page 118

Upoko XI.
Ko Te-Wera. (Nga-i-Tahu.)

Ko noho a te Wera i Wai-koua-iti, ka haere mai ka O-takou, ka tae mai, ka noho i Puke-kura, ka mate a Tu-ki-taha-rangi ka korerotia e nga tangata. Na te Wera i waiwaia (makutu) i mate ai a Tu-ki-taha-rangi. Ka mahue Puke-kura i a te Wera ka haere ki Puraka-nui, noho ai, ka huaina atu te taua mo to Wera. Ka tae ki Puraka-nui ki te kainga i noho ai a te Wera. He po ka whakapahatia te taua. Ka puta a te Wera ka patua te teina, a Patuki. A ka mate a Patuki, ka rere a te Wera ki ro o te wai, ka kau tapapa, ka whiti atu ki rawahi tu mai ai, ka karanga atu te taua ki a te Wera. “Me oma noa koe, ka mate ia tou teina a Patuki. Aua atu koe te oma, ka mate hoki tou teina,” ka karanga mai a te Wera ki te taua. “Aua atu te mate atu ai. I mate ko te Wera i ora ko Patuki, kahore he rawa, tena ko tenei ka ora ko te Wera, ka mate ko Patuki. Apopo tangi nonoi ai nga tangata. Kati na ano te mea mana e tono ki te mate. Haere whangainga o koutou tamariki, haere moe korua ko tou wahine.”

page 119

Na ka haere a te Wera ka tae ki Wai-koua-iti ka noho. Ka hapainga te taua a te Wera te taua taki, te taua huki toto ka utaina ra runga o te waka (kotahi tou te waka) ka hoe mai i te po ka tae ki O-takou. Ka u ki nga Pukepuke, ki rawahi o Puke-kura. Ka rakohina atu te kuri e haere ana ka whaia te kuri, ka patua hei patunga tapu mo Patuki. A ka whakaponohia e te Wera. Ka oti te whakapono ka tuakina te manawa ka tae ka tunua ki te ahi, ka kahinutia, ka ka te ahi ka maoka, ka tukua ki raro. Ka taumahatia. Ka oti te taumaha ka hoatu ki tetahi kaumatua, hei kai. Na ka kainga, ka utaina te kuri ki runga ki te waka ka utaina te whakaariki ka hoe ki rawahi, ka tae ki rawahi ki Puke-kura, ka kitea e Puke-kura. “Oi, na i te taua a te Wera, na i e manu nei.” Ka whati mai nga tangata o ro o te pa, ka whati mai ki tatahi matakitaki ai, ki a te Wera, ka karanga ata nga tangata o uta. “E aha te rawa a te poua (koroheke) ki to haere noa ki kona, he aha tau patunga apopo?”

Na ka karanga mai a te Wera. “Apopo tangi nonoi nga toa ki te reinga heoi ano tona ka whiwhi. He uwha te manu nana i piki te kaha, apopo tangi nonoi ai nga toa.”

Ka hoe ia a te Wera ka tae ki Wai-koua-iti, ka wha-kairia taua kuri, ka ahiahi i te ra, ka moe a te Wera ka ao te ra, ka tikina atu hoki taua kuri ra, ka kotia tetahi kuwha, ka taona, ka maoka, hei raupaka, ka kainga te kuwha e te tohunga karakia. Na waiho te tapai (toenga tapu) ka whakairia te tapai (toenga tapu). Na ka ahiahi te ra, ka huihui nga tangata ka korerotia e te Wera kia hapainga ki te taua.

Na ka po te ra, ka toia nga waka ki ro o te wai. Ka rewa to taua. Na, ka haere te tokomaha o nga tangata ka hoe ra i te po, ka tae ki O-takou ka hoea rawatia ki roto ki te Pori-a-haumia. Ka u i te po ki reira, ka toia nga waka ki ro o ngaherehere, ka noho a te Wera. Ka o ake i te ata, ka whana (haere) atu te wahine o Puke-kura, ra te takutai, e haere ana ki Papa-nui ki nga kainga patunga kekeno. I reira etahi tangata o Puke-kura, i te Papa-nui, i te patunga kekeno. Whana atu rawa page 120 taua wahinera, kei te hua kahore te taua, kua mau mai te huanui i a te Wera, ka tae atu taua wahine ra, ka tae atu ki roto i te taua, ka whakapahatia mai e te taua. Na ka patua ka mate taua wahine, ka whakaponohia, ka toia nga waka, ka manu ki ro o te wai, ka utaina taua wahine ra, ki runga te waka takoto ai kua mate, ka hoki te taua a te Wera, ka haere i te awatea, ka hoe ki waho, ka tae ki Puke-kura, ka manu i raro i Puke-kura, i te pa, ka whati mai i ro o te pa nga tangata ki tatahi, ka karanga mai ki a te Wera, ko taua karanga ano mona i mua, ka karanga ake hoki a te Wera, ko tana karanga ano me tana i mua, me tenei hoki i apitia. “Apopo tapai (tapae) au ki te pae o tau umu. Apopo koe tapa, ko au tou tirewa (whata) maka.” Ka whakatipapatia (whakatitahatia) te waka, ka kitea mai e uta taua wahine ra o ratou ano. Na, ka tangi mai i uta, ka aue mai. Ka waiho e te Wera, e aue ana ki te aroaro o taua wahine kua mate ra. Ka haere a te Wera ka tae ki Wai-koua-iti ka nohoia mai a te Wera.

Ka takitaro hoki a te Wera te nohoanga mai, ka wareware ka rewa hoki he taua ke na te Wera, ka tae mai ki O-takou. He po anake te haere mai. Ao rawa ake te ra, i roto rawa o O-takou nei. Ka tutaki i a te Kikiwa ma, e haere ana ra uta, e kite ana i te waka, ka hua mai e te Kikiwa ma, na ratou ano (te waka) na Puke-kura, kaore he taua ia na te Wera. Hoe atu tou a te Wera ki uta. A, ka patua nga tangata, tino ngahuru. Ka mate, ka utaina, ka hoki. Katahi moate (ano a te) Wera ka hari. Ka tae atu ki Puke-kura, ka karanga atu a te Wera (I mua na nga tangata o te Pa i karanga mai ki a te Wera, ko tenei na te hari o te Wera ka pepeha atu). “Ko koutou anake tena e noho ana. Na ia, enei o koutou. Tenei ka whiwhi tino ngahuru.” A ka hoe tera ki Wai-koua iti.

Na, ka noho a te Wera, ka hapainga mai hoki te taua a te Wera, ka haere mai i te po (he taua nui puku ia) ka tae mai ki roto ki O-takou, ka u ano ki te Pori-a-haumia. Ka tukua nga toro. Ka tae atu ki tera moana kakitea atu nga ahi o tera taua o Nga-ti-mamoe. Kei te whanatu a te Wera, he taua, kei te page 121 haere mai hoki Nga-ti-mamoe, he taua hoki, ka tutaki ki te Apita.

Kei te whakaware te taua a Nga-ti-mamoe ki te whai hanga whare mo te awha. He rangi kino, he awha, he kohu, kahore hoki he kaho kotahi, ko o ratou huata (tao) ka waiho hei kaho, ka herekia (herea), ka tapatutia ki te rau, ka ngaro, ka haere mai ratou ki ro o te whare, ka tahuna nga ahi, ka ka nga ahi ka warea ai e te moe, kotahi te tangata e ara ana ano.

Na, kei te whanaatu tou a te Wera, me tana taua, ka tohu haere mai. Ho tokotu te tohu a te Wera, he kura-takapini, tetahi tohu. Ka pangaa pakutia ki waho o te poti (he timu no te tai), haere ai, ka tata atu, ka whaka-rongona te kawhote, te toroti o te paraparu e taua tangata o Nga-ti-mamoe. Ka titiro mai taua tangata e tohu haere atu ana a te Wera. He taewhapuhia i nga ringa-ringa o te Wera. A ka kitea mai e taua tangata ra whana atu ai, ka tata, ka pepeha taua tangata nei. “Na te hua o te ki, e iti ana a te Wera, kaore e nui a te Wera.” Ka whakaarahia te taua (a Nga-ti-mamao) ka ara ki runga ka paha te whakaariki a te Wera; i te wetewete ano nga huata, ka patua Nga-ti-mamao, ka kahakina te mata, te ripi, a te aruhe, ka puta ki runga, ka whakahokia mai ki te hopini (puni), ka patua Nga-ti-mamao. A mahiti katoa, ahia (aia) ki waho o te pati (tai) ka patua katoatia. Ko te Maka-paruparu te ingoa o tena patunga a te Wera.

Ka mate taua patunga, ka puria nga tangata, ka poua te pou mo Hika-nui, ka poua te pou mo Hika-hore mo To-waka mo te Moko-nui-aha, mo te Mokemoke. Na, ka karangatia e tera e te Wera nga pou, tohia ki konei ki tona taha. A ka pepeha atu tera a te Wera, ka ki atu, “Waiho te iramutu hei iramutu, waiho te papa hei papa, waiho te hakoro hei hakoro, tahuri tonu mai patu tonu nei. Akuanei mahaku mai ano i runga i tona upoko ona waewae rawa” (Mana anake e kai). He kakinga (ngakinga) mate mo tona teina mo Patuki.

Ka mutu, ka utaina, ka rere ki tona kainga, ki Wai-kou-aiti, ka noho i reira, ka whakaaro tera a te Wera ka mahara tera, page 122 kei te mea mai hoki a Taonga ki a ia, ka noho ano tera a te Wera, ka oake i te ata, ka aukahatia nga waka o raua ko Tau-maro, ka oti to raua waka, ka whiti ki te aio ki te whakarua. A ka rere mai raua ko Tau-maro, ka hori mai a Tau-maro raua ko te Wera. Ka ki atu nga tangata o Wai-koui-iti kia tikina mai, kia whaia ka kiia atu e tetahi tangata. “Kauranga e whaia tukua atu tena hei morehu, hei patunga.” A ka rere mai raua ko Tau-maro, a ka rite ki Papa-nui ka hoki a Tau-maro, ka rere mai ko te Wera anake. Ka tae mai ki Tai-eri(ari), ka whakatau tera he kainga mana a Motu-rata he mautire (moutere) i te nugutu o te awa. A ka mahue tera i a te Wera ma. Ka rere mai ka u ki O-tara (kauranga tenei O-tara e tata mai na ki Rua-puke, he O-tara ke ia e tata ana ki More-uaki). A ka noho a te Wera ma ki O-tara. Ka tuataata pa ka tae ki nga taruwhenua ki te wharu nei ka maoka te karari a, ka pae te pakake, ka pae te Whakaha (whaka-hoa). A, ka haere a te Wera ki reira, rokohina e tu ana i te Wai-kori. A ka whana atu a te Wira, a ka tata atu ki tana taha e haere mai ana, ka tata atu a te Wera, ka panga atu ki te rakau e te Wera ki te Whakaha. Ko te pakake anake akina mai ai, tae ana mai te maha (wehi) o te whakaha ki te tangata, ka mataku a te Wera, a ka hoki atu ai te Wera, ko te painga anake akina mai ai e te Whakaha. Ka riro a te Wera, ka oma, pena tonu kahore hoki kia mate te Whakaha peti katoa ki te moana. Na ka pepeha a te Wera, “Kahore au kia mataku ki te mata o te rakau, kotahi anake ka mataku i te Whakaha.”

A ka noho ano tera a te Wera ki O-tara ki tona pa. A ka puta mai te taua, ka tae mai ki O-rangi-tuhia. A i reira te taua a noho ana, e whai mai ana ki a te Wera. A, noho ana nga tangata o te kainga a te Wera. A, ka haere te hunga wahine ki O-rangi-tuhia, ki te paua. A tae atu ki reira ka noho, ka whakaaro atu ki te tai kia timu te tai, ka haere ai ki te paua. A, na te tai ano ka timu, ka haere ki runga ki te toka ki te ripi paua, ka hapainga atu te taua, ka patua te kai paua, ka puta etahi wahine, ka oma page 123 ki runga o te pa, a karangatia. “Kua mate te kai paua.” A, ka unuhia mai i roto i te pa. A, ka haere a te Wera ka whai i taua taua. A, ka patua taua taua ra e te Wera, a ka mahiti, ka oma nga morehu ki roto o ngaherehere, oma atu. A, ka haere mai tera a te Wera ki tona pa. A, ka tapaina ai taua whenua nei: ko “Kaitangata.”

A noho ano a te Wera ki O-tara, ki tana pa. A ka mahue hoki taua pa, ka maunu nei na ko Hekia. A, ka noho a te Wera i konei. He pakake anake te kai. A na nga piro ka kakoa (pangia e te mate) ka mate. A, ka mate a te Wera hoki, ka whano ka mate a te Wera, ka korero atu ki nga tangata. “Ki konei ra, kati nei ma te pirau ko au: ko koutou ma te whata rakau koutou e oake, kia haere koutou i runga i te moenga kakara, kei waiho koutou ma te pirau e kai, ka pai, ma te tangata e kai.”

Na, ka mate a te Wera, ka noho ano nga tangata, noho ana i Kanu. A nui atu o nga rangi noho ai, na, ka haere nga tangata a taua tangata o te Wera, ka tae ki O-rau-tahi (kei te taha ki Oko-pihi). Na, i reira Nga-ti-mamoe. A, ka haere ai ratou ki roto ki Nga-ti-mamoe. Ka pira ki roto ki Nga-ti-mamoe, ko Te-taho te rangatira o Nga-ti-mamoe. Na, ka patua o Te-taho nga toenga o te Wera, ko nga toenga anake ka puta, ka haere ka whaka-puta ano o te Kiri-o-tunoho, ka haere ka torono te kainga, kahore hoki he tangata. Kua peti nga tangata ki te kawe i nga putea kakahu, a, ka hoki mai te karere ki te taua ki te morehu o te Wera, ka kitea e ratou te Papa tapua (te haerenga o taua kai kawe o te putea) ka nohoia e ratou i te taha o te papa. A, ka puta taua kai kawe putea ka kitea e nga tapae, ka tukua kia haere. A ka tae ki te matua. No te taenga ka whakaarahia mai te matua. Na te aranga mai o te matua, whakaarahia mai nga tapae. Ka patua, ka mate nga tangata o taua kainga.

Ka mutu ia te mea ka matauria.