Tini-Rau Raua Ko Hine-Te-Iwaiwa.
(Nga-Ti-Awa.)

Ka moe a Tini-rau ia Hine-te-iwaiwa, ka puta ta raua tamaiti, no te haputanga ka whakarerea a Hine e Tini-rau ka haere aia ki te tahi o ana wahine, a ka whakaaro a Hine ka tata aia te whanau ka ngare (tono) atu aia i nga mokai hei tiki i a Tini-rau, kia hiia he ika ma Hine e Tini-rau, ka haere aua mokai a ka tae atu ki waho mai o te Pa, ka karanga atu raua, “E Tini-rau e,” ka o mai aia, ka mea atu raua, “I haere mai maua ki a koe, kei te mate to wahine, ka tata te whanau i mea mai aia kia hutia he page 138 ika mana e koe,” Ka haere a Tini-rau ka hoe i runga i te waka ka tae atu ki te wahine ki a Hine, ka mea atu aia ki a Hine, “He aha to mate,” ka mea mai a Hine, “Ko taku tamaiti ka tata te whanau,” A ka kite a Tini-rau ka keria ki te ri ongaonga, ki te tataramoa, ki te ri harakeke, a ka waiho te wahine i roto i te whare noho ai, a ka pouri te ngakau o te wahine ra, a kahore i roa ka whanau te tamaiti, a ka rongo atu a Tini-rau ka tangi te tamaiti ka wawahia e ia ana ri ongaonga ana ri tataramoa, ana ri harakeke, a ka pa te waha o Hine-te-iwaiwa,—

E Rupe e, haere mai
Ki te tiki iho i a maua ko te potiki,

a ka rere iho a Rupe, a ka warea a Tini-rau ki te kotikoti i ana ri harakeke i here atu ai ki te whare kua riro atu i a Rupe te tamaiti me te whaea, ka whakakopia ki roto ki nga parirau o Rupe, ka karanga ake a Tini-rau, “E Rupe whakahokia mai to tuahine me to potiki;” ka mea atu a Hine, “E Rupe kauaka, engari ko ana paratau e whakahoki atu,” ka whakataka iho te tamaiti ka tangohia e Tini-rau, a ka whakainumia eia ki te wai, ka tupu taua tamaiti, ka whakahuatia tona ingoa ko Tu-huruhuru. Ka haere nga tamariki ki te takaro ki te teka (niti) ka teka etahi tamariki kahore e rere a ratou teka (niti) a ka teka a Tu-huruhuru i tana teka (niti) ka karakiatia tana eia ka penei ana kupu,—

Taku teka nei,
Ko teka nawai?
Ko teka na Tu-huruhuru.
Te rokohina; te rokohana (rokohanga),
Tena koia.

No te rerenga o te teka a Tu-huruhuru, ka tawai atu etahi tamariki ka mea, “Koia te rere o te teka o tenei tamaiti poriro, kei hea tona whaea?” Ka rongo aia i aua kupu mona. Ka hoki mai aia i te takaro, ka ui atu aia ki tana papa, ka mea atu, “Kei hea toku whaea?” ka mea atu a Tini-rau, “Aua, e kore koe e tae atu,” ka ui atu ano te tamaiti ki tana papa, ka mea “Kei hea koia? mehemea ka ki mai koe kei mea, ka tae au” Ka mea atu te papa, “Haere koa ka tae koe ki te taha o te kainga, a ka kite page 139 koe i te parawera ka haere ki reira hurihuri ai kia kiia mai ai koe he taurekareka,” a ka ui atu ano a Tini-rau, “E kaha aua koia to ngakau ki te haere?” ka mea atu te tamaiti, “Ae e kaha ana,” ka tohutohungia e Tini-rau te ara ki tana tamaiti, a ka mea atu a Tini-rau ki aia, “Nau mai haere, ka tae koe, e ngarea (tonoa) koe ki te tiki wai mo Rupe, a ka haere koe ka hoki mai i te kawe wai mona mo Rupe, kaua e ringitia te wai ki te waha o Rupe, me riringi e koe ki te ihu o Rupe; a ka po ki te mea ka tu te haka a Hine-te-iwaiwa ratou ko ana tuahine ratou ko nga taini (teina) me karakia atu e koe,” ka ui atu te tamaiti ki a Tini-rau, “Me pehea he karakia maku?” ka ako atu te papa ka mea, “Nei he kupu karakia mau,”—

Te tu o Hine-te-iwaiwa
Makere, makere
Te taupaki e Hine-te-iwaiwa,
Makere makere.

Ka mohio te tamaiti ki nga kupu o te karakia ka haere aia, a ka tae aia ki ko mai o te kainga o Hine, ka kite atu aia i nga wahine e haere mai ana ki te hari (kawe) wahie, a ka haere te tamaiti ki te wahi parawere ka oioi (takahuri) i aia ki roto ki te parawera kia poke ai aia i te awe o te ahi, kia paruparu ai aia, kia pohehe ai aua wahine ki aia, he taurekareka aia; ka tae aia ki raro o te puia (motu) rakau ka takoto aia ki roto, a ka tae mai aua wahine, e takoto tapapa ana taua tamaiti i raro i te puia rakau a ka kite aua wahine i aia, ka mea ratou “Tenei ta taua taurekoreka hei mokai ma Hine-te-iwaiwa” Ka haere taua tamaiti i aua wahine ki te kainga, ka tukua e raua taua tamaiti hei pononga ma Hine, a ka mea mai a Hine “Me waiho te mokai nei hei kawe wai ma Rupe,” a kahore i taro (roa) ka tonoa rawatia ki te kawe wai, a ka tae mai te tamaiti i te kawenga wai a ka tutua ana ringa e Rupe ki te inu wai mana, ka ringitia iho e te tamaiti nei te wai ki te ihu o Rupe; ka karanga ake a Rupe “I ringitia iho e te taurekareka nei te wai maku ki taku ihu,” a ka patua te tamaiti nei e Rupe, ka tangi amuamu te tamaiti ka mea “Ka hua au i haere mai ai ko Rupe taku matua, ko Hine-te-iwaiwa taku whaea, ko Tini-rau taku papa,” ka rongo a Rupe i page 140 te tangi a te tamaiti ka mea aia “Kai te tangi amuamu te taurekareka nei,” A ka po te ra, ka turia te haka a Hine ratou ko ana teina, a ka kite te tamaiti nei ia ratou e haka ana, ka karakiatia atu te tu o Hine e ia ka mea,—

Te tu o Hine-te-iwaiwa,
Makere makere.
Te taupaki e Hine-te-iwaiwa,
Ka makere.

A ka tahuri a Hine ki te kopekope i tana tu (tatua) no te mea ka taka tana taupaki ki te whenua, a ka rongo mai te tahi o nga teina ka karanga atu aia ki a Hine “Kei te nukarautia to taupaki e te taurekareka nei,” a ka rere atu a Hine ka papaki i taua tamaiti, a ka tangi amuamu ano taua tamaiti ka mea, “Ka hua au i haere mai ai ko Rupe taku matua, ko Hine taku whaea, ko Tini rau taku papa” a ka tahuti (oma) taua tamaiti ki waho o te whare tangi ai, a ka rongo a Hine i nga kupu tangi a taua tamaiti ka rere atu aia ki te hopu i taua tamaiti ka hore i mau, me te whai (aru) a Hine i aia, kahore i mau i a Hine, ka tahi a Hine ka mea. “Aue ko taku potiki ano taku e patu nei,” a ka whakaaro te tamaiti kua mohiotia aia ka tahi ano ka tino oma rawa atu, a whai noa a Hine whai noa kihai i mau, a ka rere te tamaiti nei ki roto ki te wai ruku ai, kia ma te paru reporepo i aia, ka karanga atu a Hine ki a Rupe, “E Rupe whakakopa ki to potiki,” ka rere a Rupe ki te wai ka hopukia te tamaiti e ia ka mau a ka maua mai ki te kainga, a ka tangi a Hine ki tana tamaiti, ka tahi a Hine ka mohio “E ko te tamaiti i waiho atu ra e au, hua (tohu) noa au kua mate,” a no te mutunga o te tangi ka ui atu te matua wahine ki a ia, “I pehea te kupu mai a to papa ki a koe?” ka mea atu te tamaiti “I mea mai kia haere ake taua me Rupe hoki, kia kite i taku tuaatanga,” ka whakaae a Rupe me tana tuahine me Hine-te-iwaiwa, A ka maranga raua ka haere ki te kawe i ta raua tamaiti, a ka tae atu ki a Tini-rau, ka koa a Tini-rau mo te taenga atu ki aia o Rupe raua ko Hine, o tana taokete me tana wahine me tana tamaiti ano hoki, ka moe ratou i te page 141 kainga o Tini-rau, moe iho, ao ake i te ata, ka tukua nga karere kia hui mai te iwi katoa, kia mene (poto) mai ki te hui mo te tuaatangi o te tamaiti o Tini-rau, A ka haere mai te iwi katoa, ka haere mai ano hoki a Kae, a ka huaina te ingoa o te tamaiti nei ko Tu-huruhuru, otira ko Tu-ai-taka-roro tana ingoa ta-whito, ko te tikanga o tana ingoa hou ko nga huruhuru o Rupe. Ka mutu te tuatanga ka hoki te iwi ki o ratau kainga, a ka noho iho a Kae; ko te mea tenei i noho iho ai a Kae, ko te mokai a Tini-rau ko Tutu-nui, no te rupeketanga o te tokomaha ki o ratou kainga, ka ui atu a Kae “Kei hea te mokai a taku mokopuna?” ka ki atu a Tini-rau “Kaore kei mate te mokai a to mokopuna” ka ki atu a Kae, “Kaore maku e tupato,” a whakaae ana a Tini-rau, ka ki atu a Tini-rau “E hiahia koe ki te mimi me mimi ki te papa maui, a e hiahia koe ki te tiko me tiko ki te papa maui,” ka whakaae a Kae, a ka tohutohu atu a Tini-rau, “E tae koe ki waho mai o to pa e oioi to mokai, ka heke (tatu) atu koe ki uta, kaua e tukua kia eke to mokai ki uta kei kuku te piro (kopu) i te whenua, ka mate,” ka whakaae atu a Kae, “Ae e mohio ana ahau,” a ka eke a Kae i taua mokai nei i a Tutu-nui, a kihai a ia i rongo ki te ako a Tini-rau mo taua mokai nei ki aia, ka tae atu aia ki waho i te moana, ka mimi aia i te taha matua o te ika nei, a ka tiko ano hoki i te taha matau o taua ika nei, a ka tata aia ki uta ki waho mai o tana pa, ka oioi a Tutu-nui kahore a Kae i rongo, noho tonu aia i runga, a ka kuku te kopu ara te piro o te ika ki te tahuna ka mate a Tutu-nui te mokai a Tini-rau, a ka haehaea e te iwi o te pa, ka tatari a Tini-rau ki tana mokai a po noa te ra a ao noa, a kihai noake (noa ake) i hoki mai a Tutu-nui ki tana rangatira, po noa ao noa i te ata ka puta te hau tonga ka kawea mai te kakara o te hinu o Tutu-uni, e tahuna ra e taua iwi hei kai, a ka tangi atu a Tini-rau i tana tangi ka mea,—

Te kakara o Tutu-nui,
Ka tuku i Haruru-a-tea.

No te matanga o Tutu-nui ka pouri te ngakau o Tini-rau a ka mea aia kia rapua i a Kae hei utu, a ka po maha e whakaaro ana page 142 a Tini-rau, ka mea atu aia ki tana wahine, me nga wahine katoa o tana kainga, kia haere ratou kia tikina a Kae. Ka mea atu aua wahine. “Kahore matou e mohio ki te ahua o Kae?” Ka mea atu a Tini-rau. “Kei te niho te tohu,” Ka ui atu aua wahine. “Me aha e kitea ai?” Ka mea atu a Tini-rau. “Me takaro e koutou me haka me mea i nga mea e ahua reka ai e memene (menemene) ai te paparinga o te iwi,” a whakaae ana nga wahine. Ka eke aua wahine ki te waka ka hoe, ka tae atu ki te pa o Kae ka tomo ki te whare, a ka po ka mahia nga takaro e aua wahine, he tu tau te mahi, he whai, he haka, he waiata, kahore kau noa ake a Kae i kata; ka kimi (rapu) ratou ka mea. “Kei hea ra he haka e kata ai a Kae?” a ka kite ratou i te haka hei haka ma ratou. ko Te-puapua, ko Wai-toremi, Ko Te-Anaana; no te hakanga i te Wai-toremi ka kata a Kae, a ka kitea te hawenga o te niho o Kae. Heoti ano ka whakamutua te haka, a ka moe ratou me te iwi ano hoki, ka rotua te whare katoa e ratou kia moe tonu. Ko te rotu tenei i rotua ai i taua whare e ratou:—

O mata e tiro (titiro) mai na
Tu, whakarehua,
Tu, whakamoea,
E moe

A ka moe a Kae, a ka warea a Kae e te moe, ka haere atu aua wahine ka hikitia a Kae ki runga ki te waka, a ka hoe ratou ki ta ratou kainga, a ka tae atu ratou ki te roro o te whare ka whakatakotoria a Kae ki reira. No te ata i tahuna ai te hangi, ka hoatu he watawata (whatawhata) hei whariki mo Kae, a ka hoatu te kai ma Kae ki te taha o aua whariki, ka whakaohoa a Kae. Ka mea atu ratou. “E koro, e koro, titiro mehemea ko to moenga ake ano tenei?” Ka mea atu a Kae. “Ae ko toku moenga ano tenei.” Ka mea atu ratou, “Haere mai ra ki te kai,” Ka haere atu aia, a ka tohutohungia e Tini-rau te nohoanga mona mo Kae ki a Kae. Ka noho a Kae ki runga ki nga whariki i mahia ra, a ka noho a Kae ka whawha (toro) tana ringa ki te kai mana i nga kai i tana aroaro. Ka ringitia e aua wahine te wai i page 143 te tuara o Kae; ka heke te wai ki te hangi wera i raro o Kae, ka pupu te mamao ki a Kae i te wai e koropupu ra i te wera o te kohatu o te hangi, na te mamao a Kae i putu ka mate.

Tu-Whaka-Raro Raua Ko Apa-Kura. (Nga-i-tahu.)

Ka noho a Tu-whaka-raro i tana wahine ia Apa-kura, ka puta ki waho ko Whaka-tau tana tama, ka haere aia ki te tira, ka mau aia ki te wahine ko Hakiri-maurea te ingoa o taua wahine, ka patua aia e Te-Aitaka (Aitanga) -a-heroa ka mate aia a Tu-whaka-raro. Ka ranonga (rangona) aia e Whaka-tau; ka hanga te waka, ka whakarongo aia ki tana hakui e tangi ana, ka pania te waka he taha pako (pango, mangu,) tetahi taha, he taha ma te tahi taha, ka maanu te waka, ka haere (hoe) e Whaka-tau i te moana, ka tata aia ki waho ake e taua kainga ka kitea mai e nga tangata, ka karanga ratou, “he pakake,” ka rere etahi tangata ki ro (roto) o te wai ko Moko-tipi, ka tae ki te waka e manu ana, ka titiro atu a Moko-tipi; ka karanga atu ia e Rei-nui-a-to-kia, “I reira maanu atu ai hoki koe,” ka karanga a Rei-nui-u-tokia “Whakataha,” ka hika (toro atu) a ia a Whaka-tau ki te toki ka pangaina (patua) ki te toki ka tipi (pahure) ia ka haere ki uta ka korero atu aia, “He waka ia” ka ki atu aia, “Ko Rei-nui-a-tokia te tahi tangata, kotahi te tangata kahore au i kite,” ka makere (marere) te tahi ki ro (roto) o te wai, ka tae aia ki te waka ka whakakitea atu aia i tona kanohi, ka karanga mai a Rei-nui-a-tokia, “I reira maanu atu nei koe,” ka karanga atu aia, “Whakataha,” ka whakataha aia ki te ihu: i reira ia a Whaka-tau i te ihu o te tahi waka ka ea ia ka pangaina ki te toki ka tipi haere aia ki uta, ka korero atu aia ki nga tangata, “Ko reira ano tetahi ko tetahi ia he tangata ke ia.” Ka nui ia nga tangata i mate, ka hoki mai te waka ka tae ki tawhiti ki waenganui o te moana, ka ki atu aia ki nga tangata, kia whakauria aia ki atu, ka ki atu aia ki nga tangata, “Haere koutou.” Ka noho ia i ro o te ngaherehere, ka mutu ia te noho, ka whakaaro aia i roto i tana ngakau ka haere aia: ka tutaki i te page 144 kai wahie e haere mai ana, ka hopukia ka whatiwhati wahie, ka ki atu aia, “Whatiwhatia hoki he wahie maku,” ka nui a ratou kawenga ka haere ratou ki te kainga, ka pani aia ka whakatau i tana kanohi ki te pungarehu, ka tata ratou ki te kainga, ka karanga atu ratou, “Ina ia ta matou nei tia (pononga),” ka karanga mai nga tangata, “Arahina mai ki konei,” ka haere aia ki reira, rokohina atu ia i te tautahua i nga tupapaku i roto i te whare: ka kite mai nga iwi (wheua) o te hakoro i aia, ka tangi mai ki tana tamiti, ka ki ake nga tangata, “Mawai ia tou mate e utu mai.” Ko Tihi-o-manono te ingoa o tenei whare, ka ui atu aia kia ratou, “Whakatu ia koutou,” ka whakatu te tahi tangata, ka ki atu aia, “Mewai te ahua o tetahi tangata?” ka ki atu aia, “Ko te ahua ano ia me ia ano,” ka ki atu aia, “Me au nei te ahua?” Ka ki atu etahi tangata, “Koia anake ano ia tana ahua,” ka ki atu te tahi tangata, “Ko au kei te titiro, me ia nei ano te ahua,” ka ki atu aia, “Me au nei ano?” ka ki atu etahi tangata, “Koia ano ia tena,” ka rere mai nga tangata ki te hopu i aia ka po te ra, ka hinga hoki aia ki te taha; ka rikia (pokia) ka mate ia te ahi o runga o te tuaroko (tuarongo) ka po te ra. Ka mau ia i nga iwi (wheua) o te hakoro ka puta ki waho ka paia te whare, ka hikaina te ahi, ka tahuna te whare. Ko te ingoa o tenei whare ko Tihi-o-manono, ka wera ia nga tangata ki ro (roto) o te whare, ko to ingoa o tenei ahi ko Ruru-rama. Ka haere aia i te po, ka puta te hakui ki waho, ka kite te hakui i te huru (ura) o te ahi, ka pepeha aia ki tana tamaiti, “I te po ia ka mau te huru-huru (ura) ki te rangi,” ka pepeha te hakui, “Ko Whaka-tau-potiki ahaku (aku) e whakatane i aia.” Ka whakatutu ia ki te ata, ka puta atu aia i te ata ka kite aia e tu ana i Mua, ka ea te mate o tana matua, ka koa ia te matua hakui, ka ea te mate o tana hakoro, ka manawareka te hakui (ara) a Apa-kura, mo te mate o Tu-whaka-raro ka ea, Ko te tangi tenei; na koia te tai e tangi nei, ko te tangi a Apa-kura kia Tu-whaka-raro te matua o Whaka-tau, na reira i wha-karongo ai a Whaka-tau, ka mate tona matua, na konei aia i haere ai taua tamaiti.

Apa-Kura Raua Ko Tu-Whaka-Raro. (Nga-i-tahu.)

Koia nei te tangi a Apa-kura, te tamahine a Huia-rei, te uri a Whati-tiri mo Tu-whaka-raro. Na te Poporo-kewa a Tu-whaka-raro i patu.

Ki te mea ka mate te tangata i te kohuru, ka he ranei te tupu o te Iwi i te tahi iwi, a e kore e oho te iwi nona te tangata i kohurutia, pena ma te pouwaru o te tangata i ko-hurutia, ranei, ma nga whanaunga o te tangata i kohurutia, e takitaki taua mate, a ma te pouwaru ranei, ma ana whanaunga, e tuku te purahorua (karere) ki te tutu ope taua, hei rapu utu mo te kohuru.

Ka haere taua purahorua ki nga kainga o nga Hapu e tikina ra eia hei tutu mo taua mate, a ka tae atu aia ki aua kainga ka waiata aia i te waiata o nehe noa atu, a he mea ano ka titoa eia te tahi waiata ana ake, a ma nga kupu o te waiata, me ona ritenga e mohio ai aua hapu, ki te take i haere atu ai taua purahorua kia ratou, mei reira ka pukana, ka whakataamaa taua karere ki aua Hapu.

Koia nei nga kupu o te waiata a Apa-kura, mo Whaka-tau kia oho ai nga Hapu ki te ngaki i te mate o Tu-whaka-raro :—

Rongo rongo te Whetu,
Rongo rongo te Marama
E riri au, e riri aku ringaringa,
E riri aku waewae,
Riri whakauka.
Tangihia te tangi na Pakura (Apa-kura).
E tangi ana ki ana tungane,
Mai arerewa, kia ngakia te mate
O Tu-whaka-raro.
Inumia nga oko,
Nga oko mai te rangi.
E kore e tae atu,
Ko Whaka-punga-werewere.
Kotahi te tau (toa) e kore e ngaro,
I te mate i kuku,
Tenei au e te Tupua.
Ko te hono a wai?
Ko te hono a Rakei.
Au ai te riri;
Au ai te nguha.
Whiria he kaha tuatinitini.
Whiria he kaha tuamanoman

page 146

Hei ngakinga i to mate.
Ka hara koe,
Ka mokai.
Kotahi te tau (toa) kei rote nei,
E kore e ngaro i te matikuku.
Tenei au e te Tupua,
Kotahi te toa kei roto nei,
Ko Whaka-tau anake, tina!

Na te tungane a Apa-kura, ara na Whaka-tau (mona nei taua waiata i waiatatia ai e Apa-kura), i takitaki te mate o Tu-whaka-raro, i te mea hoki, nana Te-uru (tihi) -o-manono i wera ai, a na Whaka-tau i wera ai to ratou whenua; i tahuna taua whenua e Whaka-tau ki te rama ki a Ruru-te-haku-rama.

Na Whaka-tau i tahu taua whare nei i a Te-uru(tihi)-o-manono, hei utu mo te mate o tona papa o Tu-whaka-raro.

Te Weranga O Te Tihi-O-Manono I A Whaka-Tau.
(Nga-ti-Hau.)

Ko te timatanga tenei o te haerenga o Pakura (Apa-kura) ki te tiki ia Waka-tau hei ngaki i te mate o tana tamaiti o Tu-whaka-raro. Rokohanga atu a Whaka-tau e noho ana i tana kainga i Papa-rahi, a ka tae atu a Pakura ka karanga atu ki a Whaka-tau, “I haere mai au ki te tiki mai i a koe hei ngaki i te mate o to teina, no te mea he we (tupuna) koe noku.” Ka whakaae mai a Whaka-tau, ka mea atu aia kia Pakura. “Haere koe e hoki, ka hanga ai i te tahi waka moku, me te tahi ko maku, ka utu i etahi tahaa maku kia ki i te hinu,” Ka hoki mai a Pakura ki te kainga ka ui atu nga tangata “I pehea mai aia ki a koe?” ka mea atu aia “I whakahau mai kia hanga he waka kia taraia he ko kia utuhia nga ipu hinu mana.” Ka mahia a kahore i roa i a ratou ka oti aua mea, ka tae mai a Whaka-tau rokohanga mai e noho ana nga mano tangata i te kainga, hei hoa haere mona ki te riri; ka ui atu a Whaka-tau “Hei rau aha enei rau?” ka ki atu te iwi “Hei rau haere hei hoa mou ki te riri,” ka mea atu a Whaka-tau “Kahore, me noho koutou katoa, engari kia toko toru hei hoa moku hei whakahoki mai i te waka,” ka tahi page 147 ka eke a Whaka-tau me ana hoa ki tana waka ki a Te-hiku-toto a ka hoe ratou i te po kei kitea mai e te Pa, a ka tae ratou ki waho mai o te pa, ka tau kau noa iho te waka, ka waiho kia tere noa iho; a i te ata ka puta etahi o nga tangata o te pa ki te mimi, ka kite mai i te kumete ra e tere ana i te moana, ka pa te karanga ki te pa katoa “Tenei te kumete te tere nei,” ka tahi a Te-mango-uru-nui, he tangata aia no te pa, ka mea, “Maku e tiki e kau,” ka tae aia ki te taha o te waka ka werohia mai aia ki te ko a Whaka-tau ka mate aia, ka utaina ki te waka te tupapaku, ka kite nga tangata o te pa kua mate a Te-mango-uru-nui ka whakatauki ake “He he no te kau,” ka mea a Mango-uru-roa “Me tiki pea taku kau ki te ihu kau mai ai,” ka marere aia ki te wai ka kau ki te waka e tere mai ana i waho, ka tikina ki te ihu kau mai ai, a ka kite a Whaka-tau i aia e ruku haere mai ana i te ihu, ka ringitia e Whaka-tau ki te hinu i tetahi o nga ipu ki te wai, a ka marama a roto o te wai, ka kitea atu e kau mai ana a, ka werohia atu te ko e Whaka-tua, ka tu ka utaina ki te waka te tupapaku; ka titiro mai te iwi ki tera ka mate, ka mea a Mango-uru-tapena “He he no te kau i mate ai, me tiki ki te ta te kau, ara ki waenganui o te waka,” ka marere aia ki te wai, a ka ruku ra raro i te wai, ka ringitia ano he hinu e Whaka-tau ki te wai, a ka marama te wai ka kitea atu a Mango-uru-tapena e kau ruku atu ana ki te waka ka wero-hia ano ki te ko ka pepa (motu iti) kau, ko te arero, kaore i mate rawa, a ka whakaorangia aia e Whaka-tau, ka tukua kia kau ano ki uta, ka mutu enei, ka hoki mai a Whaka-tau me ana hoa i runga i ta ratou waka ka tae mai ki te roa mai o te ara, ka mea atu a Whaka-tau ki ana hoa, “Me hoake au ki uta me hoki koutou me te waka; a e tae koutou ki te kainga e takiri te ata e tutu Haere-iti ki te rangi, ko Tihi-o-manono ka wera i au, ko nga mano o Popo-ro-kewa ka mate i au: e pakurakura kau ko ahau ka mate ia Poporo-kewa,” ka mutu ana kupu ka hoki nga hoa me te waka, a ka haere aia a ka tae ki tahaki mai o te kainga, ka hari (mau) aia i nga wahie, a ka komotia tana taiaha ki roto ki nga wahie ka ahiahi hoki te ra, a ka po ka huihui nga tangata o te Pa ki roto ki te whare ki page 148 te patai korero i te tangata i werohia e Whaka-tau i runga i te waka, ka patai (ui) atu nga tangata ki aia mo Whaka-tau, ka tu ake he tangata ka mea “Kati hoki ranei me au te ahua o te tanga na?” ka mea atu te tangata i pepa (motu iti) ra te arero ia Whaka-tau “Ko te ure ano, ko te raho ano ko te kanohi ano,” ka noho tera, ka tu he tangata ka ui “Kati me au nei te ahua o te tangata na?” ka mea atu te pepa ra “Kahore,” ka pera ana kupu, me ana kupu i ki atu ra ki te tangata tua tahi i ui mai ra; a he tini nga tangata i whaka-tika i ui, me te pera ano te kupu atu a taua pepa ra kia ratou katoa, a ka poto katoa nga tangata o te whare te patai ki taua pepa, ka whakatika ake ko Whaka-tau, ka patai hoki ki taua pepa ra, ka ui atu a Whaka-tau, “Kati hoki me au te ahua a te tangata na?” a ka titiro whakatau atu taua pepa i werohia ra e Whaka-tau ki te ko i runga i te waka, a roa noa, matatau marire ki te titiro, ka karanga atu taua pepa, “E te tangata ra, ka tata au te ki atu ko koe ano,” ka tahi ano te ringa o Whaka-tau ka kapo ki tana rakau ki te hani i kuhua ra eia ki roto ki nga wahie, ka whakapaea ki te tahi taha o te whare, ki tetahi tara o te whare; kahore i tae atu tana rakau ki te tungaroa o te whare, ki te whatitoka, ka hohoro tana rere na te pihanga ki runga, ka puta aia ki waho o te whare, ka rere aia ki te whatitoka o te whare ki te tutaki i te tatau o te whare; ka takiri te ata ka hikaia a Haere-iti ka tahuna te whare ka tutu a Haere-iti ki te rangi, a ka mohiotia ake e nga tangata o te kainga ka hinga te Tihi-o-manono ia Whaka-tau; ina hoki a Haere-iti ka tutu ki te rangi. Ka tahuna te whare ka wera nga mano o Poporo-kewa. A ka waiata a Whaka-tau i tenei waiata:—

No te rurunga i te rama, koia a
Ruru-te-haku-rama
No te tununga i te manawa hei whakaepa ara
Hei whakahere kia Haere-iti; koia
Te-ahi-tunu-manawa ka rapa (ngangana) ki te rangi.

No te atu ka ui a Whaka-tau-potiki ki te taurekareka i whakaorangia a eia, “Kei hea te ara i heke ai a Poporo-kewa?” Ka mea atu te ropa “Kei te tungaroa o te whare.”

page 149

Ka ui atu a Whaka-tau, “Me pehea e puta ake ai?” Ka, ki mai te ropa “Me whakawairau,” Ka ui atu a Whaka-tau. “Me pehea te karanga?” Ka ki mai tera, “Me penei, me karanga e koe me penei, Poporo-kewa e, mana e ngunguru ake a mau e karanga atu ‘Ko te Toru tenei ka koia (ngakia) te kumara.’” Ka haere atu a Whaka-tau ka tae ki te pu mouku (mauku) ka hutia ake eia te pu mouku ka kitea te ara i heke ai a Poporo-kewa, a ka hanga e Whaka-tau i te tari (i te mahanga) ki te waha o te rua hei takiri ia Poporo-kewa. Ka oti tera ka karanga atu a Whaka-tau. “E Poporo-kewa.” Ka ngunguru ake, Ka mea atu a Whaka-tau. “Puta ake, puta ake ko te toru tenei ka koia te kumara, haere ake hei karakia i te maara.” Ka puta aka tera ko te upoko ki mua, ka taka ko te uma, ka taka ko te tumu (pane, upoko) ki roto ki te tari (mahanga). Ka mate a Poporo-kewa ka patua, ka mate nga mano o Poporo-kewa ia Whaka-tau. No kenei te whakatauki nei. “No muri Whaka-tau-potiki, nana i tu (tahu) te Tihi-o-manono.” Ka mutu tana patu ka hoki a Whaka-tau ki tona kainga ki Papa-rahia, A koia nei te waiata a Whaka-tau-potiki, i muri iho o te weranga i aia o te Tihi-o-manono:—

Papa, papa te whatitiri me te rangi;
Te whakarangona e nunu na,
He whana tai penei, tai whanake.
Turakina te pou, ka rongo te Po.
Ka rongo te Ao, te korero na Apa-kura,
Apa-kura, winiwini, tangi wanawana,
Tangi, kotokoto, ki ona tungane ma tama
Kia ngakia te mate, o tana tama
O Tu-whaka-raro; Tu-whaka-raro na ia.
Te tangi a te wahine, koia hukahuka
Hukahuka tapa rere, tapatu ki
Te moana, turia ko te tahuna tapu,
Te whakau mai tana ika whangai,
Tu ake ko tona hoa ko Nuku-mai-pahua.
Ka rarapa kai horo kai, kai horo
Kewa te tini e Whaka-tau.
Ko Huaa-te-ata, te mano o Whaka-tau.
Ko Pokai-taua, tukua atu Whaka-tau
Kia tomo i roto i tona waka pungawerewere.
Ko Whaka-tau anake, te Toa-whiti whano ae,

page 150

Hara (haere) mai te toki: Hau-mia
Ko Tu-ta-kau-atu, ko Tu-ta-kau-mai.
Nau mai e waha i taku tua (tuara)
Ka ro (riro) taua ki raro, ki to mounga (maunga),
I koukou (heru) ai koe ki te wai o Uru-ma-ngangana;
Ka hara, ka mokai; he mokai ano koe na Whaka-tau.