a he hoi marire (turi) ano nona, a he kainga tauhau, he wehi te tahi ona ki te tiki wai i raro i te papa koraha o te pa nei, koia raka te take o tana hoi, a te tahi u ana, he po pouri he te kitea te ara ki te puna wai, karanga tonu a Ponga i tana kupu ki tana ropa, a he te rongo mai, ka hoha aia ka mea “Ka hei tau, kia penei rawa ake koe page 123 apopo, hei kai koe ma te Rango.” Ka takoto, ano a Ponga ki te moe, me te ngunguru puku ki aia, ano ka rongo te whaea o Puhi-huia ki te tangata ra e karanga nei, ka oho ake aia, ko te kuia koa o te kotiro nei te mea kua oho ake ka oho te kupu a te kuia ra ki tana kotiro ka mea, “E ko, he tuturi ano hoki te tahi ou, te rongo koe ki te manuwhiri e karanga kau nei ki tana ropa, ka tingia nei aia e te hiainu, e kore koe e aroha atu u ana ki tana mate, a ka haere koe ka kawe wai mana.”

Ka mea atu te kotiro ra ki tana whaea, “Ua atu e iu koe he atua te taru o te ara e wehi kau ai au, ko kuo te po, he kano kahurangi.”

Ka whakatika te kotiro ra ka mau ki te kiaka (tahaa) ka puta ki waho; nei koa i te tahi pito o te whare aia e moe tahi ana ratou ko ana maatua, a he kuaha ano to taua pito o te whare, a ko Ponga e moe ana i te tahi pito ano o taua whare a he kuaha ano to tera pito; puta kau ano te kotiro ra me te rama kapara i te ringa, ka whakatika atu ano hoki a Ponga ki runga ka mea ki ana hoa, “Tukua atu au ki taku mokai e hoi nei ki au, nawai ko te mate wai a ka hemo au i te hiainu, penei rewea ake koe i au, ka takahi to wairua i te ara ki Pae-rau.” Ka puta a Ponga ki waho ko aua kapu koa ana ra, he parau (teka) kau nana, he whakangaro marire ano nana i tana tikinga whai atu i te kotiro ra, kahore kau ana mea kia haere aia ki te tiki i tana parau (ropa) kia patua eia, ko aua kupu ana, he mea kii eia kia rongo ai ana hoa moe, kia kiia ai e ratou, e haere pono ana aia ki te patu i tana ora (pononga).

Puta kau atu eno aia e hara kua tika te ara o te tangata ra ki te haere, otira kihai aia i ata mohio ki te ara ki te puna wai, engari i whai atu aia i te ahi kapara, me te reo o te wahine ra, e haere ana hoki koa to wahine ra me te waiata oreore haere kia ngahau ai raua ko ana taringa ki tana reo kei pokea aia e te wairua, a ka whai atu a Ponga i taua ahi me te reo o te wahine ra, e tae ana te kotiro ra ki te puna wai, e hara e tu tahi atu ana a Ponga i tana tuara i te puna ra ano, e utu ana e wahine ra i te wai, ara ka tae tana ringa ka pehi i te taha ra ki roto i te wai, a page 124 ka ki noa ano te koako (tahaa) na tahuri noa ake to kotiro ra ki te hiki ake i tana ipu wai, ara he tangata e tu ana i tana taha, i muri i aia, ko Ponga koa e tu atu ra, me te kite mai ano te kotiro ra i aia, i te marama atu o tana rama kapara. Tu kau ake ano te wahine ra me tana ipu wai, tu tonu, te kuihi, te waha te aha, taro (roa kau iho) rawa ka tahi ka ki atu te wahine ra ka mea atu ki a Ponga, “He aha tau i haere mai ai koe?”

Ka mea atu a Ponga, “I haere mai au ki te inu.” Ka mea atu a Puhi-huia, “Ha, i haere mai nei hoki ahau ki te kawe wai mau, he aha koe te noho atu ai i te kainga, a maku e kawe atu he wai mau.”

Ka tahi ka ki atu te tangata ra ka mea, “He tika ano taku kupu mate wai, na te ngakau ke tenei hia inu, na roto i kawe ake tana mate ki a koe.”

Ka rongo te kotiro ra i aua kupu, ka mahara aia, a kua hiahia te tangata nei ki au, a ka noho raua ka korerorero, ahuareka noa iho a raua korero ki a raua, ka mea atu a Ponga, “He kainga mataitai toku kainga a Awhitu, haere atu ki te wahapu o Manuka tena ko tou kainga he aruhe tona kai.”

Ka mea te kotiro ra, “He ika ano ra te ika o tenei Pa, he ika no te tai tu-auru, a he ika no te tai hoenga taitama wahine, e kite ana tenei Pa i te tini o te mataitai o hea o hea.”

Ano ko Ponga, “He tika te kai, he pai te noho o tou Pa, ko te kore mau mo te hinengaro.”

Ano ko Puhi-huia, “Ae kei tou kainga pea te ngahu na te tini o te uri Ariki.”

Ka mea atu a Ponga, “He tika hoake taua ka hoki ki reira koe titiro ai.”

Ka mea atu te kotiro ra, “Titiro hoki ki hea, kua kite nei au i a koe.”

Ka mea atu a Ponga, “Ki te rite tau ki taku, me hoki koe i au ana hoki to matou pahi.”

Ka mea atu a Puhi-huia, “Kei a koe te whakaaro, otira, a te ra e hoe ai koutou, mau e unga i o hoa kia haere ki o matou waka i One-hunga, kia kotikotia nga herehere o nga rauawa, a page 125 ka tuku ai i ta koutou waka ki waho manu mai ai mo taku tika atu ka riro tatou, te ai he waka hei whai (aru) mai i a taua.”

A korero ana raua mo te ra e haere ai raua e hoki ai ki Awhitu, a ka hoki te wahine ra ki te Pa me te taha wai ano ki te ringa mau atu ai.

Ka ki atu a Puhi-huia ki a Ponga, “Hohoro te haere ko koe o taua kia tai wewe ki te whare.”

Ka tae a Ponga ki te whare ka ui ki ana hoa, “Kaore ano te wai nei?”

Ka kiia mai, “Kao.”

Ka mea a Ponga, “Taku mokai te kitea, kei whea ranei, he ngaro nona i ora ai tana upoko te pakaru ai i au,” e korero ana a Ponga ka putu a Puhi-huia me te wai, ka tapoko mai ano aia i te kuwaha ano ona i puta atu ai, me Ponga i hoki mai ano ma te tatau ona i puta atu ai ka tae mai te kotiro ra me te wai ka mea atu te whaea “Te roa ou.”

Ka ki atu a Puhi-huia “He ara tata koia? a he ra e whiti ana, i mihi ai koe ki taku roa, i kiia atu ra e au ‘Ko kuo te po.”

Ka ki atu te whaea, “Kawea to wai ma to teina ma Ponga, ka mate i te taringa atu ki a koe.”

Ka mau ano te kotiro ra ka mau i te ipu ki a Ponga, he uri rangatira koa a e kore e inu i te ipu, ka whakatutua eia ki ana ringa a ka ringitia e Puhi ki aia, ka inu a ka makona.

Ka noho nei te Pa nei, me te tira tamariki nei, a ka hoha te noho, me te tu i nga haka me nga tini takaro, a ka tae ki te ra e hoki ai te tira ra ki to ratou kainga, a ka rite i te tokomaha te whakaae te ra hei hokinga mo ratou, i te po o te ra ao ake ko te ra e hoki ai ka mea atu a Ponga ki tana ropa, “Haere mai haere ki o hoa, ka mea atu i taku kupu, hei te po nei ka whakatika ka haere ki One-hunga, ka noho ka tahu kai, ka tatari mai i a matou, kia ao ako ana te ra apopo, e tae ki nga waka o te iwi nei ka tapatapahi i nga herehere o nga rauawa, kaua te waka kotahi e mahue; a ko to tatou waka me kawe ki waho manu mai page 126 ai. Nei te take hei kiianga atu mau ki to tatou nuinga, he kupu i rongo ai au, he korero na te tini o nga koroheke o te iwi nei i te whare i noho ai au, i te whare o te matua a Puhi-huia, he tataku na ratou i nga mea o mua, puta ki a Kupe, puta ki a Hotu-nui, puta ki a Tama tea-pokai-whenua, a puta katoa ki nga he a Wai-kato ki aia ano, ara o nga mahi a nga Hapu i puta mai i a Tai-nui. E tae ki to tatou waka, kia manu i waho, a ko ratou o to tatou tira kua tae wawe atu, hohoro te eke ki te waka, ka mau ai ki nga hoe, me te noho tatari mai ki au, tena an kei muri kei te titiro i te whakaaro o te iwi nei ki a tatou, noho tupato mai kia tatanga ai to tatou puta ki waho ki Awhitu, he mea hoki i tapatapahia ai nga here-hero o a ratou waka, kei ai he waka, whai mai i a tatou.”

Ka tae te ropa ra ki ana hoa, ka rongo ratou, heoi ano rongo kau ano, ka oho te mauri o era, ka whakataka ka haere i te po, ao kau ano to ra kei te mahi i nga waka, a rite rawa te kupu ako ata a Ponga ki tana ropa, a ka rewa to ratou waka, ka noho mai ka tatari i a Ponga ma, ka noho nei a Ponga i te Pa nei i Maunga-whau, a ka rite noa ki te wa i munaia atu ra ki tona mokai a ka rite. I mea atu hoki aia, “Kia moiri kau ano te ra, kia ka te kai a ka mutu, tena rawa matou te haere atu na.”

Oti kau ano te kai o te ata o te Pa ra, ka mea atu a Ponga ki ana hoa, “Ka hoe tatou he roa te wa moana, kia whiti ao ai tatou i Manuka, kowai i tohu ai e kore tatou e raru i te taniwha i te wa o te po.” He taniwha hoki to te wahapu o Manuka ko Kai-whare to ingoa, a e pau ana te waka i aia te horo; koia te kupu a Ponga i whakaaetia ai e ana hoa.

Ka whakatika te ope tamariki nei ka tatua i a ratou mo te haere, ka hui atu te tangata whenua ki te poroporoaki i a ratou, a ka rupeke (poto) mai te iwi o te pa nei ka whakatika te rangatira o te Pa, ka mau ki tana mere-pounamu ka hoatu ki te tamaiti Ariki o taua ope nei, a ka hoatu hoki te mere a taua tamaiti ra ki te rangatira o te Pa, he mea koa aua mere nei he manatunga, a he tika ki nga ritenga o mua kia hokohokoa aua page 127 tu mere nei e aua tangata, no te mea ko raua nga uri toitu e takoto haere ai ana mere, a he mea hoki ko taua tu mea nei ko to mana tunga patu, he wa ano ka mau i nga uri o te tahi hapu o te iwi, a roa noa, ka kawea e aua tangata i aia taua mana tunga nei e mau ana, ka kawea ka tukua ki etahi ano o nga uri o te tupuna nana taua patu i te matatitanga, koia nei to tu hokohoko o aua mere nei. A te tahi tikanga, he whakapumau i te rongo taketake kua takoto i nga koro-heke o aua hapu nei, ara, o Nga-iwi a o Nga-ti-kahu-koka, a hei mutunga ano hoki mo nga korero o taua ope taitama-riki ariki nei ki nga rangatira o Maunga-whau, hei maunga hoki mo ta ratou rongo, ka mau nei hoki te tahi i ta tetahi patu, a te tahi i ta te tahi patu.

Mutu kau ano aua mahi nei ka whakatika te ope tira tamariki nei ka haere, a ka whakatika nei ratou ka haere ka haere tahi atu ano i a ratou etahi o to tangata whenua, ko te ara koa i haere iho ai ratou i taua Pa nei, i heke iho i te toitoi o te Pa i te marae tonu o te pa ka ahu iho ki te hauauru ka heke iho whaka te Tatua a ka haere i te ara i runga i te rangitoto ka ahu ki One-hunga, ka heke nei taua tira nei, ka haere mai te nuinga o te Pa ki nga kuaha o te pa karanga ai “Haere, haere, haere, ki to kainga,” e haere, ana te tira ra, me te powhiri te tangata whenua, ka whakatika atu etahi o nga tamariki me nga kotiro, me nga tamahine o te tangata whenua, ki te powhiri i waho o te pa, a ka haere te ara konihi a Puhi-huia, ratou ko ana hoa, a e haere ana rapea te tamariki tamahine e whakatakohe haere ana, e wawata haere ana, me te kata haere, na wai, a nawai ka mamao atu ki waho o te Pa nei, a ka titiro atu te matua tane o Puhi-huia ka hoi (tawhiti) noa atu ki tawhiti o te Pa, ka pa tana karanga ki tana kotiro ka mea, “E ko hoki mai, hoki mai, na te wairangi tena tu haere ki tawhiti, ka kiia koe e te tira ra, he tutua,” i rongo ano pea te kotiro ra i te reo o tana matua, a me aha hoki, kua takoto ra hoki tana hiahia, a kua maro tana i whakatakoto ai, kihai aia i hoki mai, ko ana hoa ia i hoki atu i te kupu o te tangata i karanga atu ra, tena ko tua wahine, i pai te haere, i pai te haere ara i ata oma i te timatanga, page 128 tena e mamao, ko tenei kua tawhiti kua tatu ki raro, kua papa tonu te ara i te raorao, ka torero tonu aia ki te haere, ka re re a manu ra hoki, he kawanga no tana ngakau ki te whai i te whakahia-ngongo o tana ngakau: te tino omanga koa o te wahine nei, kua tata ki te taha o te toka rangi-toto e tu ana i te ara, e hara te tino omanga i oma ai, ana na, ta te kohine pai i raro tonu te upoko heoti ano hoki rapea ka kite mai a Ponga i aia, ratou ko nga hoa a Ponga, he kite mai i te haere o te kotiro nei he taka kino te haere, ara he oma mai he whai mai i a ratou, ka mea atu a Ponga ki ana hoa “E he aha tenei? Kia tatanga tahi ta tatou haere, he aitua pea, ina hoki te tino o te kakapounamu o te pa nei e whai mai nei i a tatou,” ano ka tata atu te wahine ra ki a ratou, he mea koa i kite a e ratou e taka kino atu ana te whai a te kotiro ra i a ratou, ka whaka-ngawaritia e ratou ta ratou haere kia tae atu ai te wahine nei ki a ratou, ka tae no ano te wahine ra ki a Ponga ma, haere tonu atu te kotiro ra tu ana i te taha o Ponga me te manu e kakapa ana te manawa o te kohine ra i te whainga mai i aia, ka ki atu te wahine ra, “Kia ngawari te haere, ma te uaua ano ona ora e tae wawe atu ai tatou ki te waka” te tino haerenga o ratou, “Koia ano me te huruhuru manu e rere ana i te hau,” ano koa, “Me te weka ka motu i te mahanga.” Ka haere te tini nei, ahakoa tane, ahakoa wahine, kahore te mea kotahi i ruhi, “Me te pingao i te tuauru e rere ana i te one.” Te haere nei te tira nei, me te titiro iho te Pa ra a ka kite iho ratou i a Puhi-huia ka riro i te tira ra ka tahi te mano o te pa nei ka oho, ka oma aia aia ki tana patu ki tana patu, a warea ki reira, e haere marire ana a Ponga ma, a hoki rawa mai te pa ra ki te whai (aru) i to ratou kotiro, ka motumotu rapea te whenua e haerea nei e Ponga ma, ka takiwa noa mai te iwi o te Pa nei, ka takiwi noa atu a Pongo ma, kua tatu ratou ki te tauranga waka i One-hunga i Manuka.

Ka puta te iwi ra i te pa ka haere papahoro noa iho i te pa. Kahore kau he kai whakahau i te ope nei, marara noa atu marara noa mai. Haere te tane, haere te wahine, haere te tamariki, na te ururua koa o te ara, a na te tini o ratou, hinga noa iho etahi page 129 i etahi i te kawenga o tenei kia puta ki mua o tera, a tae rawa atu a mua o taua whai nei ka titiro iho ki te one i One-hunga kua eke e Ponga ma ki ta ratou waka, ka titiro ake te tira tamariki nei ki te kai whai i a ratou; te tino maunga ki te hoe, a ka rite no ano, te tino pounga ki te wai i poua ai, ana me te pere e rere ana, whakarongo ake ki nga papa o te waka ra, kongangi kau ana.

Ka kite te iwi ra, te kai whai i a Ponga ma, ka riro ta ratou puhi, ka tahi ka rere ki a ratou waka ka to ki te wai, rarahu kau atu ano ratou ka to i aua waka, e hara to kau ana ko nga rauawa anake, takoto humuhumu ana ko nga tiwai i te takotoranga. He mea koa i te wa i toia ai aua waka nei e ratou, ka pa te waha o te kai tautapa he oho rere koa no te mauri o te iwi nei, a he kawenga ano hoki no te whakatakariri te tahi, ka to hikaka te to, ara ka whakaputaina katoatia te uaua a te tane a te wahine, tena e pa te karanga a te kai tautapa, “Turuki, turuki,” a ka oho te kai to ka me. “Paneke, paneke,” a te tino kumenga a te kai to, nei ra kua motu nga herehere o nga rauawa, tena e kumea, te tino maunutanga mai o nga rau-awa, mahua tonu ake, te tino kokiritanga o aua rauawa ki mua o nga kai to, te tino papahorotanga o te iwi e to ra, puranga ana i te whenua, he tangata i takoto wharoro ka pehia iho a runga ona e te tahi, ko te tamariki ka taia ki tawhiti noa atu, ko te wahine ra tena poroteteki haere ana, ko te nuinga i pehia e nga rauawa, ko te upoko i whara, ko te ringa i pehia, ko te puku i kope noa iho i te rahunga kinotanga i te rauawa, takoto tangi ana etahi, maranga rakuraku ai etahi i nga upoko, ko etahi ia kihai i whara, ko enei i tu maro tonu, a ka kite nei aia i tane huhi, ka pa ka karanga atu ki te iwi o te waka e hoe ra, ka mea “Haere, haere, tena au te whai (aru) atu na, he ra ka whiti, he ra ka to, tena rawa au,” heoti ano ka pahure te iwi ra, ka riro ka hoki ora atu ki tona kainga, me tana taonga nui e haere tahi atu ana i aia, ka hari te ngakau a te ropa a Ponga, ka riro nei hoki i tana ariki te wahine rangatira o te iwi nei o Nga-iwi. Heoi ano ko te iwi i utu ra, parau (raruraru) kau noa iho, i te kore waka mana hei whai page 130 (aru) i te tira tamariki nei.

Ka hoe nei te waka a Ponga ma, he takaniti koe no aua tini tamariki ra kia wawe te puta ki waho ki te au o te awa hoe ai kia mamao i nga tangata o te Pa ra e tu mai ana ano i te tauranga, e rupahu noa ana, e kupu kino ana ki a Pongo ma, koia ratou aua tini tamariki ra i kore ai e noho tika i ona wahi i ona wahi, ko te tino ariki o ratou i aia nei te patu pounamu i homai ra e te matua a Puhi-huia, i te ta o te waka aia e tu ana, he whakahau tana i ana hoa kia maia, kia kaha te hoe, ko Ponga te mea o ratou i noho mai i te hiku o te whati i te wa i oma mai ai a Puhi-huia i muri i a ratou, a koia ko Ponga te mea i eke mutunga mai ki te waka, koia ra te take ona i noho ai i te kei (whaka-rei) o te waka, a i aia te hoe urungi; otira ko tera e tu ra te kai tohutohu mo te waka. Ka hoe nei ratou a ka taka ki waho ake o te kokoru e tika mai ana i te Whau, ka hiko atu taua tangata e tu ra i te ta o te waka ka mau ki te hoe roa, ka ki atu aia ki a Ponga, “Haere koe hei kai tuki i ta tatou waka,” ka whakatika atu a Ponga. Ki ano aia i tae ki te wahi e tu ai te kai tuki ka whakatika te tahi ano o nga uri ariki ka tu hei kai tuki mo te waka ra, a ka noho noa iho a Ponga he wahi ke i te tangawai o te waka, me te mau ki te hoe hei hoahoa mo era e hoe ra, ko Puhi-huia i noho i te whakarei o te waka, i tana ekenga mai ano ki te waka haere tonu atu aia ki reira noho ai, he mea hoki he tino uri ariki aia a ko to te ariki nohoanga ia ko te whaka-rei o te waka, no te mea i nga wa o mua, i nga ra o nga waka i whiti mai nei i Hawa-iki ki enei motu, ko te whaka-rei o te waka tu ai te Wananga, a he tapu taua wahi o te waka, e kore te tangata teina me te tutua e tae atu ki reira noho ai. A ko te kai urungi o te waka hei te tino ariki rawa aia, no te mea ki taua wahi i te Wananga aia e noho urungi ana, na reira a Puhi-huia i haere ai ki reira: nei koa ko nga waka o enei ra ara i nga wa i a Pongo ma kua kore te Wananga e mahia ki nga waka i te mea hoki, i mahia ai te Wananga ki nga waka tu ai, he mea mahi ki nga waka anake e hoe ano i te moana nui, a ma nga whati, ma nga tangata e heke ana i o ratou whenua tupu, e hoe page 131 noa atu ana i te moana nui ki te rapu whenua ke atu ma ratou; ka tu ai te Wananga ki te waka, ko te atua o te heke ki roto ki te Wananga noho ai, ki te ai atua ia te heke, ki te kore he atua, ko taua Wananga ra te kai tohu aitua, a ko te karakia a nga tohunga o te heke ka anga atu ki te Wananga hirihiri atu ai.

I noho a Ponga i te whakarei o te waka ra i aia e urungi ana i te waka, tena e unga (tonoa) e tana hoa, i ki mai ra kia tukua te hoeroa ki aia, ka haere ke atu a Ponga, a ka mahue a Puhi-huia i te taha o te tangata i aia ra te patu pounamu. Ka taka te waka nei e hoe ana i waho ake o te awa i Paru-roa, ka nanao (toro) iho te tangata e urungi ki taua patu pounamu. Ka whakaaria (whakaaturia) atu ki a Puhi-huia ka mea atu aia, “E ko tena to patu, te patu a to matua i whakahekea mai ki au ta tatou manatunga mau ai, tena to patu hei koha mau ki o tatou Ariki i Awhitu.”

Ka mea atu a Puhi-huia, “He tane au kia mau i tena patu, huaatu mau ma te uri tane tena mea te manatunga e mau, kei riro ki au ka kiia a ona ra e aitua ai, i poke i te ringa wahine.”

Ka mea atu te tangata ra, “Ano ra hei koha mau, mou i whati kua mai nei, i haere mai nei koe i enei teina ou. Oti me haere ringa ware koe ki te aroaro o a tatou kaumatua ki te pa e hoe atu nei tatou?”

Ka mea atu a Puhi-huia, “Kia rua hoki? he hokohoko? kati ano ra ki au ko taku e mau i au nei. He tangata te tangata i te mea e kore ana ona popo, ka popo, ma toke tena, ma weriweri.”

Ka mea atu te tangata ra, “I awai ia nei nga hinu Rau-tangi i maua atu ra e te ope nei?”

Ka ki atu a Puhi-huia, “He taonga i tukua ki te tahua, a i whiwhi i te tokomaha, i marara noa atu, kaore i au te tahi.”

Ka mea atu te tangata ra, “Ano ra i uia atu ai, hua noa kei a koe na e mau ana, koia na to kupu hokohoko.”

Ka mea atu a Puhi-huia, “Tae to pakiki, kite atu ano koe i au, e haere mai ana maua ko Ponga, a i noho tahi nei maua i te waka nei, a ka ui ano koe?”

page 132

He oti ano ka whakatika te kotiro ra ka haere a noho rawa atu i te taha o Ponga i te waka ra.

Ka hoe nei a ka taka ki waho ake o Pu-ponga te waka nei e hoe ana, ka ngahau noa iho te waha o etahi i te waka nei ki ta ratou wahine ariki e mau atu nei, a ko te kai tuki koa nana ano tana tuki i tito hei whakamohio ma te Pa i Awhitu, kua tu a ahiahi koa te ra, a he marino noa iho te moana, hore he hau hore he aha, a e rangona atu ana ano te reo tangata o Tipi-tai e enei e hoe atu nei i Puponga.

Ka tuki te tangata ra a ka penei na etahi o ana kupu

Toia, tiaia,
Kapakapa tu ai
Te tau o taku ate;
Rarapa mai ai
O karu e Puhi toia.

Ko te tahi tuki tenei

Nui noa au rongo,
Ki Maunga-whau ra;
Ka noho tenei
Ki Tipi-tai nei e.

E hoe ana te waka ra, a ka taka ki te au o Pu-ponga ka mea atu ano te tangata i te hoe roa ki a Puhi-huia, “E ko, tenei to patu ko te patu a o Tupuna, ko te patu rongo nui nei ko Kaho-tea.”

Ka mea atu a Puhi-huia, “Ki a koe ano ra mau ai tau patu.”

Ka ki atu te kai urungi ra, “Kati rapea taku koha ki a koe, penei rawa ake e kore tatou e u ki Tipi-tai.”

Ka mea atu a Puhi-huia, “Nau au whakaaro; naku aku whakaaro.”

Ka mea atu ano aia, “Kati hoki ra ta taua tohe ki te patu a o Tupuna i maioha ai, e kore te ringa ware e mau i te patu nei, hei koha mau ki enei maatua au, hei maunga-rongo mau me o maatua o Maunga-whau ki enei maatua ou. He rongo te rongo o mua, he mau te mau o te moana e hoea nei e tatou, a e hara koe i te moho e ngaro ai i a koe nga mate o te iwi ki nga ika o te page 133 moana nei; te kati i era, ko tenei e ko, nau to haere ki enei o tou iwi, koia ahau i mea ai ki taku oha ki to reinga mau ai, kia ai he mea, maku koe e awhina.”

Ka mea atu a Puhi-huia, “Ko koe o taua te moho ao, te kite koe na Ponga ahau i awhina i a tatou i oma mai ra ki One-hunga, nau te kite i au i neke mai nei i te wahi e nohoia na e koe, ka noho ahau i te taha o taku i mohio ai, o ta taku ngakau i mea ai, i ta taku hinengaro i manaaki ai hei awhina i au.”

Ka mea atu ano aia te kai urungi ra, “Ati e mea ana koe ko Ponga hei ariki mou?”

Ka mea atu a Puhi-huia, “Apa ia.”

Ka mea atu ano te tangata ra, “Ae e pai ana waiho i tau.”

Ka mea atu a Puhi-huia, “He aha koe, he aha aia te pai noa ai au hei ariki aia moku, nau ko te aha? he tapu koia koe te kite ai i te uaua ngaki kai, i kiia ai te pena me koe, ‘Ko te toa taua he toa paheke,’ a i kiia ai a Ponga u a Ponga, ‘Ko te toa ngaki kai te toa paheke.’ Naku, na taku ngakau taku i kite, a penei rawa ake, kia mate ra ano ahau ka wehe ai maua ko Ponga.”