Ta-Whaki.
(Nga-ti-Hau.)

Na nga rongo o Kai-tangata i haere mai ai a Whai-tiri i te rangi, hua noa a Whai-tiri he rongo toa te rongo e kiia ana mo Kai-tangata. Ka tae mai a Whai-tiri ki ko mai o te kainga o Kai-tangata ka patua eia tana mokai a Nonokia, a ka tuakina te manawa hei whakaepa (whaka here) kia Kai-tangata, a ka tae atu a Whai-tiri ki aia ka hoatu te manawa o Nonokia ki aia, ka wehi a Kai-tangata, ka mea ata a Whai-tiri, “Hua noa ahau i haere mai ai he rongo toa o rongo, kahore he rongo karahia, ko taku mokai ka mate kau,” heoti ano ka moe a Whai-tiri ia Kai-tangata ka whanau te matamua ko Puanga muri iho ko Karihi; te potiki whakamutunga ko Hema, a ka paru a raua tamariki ka whaka wetiweti (whaka piro) a Kai-tangata ka mea aia, “Hi hi, te tiko o nga tamariki nei.” Ka mea atu a Whai-tiri, “He ringa aha au ringa te ao ai i nga ta (paru) o a taua tamariki.” Ka ki atu a Kai-tangata, “Mawai e ao i te wetiweti,” ka whakama page 85 a Whai-tiri i ko nei, a ka kumea te aio, ara te rangi pai e Whai-tiri kia roa; a ka haere a Kai-tangata ki te moana; i muri ano ka hanga a Whai-tiri i te pae-pae mo te tane ka karea (keria) te pou tuatahi, ko Whakamaro-te-rangi te ingoa, ka karia (keria) te pou tua rua ko Meremere te ingoa; a ka whakanohoia Tu-tangata-kino i te whakatokerau (he kino) ki te huka (mutunga) ara ki te mutunga o te paepae hei miti i te namu o Hawaiki. Ka tukua Tu-tangata-kino kia haere ki waho ki te moana ki Tara-rere (i haere ki waho ki te moana) kia haere ki te whai i te rapa o te hoe a Kai-tangata, a ka tahi a Whai-tiri ka whakahua i nga ingoa o a raua tamariki, ka mea atu aia ki aua tamariki, “E tae mai ta koutou papa me tohu tohu te paepae nei mona. Ko to ingoa ko te punga o te waka o ta koutou papa. Ko te ingoa tenei mo te matamua ko Punga, mo te tuarua ko tou ingoa ko Karihi o te kupenga o ta koutou papa, ko taku potiki whakamutunga me waiho he ingoa mona ko taku whaka makanga i te kupu a ta koutou papa mo a koutou tai (tiko).” “Ka piki a Whai-tiri ki te rangi, ka poroporoki iho “Hei konei, e puta te uri a Punga, kaua e haere ake e whai ake i au,” Ka mea atu aia kia Karihi “E puta au uri kaua e haere ake e whai i au, e puta ta taku whakamatanga whaia ake i muri i au.” A ko nga kupu enei a Whai-tiri i tona pikinga ki te rangi. Ka hoki mai a Kai-tangata i te moana, ka tae mai ki ana tamariki ka ui aia “Kei hea ta koutou whaene” ka mea atu ratou “Kua riro ki te rangi ki tona kainga” ka ui atu aia, “I pehea mai aia kia koutou,” ka mea atu ratou, ara te ariki o aua tamariki, “I mea iho a Whai-tini, ko toku ingoa ko te punga o to waka, ko te ingoa o tenei na, ko te karihi o to kupenga, a ko te ingoa o ta maua tuahine, ko te whakamatanga o to matou whaea mo to whakawetiweti i o matou paru.” A ka haere aua tamariki ka whakaatu i te paepae i hanga nei e Whai-tiri, ki to ratou papa.

Puta aka ta Punga uri ko nga Ngarara, ko te Mango, ko te Tuatini; ko a Panga uri enei raua ko Karihi.

Puta ake ta Hema ko Ta-whaki, ka moe nga tuakana i nga wahine ia Muri-whakaroto, raua ko Kohu-whango (Puhango). page 86 Kahore nga wahine i tahuri atu ki nga uri a Punga he kikino, ka tahuri mai kia Ta-whaki, ka hae nga tuakana, ara nga tamariki a Punga raua ko Karihi ki a Ta-whaki, a ka mea nga tuakana kia haere ratou ki te heru i te wai kopua, i te wai whakaata i Rangi-tuhi; ka haere a Ta-whaki i taua haere; ka tae atu aia ki reira ka karakia a Ta-whaki i tenei karakia:—

Pupu mahina (mai Hine) i te ata;
Homai (ra) taku heru,
Taku karau,
Ka whano (atu) au ki te wai,
Ki te wai Rangi-tuhi;
Rangi-tuhi, te wai e hai.

Ka kite atu nga tuakana, ara nga tamariki a Punga raua ko Karihi i a Ta-whaki e heru ana i te wai o Rangi-tuhi, ka tikina atu e ratou ka patua a Ta-whaki i roto i taua wai tapu; ka mate a Ta-whaki. Ka hoki nga tuakana ki te kainga; ka ui atu a Muri-whakaroto “Kei hea ta koutou teina,” ka ki atu a Mango “Kei te wai ano, kei te heru,” a ka roa e tatari ana a Muri-whakaroto ka karanga aia. “Ta-whaki e,” ka o mai he Pukeko “Ke,” ka haere atu a Muri-whakaroto hua noa ko Ta-whaki; ka karanga ano aia, ka o mai he Moho “Hu.” Ka hoki mai te wahine ra ki te kainga, ka mea atu ki a Mango ma. “Kua mate ia koutou ta koutou teina,” ka whakaae atu ratou ka mea atu ki te wahine ra, “Kahore i o mai ki a koe?” ka mea atu te wahine ra, “He Pukeko he Moho nga mea i o mai ki au.”

Kahore kua ngaro a Ta-whaki ki te whakatuputupu i aia, ki te karakia, a ki te huki (rere), ara ki te whakamutu i te rero (rere) o ana toto. A koia nei te karakia huki a Ta-whaki mo ana toto kia mutu te rere:—

Ko toto na wai?
Ko toto na te Whetu.
Ko toto na wai?
Ko toto na te Marama.
Ko toto na wai?
Ko toto, o te Ra.
Ko toto na wai?
page 87 Ko toto na Ta-whaki.
Ko toto na wai?
Ko toto o Rangi-mahuki.

Koia na te huki a Ta-whaki i ona toto, ara ko te whaka tupu tupunga i ona toto kia ora ai aia. Ka ora a Ta-whaki, ka haere a Ta-whaki, moe rawa atu ko waho i te moana; a tona aranga ake i raro i te reinga, ka puta te ngaru i paia ai Tawhiti, ko te ngaru tera hei matenga mo Ta-whaki: ka puta mai te tupuna ki aia; te Kaeaea ka whaka oho ia Ta-whaki ki tana tangi; he tangi “Ke, ke, ke,” a ka oho ake a Ta-whaki i te moe ka mau aia ki te rakau, ka karanga a Ta-whaki, “Whakahihipa ake hihipa (tika ke atu) whakataha, maunu ki tu a kiri.” Ka panga atu e Ta-whaki te rakau ki te ngaru i paia i Ta-whiti: heoti ano ka haere mai a Ta-whaki ki uta ki te tuawhenua rokohanga mai ko te papa keke, ko Karihi, a ka tangi raua ko Karihi.

Ko te putake tenei i patua ai a Ta-whaki e ona tuakana he hara wahine, ko Muri-whakaroto raua ko Puhango. I te timatanga o te hara, na nga tuakana a Ta-whaki aua wahine, otira kahore aua wahine i pai ki nga tuakana, he kikino no era, a i whai mai aua wahine ki te pai o Ta-whaki. Ka puta atu nga tuakana ki aua wahine, ka kokopi nga whariki o aua wahine kia raua, ka puta ko Ta-whaki ka hora nga whariki a aua wahine ki aia, a ka whakauru ki roto ki o-hau-raro kia moe Ta-whaki ia raua, he purotu a Ta-whaki he mokopu taura rangi, he ariki a Ta-whaki. Tetahi mea a aua wahine i mate ai kia Ta-whaki, he pai no tona mahi whare, a no tona ahua pai ano hoki; tena ko nga tuakana, he repo (paru) te whare, he para rau rakau.

Ka haere a Ta-whaki raua ko Karihi ka tae ki te Toi-mau me te Toi-taepa, ka karanga atu a Ta-whaki ki a Karihi; “Ko koe e piki i mua;” ka mea atu a Karihi, “Ko koe hei mua,” ka mea atu a Ta-whaki “Kahore ko koe hei mua;” ka whakaae a Karihi, a ka mau te ringa a Karihi ki te Toi-mau-epa ka piki a Karihi ka karakiatia ake e Ta-whaki ka mea.

page 88

E tu te rangi,
Motuhia.
E tu te rangi,
Pukai.
Pukai atu ana,
I raro i te whenua.

Ka pahuhu iho a Karihi ki te whenua, tae rawa iho ano a Karihi ki te whenua, ka karanga aia ki a Ta-whaki, “Nau au i karakia i pahuhu iho ai, penei kua eke au,” ka ki atu a Ta-whaki, “Kahore au i karakia i a koe;” ka mea atu a Ta-whaki, “Me noho hoki koe; tukua atu hoki ko au kia piki,” ka kapo te ringa o Ta-whaki ki te Toi-mou (mau), ka karakia aia i aia, ka mea:—

Piki ake Ta-whaki i te rangi tua tahi,
E rongo (He rongo) te mahaki (tuetue).
Piki ake Ta-whaki i te rangi tua rua,
E rongo (He rongo) te mahaki (tuetue).
Piki ake Ta-whakii te rangi tua toru,
E rongo te mahaki.
Piki ake Ta-whaki i te rangi tua wha,
E rongo te mahaki.
Piki ake Ta-whaki i te rangi tua rima,
E rongo te mahaki.
Piki ake Ta-whaki i te rangi tua ono,
E rongo te mahaki.
Piki ake Ta-whaki i te rangi' tua whitu,
E rongo te mahaki.
Piki ake Ta-whaki i te rangi tua waru,
E rongo te mahaki.
Piki ake Ta-whaki i te rangi tua iwa,
E rongo te mahaki.
Piki ake a Ta-whaki ki te rangi tua rea,
Pipiri moko, pipiri moko,
Rarau moko, rarau moko,
(Rarau ki) taha tu o te rangi.

Ka eke a Ta-whaki ki te rangi, ka tapahia iho eia te ara i eke atu ai aia ki te rangi. Ka karanga ake a Karihi ki aia “Ta-whaki e, tahuri iho hoki ki au” ka karanga iho a Ta-whaki ka mea “Kahore, ko koutou hoki i kohuru ra i au.” Ka haere a Ta-whaki ka tea ki te kainga ki te kuia kia Whai-tiri, rokohanga atu e noho matapo ana taua kuia, a e tatau ana taua kuia i nga toto (he kete te toto), e penei ana,—

page 89

Toto tahi, toto rua, toto toru, toto wha, toto rima,
Toto ono, toto whitu, toto waru, toto iwa, toto ngahuru.

Ka roua mai e Ta-whaki kotahi o aua toto: ka tatau ano a Whai-tiri i ana toto a tae noa ki te iwa kua riro te tekau, ka ui te kuia ra: “Ha, kei whea te tekau o aku toto,” ka roua tetahi e Ta-whaki toe atu e waru, ka tatau ano a Whai-tiri; ko taua mahi tonu a Ta-whaki he rou i aua toto a poto katoa mai; ka tahi ano te kuia ra ka tino ui, “Kowai tenei e nukarau nei i aku toto,” ka mea atu a Ta-whaki, “Ko au,” ka mea te kuia ra “Ko koe ko wai,” ka mea atu a Ta-whaki “Ko au ko Ta-whaki-nui-a-Hema,” ka mea a Whai-tiri “Ta ta, ko taka mokopuna,” ka mea atu a Ta-whaki “Nau hoki au i poroaki iho kia whai mai i muri i akoe,” ka mea a Whai-tiri “Ae he peno.” Ka mea ano te kuia ra “Titiro mai ki aku mata,” ka ki atu a Ta-whaki, “He aha kei o mata,” ka ki mai ano te kuia ra, “Mau e titiro te iwi e noho nei ahau ia ratou, i te wa e to ai te ra ka ki tonu te whare nei ia ratou, me noho koe ki roto ki nga whakapuru o te whare,” ka ui atu a Ta-whaki, “Kei hea te ara tomokanga,” ka mea atu te kuia ra “Kei te matapihi kei te whatitoka,” ka rongo atu a Ta-whaki ka kohanga he tari (rore) ki te matapihi ki te whatitoka; a ka to kau ano te Ra ka puta taua iwi ka mea atu a Ta-whaki ki te kuia ra “E rupeke ki roto ki te whare kia u te purupuru i runga, kia u te puru i raro, kia oho rawa ake te iwi nei kua tino awatea,” ka rongo mai a Whai-tiri ka whakaae. Ka to te Ra ka puta taua iwi e haere mai ana te mano tini o nga manu ririki a ko Tonga-hiti te tahi; ano ka ki te whare i te manu, ka kite te kuia ra, ka purua a runga me raro a ka moe, ka eke te whetu o te ata kahore ano i oho te moe o te iwi nei, a ka takiri te ata kahore ano kia oho, ka eke nga ihi o te Ra, kahore ano i oho, ka tu tonu te Ra, katahi ka karanga mai etahi o taua iwi, “He roa o te po nei,” ka karanga atu a Whai-tiri kia ratou “E moe kahore ano i awatea,” ka karanga mai a Tonga-hiti “A i mua ake nei i etahi po kua pahure ake nei, e hohoro ana te awatea, taka rawa ki te ponei ka roa, he tinihanga pea na Whai-tiri kia tatou;” ka ki page 90 atu a Whai-tiri “Kaore,” katahi ka puta a Ta-whaki ki waho, a ka unu unu i te puru o runga a ka tomo te maarama ki te whare ka tahi ka patu patua eia taua iwi, ka mate katoa; ko Tonga-hiti anake i rere, i hou na te pou tungaroa: heoti ano ka mate te iwi nei, a ka karakiatia e Ta-whaki nga mata o Whai-tiri, ko te karakia tenei:—

Iri mata, iri mata;
Wero mata, wero mata;
E whai o mata ki te Ra,
E huru mai ra (E to atu ra)
E (He) pa ko rire rire,
Whitia te wai
Ki aku mata,
Mata whitia,
Mata riro ha i.
Hae tuhi ki te mata o Whai-tiri.
Rua ki te mata o Whai-tiri,
Titiro mai ra,
Ka ngangana mai ra,
Ki aku mata,
Ki te mata ora,
Ki te mata toto,
Ki te mata o Rehua.

Ka whakatauki ake a Whai-tiri:—

Ta ta, ka ora aku mata,
I taku mokopuna.

Ka kite atu a Ta-whaki i nga huru huru o te kuia ra ka whawha atu te ringa o Tawhaki ki te kumekume, ka karanga atu a Whai-tiri “Hoki atu tou ringa ringa kei hoki o hau riri ki ahau, titiro ake, ina nga kuwha a to tuahine o Maikuku-makaka te tu whangai iho nei na, ko wai hua ai, o putu koe.”

Ka tahi ka haere a Ta-whaki ka kite i Nga-toka-tami-whare e tu ana, ka karanga atu a Ta-whaki ki a Whai-tiri “He aha tenei,” ka mea atu te kuia ra, “Kauaka e pa to ringa, ko ou tupuna tena ko Nga-toka-tami-whare,” ka tahi ka takahia e Ta-whaki, ka horo ki waho ki te moana; ka tangi haere ka karanga iho a Ta-whaki. “Tena hoki koutou te tangi haere na ki waho ki te moana, hua koutou i patu ai i au e kore koutou e tangi haere;” page 91 he mea hoki i aia ai e Ta-whaki, na ratou na Toka-tami-whare aia a Ta-whaki i a, ki waho ki te moana; ka tupu (ea) te mate o Ta-whaki i aia ano.

Ka piki a Ta-whaki ka kite ake i nga huha o Maikuku-makaka e tu whangai iho ana i te hua nui; ka tata atu a Ta-whaki ka whakaohoa eia ki tana rakau e mau haere ana i tana ringa, he mea whakapa te rakau e Ta-whaki ki te kuwha maui, ka tahi ka komi nga kuwha o Maikuku a ka whakatauki atu a Ta-whaki. “Hau wahine e hoki i nga hau o Ta-whaki.” Heoi ano kua pa te ringa o Ta-whaki kia Maikuku, ka moe raua. I te taenga atu o Ta-whaki kua riro atu te tane tuatahi a Maikuku, a Uru-rangi, haere rawa atu a Ta-whaki, kua riro aia ki te aewa (haere) i waho, a ka tae te monomono (te aitua, te pawera), kia te Ururangi ka hoki mai aia ki te kainga, a ka tae mai aia ki te matapihi o te whare, titiro iho ai, e rua nga upoko, e wha nga waewae, ko Ta-whaki raua ko Maikuku e moe ana; whawhatia iho ana e Uru tangohia ake ka whakina atu taua wahine e Te-uru-rangi, ka puta a Ta-whaki ka haere ki a Maru ki nga tupuna, hei ngaki i tona mate, ka tae a Ta-whaki ki ko mai o te kainga, ka tangi aia i te tui, ara i te karakia hei tutu ope taua mana. Koia nei nga kupu:—

Whakataka te rangi i runga nei,
Kia taka mai,
Taka tua mai,
Taka aro mai,
Ko te he.
Moti, mota,
Ka tinia au kia mate.
Te tupu te maro,
Me te angi angi mua:
Me te angi angi roto;
Ko au ko au,
E tangi wini wini ana au,
E tangi wawana ana au,
Ki taku mate;
Ki te puke Hiku rangi,
Ki Here-taunga.
I neke Tu,
I neke ki a Maru,
I neke Maru,

page 92

I neke ki a Rongo,
Ko koe e Rongo kei au.
Nohoia te hono aitu.
Taku tao nei,
Piopio rere ao:
Whano whanake.
Tu mata toki haumi e,
Hui e; Taiki e.

Ka mohio mai nga tangata o te kainga ki te karakia a Ta-whaki, he tui taua; a ka pa te karanga kia Ta-whaki: na Maru te karanga i mua “Hei au hei te tangata i te rakau.” A ka karanga a Tu-te-ngana-hau “Hei au;” ka karanga a Rehua “Hei au hei te tangata i nga kai,” ka tika te haere a Ta-whaki ki a Maru, i te tangata i te rakau, hei ngaki i tona mate, ka kite a Ta-whaki i te whata; he whata tapu na Maru e tu ana; ko te hinu i roto e tu ana, ka kainga e Ta-whaki, a ka karakia a Tawhaki i aia, ka mea:—

Nga whare o Tu i kainga tutia
I kainga reretia,
E Rongo te tuetue,
Nga whare o Maru i kainga tutia
I kainga reretia
E Rongo te tuetue; ha i.
Iri mai i runga i te awhiowhio,
Me te apu marangai.
Tungia ka wera te atua Rae-roa,
Mate ki te po,
E tumu tumu paretao.
Ana ki, nana i tupu te uru o Hawa-iki.
Tahi kia miha (he kai tapu), rua
Kia miha, toru
Kia miha, wha
Kia miha, rima
Kia miha, ono
Kia miha, whitu
Kia miha, waru
Kia miha, iwa
Kia miha, takina tau kopu iti nei;
Te hoatu mo Tuhua-tahi.
Te homai moku tou kopu iti nei;
Te hoatu mo Tu-tangata-kino, to kopu-nui
O Tu-tangata-kino; te homai moku
Ka tupu taku takapu nei
Oroki, oroka, oro kai atua hai.

page 93

Ka whakarongo mai a Maru: a kai te topetope auru (mahunga) a Ta-whaki i aia; ka topetope (kokoti) hoki a Maru kia Ta-whaki, ko te karakia topetope auru tenei:—

Puna, puna riki (ariki) i runga nei
Te ihi o Ta-whaki
Te mana o Ta-whaki
Te huru o Ta-whaki
Te rae o Ta-whaki
Te tuke mata o Ta-whaki
Te pewa o Ta-whaki
Te kape o Ta-whaki
Te mata o Ta-whaki
Te ihu o Ta-whaki
Te taringa o Ta-whaki
Te paparinga o Ta-whaki
Te kauwae o Ta-whaki
Te kaki o Ta-whaki
Te porongaue o Ta-whaki
Te tumu o Ta-whaki
Te hei o Ta-whaki
Te teketeke o Ta-whaki
Te ringa ringa o Ta-whaki
Te uma o Ta-whaki
Homai ra kia hikaina hei kakano
Mo te umu.
Ko te umu nawai?
Ko te umu na Rohea-hua-te-rangi
To hua te rangi
To whai puna ariki i runga nei
Te koko o Ta-whaki
Te kaokao o Ta-whaki
Te whiti o Ta-whaki
Te papa o Ta-whaki
Te toine o Ta-whaki
Te tau o Ta-whaki
Te turi o Ta-whaki
Te tata o Ta-whaki
Te waewae o Ta-whaki
Te rekereke o Ta-whaki
Te papa nui o Ta-whaki
Te matikuku o Ta-whaki
Te mutunga o Ta-whaki
Te otinga o Ta-whaki
Te rerenga o Ta-whaki.
Homai ra kia hikaina hei kakano
Mo te umu
Ko te umu na wai?
page 94 Ko te umu na Rohea-hua-te-rangi
To hua te rangi
To whai, tukua mai hoki koe hei tae potiki,
Tukua atu hoki au hei tae matamua
Puta ki te whai ao tatara
Ki te ao marama.
Ka mama, muna, muna.
Ka mama, horo, horo.
Ka mama, e te ata o te kai.

Ka mutu taua karakia, ka hapainga te taua. No te po i nohoia ai, a i te ahiahi, ka takiri te ata, ka kawitia te matarau, koia te kaui o te rangi, ka taia te taotahi o te kai pupuri o te taotahi o te rangi hikohia te tangata nana i pupuru te taotahi, ka hapainga ka tae ki te taha o te Roto ka tukua ki raro kia kimihia he tuna hei o maki mo te taua, kia tupu (ea) ai te mate o Ta-whaki: ka werohia te tuna ka tu, ka werohia atu e Te-Rangi, hikohia te taotahi ka tu, ka hapainga ki tahaki, ka tautohe a Maru mana te upoko, ka tohe a Tu-te-ngana-hau mana te upoko, ka tohe a Rehua mana te upoko, a ka riro i a Maru te upoko o te tuna, a ka tangi a Tu-te-ngana-hau no te rironga o te upoko i a Maru.

Ka wehe wehea i reira te taua, e rua nga ara, ka haere te tahi ara ki te koti koti i nga turanga whatu i tu ki Tutu-hira; i tu ki Raro-henga; i tu ki Kuparu, i tu ki Wawau: i nekenekehia enei mo te Kahui-Tangaroa, nekehia ana, mo te Kahui-Tane, mo te Kahui-Maru, ka mutu mo tetahi ara: ka timata ko te ara i a Maru ia Te Maeaea, i te Kahui-Maru, ka tae ki te taha o te moana, rokohanga atu a Rongo-mai e takoto ana, e muia ana e te rango (ngaro); hua noa a Maru he ika Paraoa pae ki uta, ka karanga a Maru ki te taua “Tahuna he umu mo ta tatou kai,” ka rongo ake a Rongo-mai e kiia ana aia hei kai, ka karakia aia i aia: ka haria he wahie e te taua, ka ka te hangi, ka huri hurihia a Rongo-mai ki runga ki te umu; hopukia ake ai e Rongo-mai ko te Kahui-Maru, ko Te-Maeaea, taona iho ana eia ki ta ratou umu, ka rere a Maru-atua ki roto ki te Toka-whaiti, mei kore kua pau ano hoki a Maru-atua i a Rongomai. Otira i page 95 pau katoa nga papa i noho ai a Maru-atua. Heoti ano ka mutu mo te mate a Ta-whaki: kotahi te ara i ora, kotahi te ara i mate.

Rongo-Mai. (Nga-Ti-Mahuta.)

I noho a Rongo-mai i te whenua nei, a he penei ano aia me te tangata nei ano, a kihai aia i mohiotia he atua; ano ka tae ki taua ra, ka takoto moe a Rongo-mai i te whenua, ka kite ana hoa e takoto moe ana aia, ka kiia kua mate a Rongo, a ka tahuna e ratou te hangi hei tao i a Rongo-mai, ano ka ka te hangi ka huri hurihia a Rongo ki taua hangi, ka tata aia ki nga kohatu wera o te hangi, ka oho a Rongo-mai i tana moe ka patua etahi o taua hunga; e whitu te kau i mate o ratou, a taona ana o ratou tinana ki te hangi i tahuna ra e ratou hei tao i aia, a kainga ana ratou eia. Ko Maru (he atua) ano tetahi o taua hunga i mate nei i a Rongo-mai, a i kainga ano hoki aia e Rongo; otira ko tana wairua, ko te wairua o Maru i rere ki runga ki nga rangi.

Ko te Ra ia Motoro. Te waka o Motoro, Ko Maru-ao-nui. Tana wahine ko Hine-i-taraia, tona whakatauki. “Ko te hurihanga ia Rau toka.”

Ko Tatau-a-te-po te ingoa o te whare a Miru, na Ihenga raua ko Rongo-mai i tahu ki te ahi.

Rongo-Mai. (Nga-ti-Hau.)

I to matou haerenga mai ki te whawhai kia Ngatiawa i Otaki: ara i Rangi-uru, i te awatea ka tu tonu te Ra, ka karakiatia a Rongo-mai e nga tohunga kia haere mai aia i Taupo; he mea hoki i Taupo a Rongo-mai e noho ana, kia haere mai aia kia kite i te matenga, me te horonga o te Pa o Ngati-rua-nui, o Taranaki, o Nga-tiawa ia matou. Ka karakia nga tohunga, ka mutu, kahore i taro, ka puta a Rongo-mai e haere mai ana, ara e rere mai ana; ko tona ahua i rite ki te ahi, ara ki te mura o te ahi, ko mua ona ko te upoko i nui, ko te hiku i iti, i penei me te Matawhaura, ka rere mai aia a ka tae ake i runga ake o te Pa i page 96 Rangi-ura, ka kutu ara ka tupou te upoko ki roto ki te Pa, a ka pa aia ki te marae o te Pa, ka aohia te one one o te Pa i tana taunga ki roto ki te Pa; ka rongo maua te taua i te haruru, ano he whatitiri nui; ka koa matou ka hari. E rua nga ra i muri iho ka horo te Pa ia matou.

Ta-Whaki. (Nga-Rauru.).

Ia Ta-whaki i te wai, i te wa ki ano aia i patua e ana tuakana toko wha, ka ki tana waha ka karakia i tenei waiata karakia:—

Pupu mahina, homai ra taku karau,
Kia whano au ki te wai,
Rangituhi te wai e, ha i.

E Ta-whaki kei hea koe? Ka o mai he Pukeko. E Ta-whaki kei hea koe? Ka o mai he Moho. E Ta-whaki kei hea koe? Ka o mai a Ta-whaki,—

I tupu ki to uru, ki to rae,
Tena toto ka huki, ko toto e Ta-whaki, o te Ra,
O te Marama: ko toto o Rangi-mahuki
O Rangi e tu nei.

Ka ara a Ta-whaki i te wai, ka kite aia i te Toi-mo, ka piki ki te rangi, ka tutaki ia Whai-tiri i te huarahi e noho matapo ana, ka mea mai a Whai-tiri “Whaia aku mata” ka mea atu a Ta-whaki:—

Iri mata, wero mata, e whai i o mata
Ki te Ra, e to atu ra, he pako rire rire,
Iritia i te wai ki to mata,
Mata mata iritia, mata rirohia.
Tahi ki te mata o Whai-tiri.
Titiro mai ra, ka kana kana mai ra
Ki oku mata, ki te mata toto o Rehua.

Ka mea mai a Whai-tiri, “Kia ata piki kei mate koe, kei kamoa e nga waewae (werewere) o Hine-nui-te-po.” Ka ki atu a Ta-whaki,—

I tu wahine riu ngata,
I hoki i nga hau o Ta-whaki.

Heoti ano ka piki ka kake ki runga, rokohanga atu ko Rehua ko Wha-koko-rau; ka kite i a Maru, no te kitenga i a Maru, katahi ka pa te waha o Ta-whaki ki te tui:—

page 97

Whakataka, whakataka, me te pua,
Me te kakika (ngakinga): puhia, moua, morea,
Kotahi taua roa na Ta-whaki.

Ta-Whaki. (Nga-ti-Hau.)

I te wa i haere ai a Ta-whaki ki te wai, ki te horoi i aia, koia nei te karakia ana i karakia ai:—

Pupu mahina i te ata,
Homai ra taku heru, taku karau,
Kia whano au ki te wai,
Ki te wai
Rangi-tuhi; te wai e hai.

Ka patua aia e ana tuakana, a ka karanga tawai atu te ariki o ana tuakana, ka mea:—

E Ta-whaki kei hea koe?
Ka o mai te Pukeko, ka mea “Ke.”
Ka karanga atu to muri mai,
E Ta-whaki e, kei hea koe?
Ka karanga te Moho ka mea “Hu”
Ka karanga te tua toru o aua tuakana, ka mea
E Ta-whaki e, kei hea koe?
Ka oho atu a Ta-whaki ka mea
I tupu ki to uru,
Ki to rae,
Tena toto ka huki:
Ko toto, ko toto,
O Ta-whaki, o te Ra:
O te Marama.
Ko toto o Rangi-mahuki,
O Rangi e tu nei.

Ka ara ake a Ta-whaki i roto i te wai, ka titiro atu aia ki te taepaepatanga o te rangi, ki te wahi o te rangi i tapotu iho ki te whenua, ki te wahi hei ara atu mona e kake atu ai ki te rangi; ka kake atu aia a ka tutaki aia ki a Whai-tiri, e noho ana i tana kainga; e noho pohe ana taua kuia ra. Ka mea atu taua ruruhi ki a Ta-whaki “Titiro mai i ana koe ki aku mata.” Ka kite a Ta-whaki, a ka whakahua aia i tana karakia, ka mea:—

Iri mata, wero mata,
E whai o mata ki te Ra
E to atu ra.
He pa, ko rire rire,
page 98 Whitia i te wai,
Ki aku mata;
Mata whitia
Mata riro hia.
Tahi ki te mata,
O Whati-tiri.
Titiro mai ra,
Ka kana (ngangana) mai ra,
Ki oku mata,
Ki te mata toto
O Rehua.

Mutu kau ano te karakia a Ta-whaki, kua titiro nga kanohi o Whai-tiri; a ka mea atu te kuia ra ki aia, “Kia tupato to piki; kei kamoa (komea) koe e Hine-nui-te-po ki roto ki tana puku.” Ka karanga atu a Ta-whaki:—

Au wahine riu ngata (Tangata)
E hoki i nga hau o Ta-whaki.

Ka kake a Ta-whaki ki runga; a ka tae atu aia ki a Rehua, ki a Wa-koko-rau; a ka kite atu ano hoki aia i a Maru, a ka kite mai ratou i a Ta-whaki, ka karakia atu a Ta-whaki i tana karakia tui ka mea:—

Puhia, moua, morea.
Kotahi taua roa
Na Ta-whaki.

Ta-Whaki. (Nga-ti-Hau.)

Mei hoki a Ta-whaki ki te Tatau-o-te-po, i te wa i patua ai aia e ana tuakana, a mei tae aia ki ana tupuna, ki a Rua-kumea raua ko Rua-toia, e kore aia e hoki mai ki te ao nei; kua oti atu aia ki a A-meto (Meto).

I kite a Rua-kumea i a Ta-whaki, a i karanga mai a Rua-kumea ki aia i te Tatau-o-te-po; kihai a Ta-whaki i o atu, a hoki mai ana aia, ki enei o ana huanga i te ao nei.

A i a Ta-whaki i te ao o te po, i karanga a Hine-i-te-muri-whaka-roto ki aia. Otira kihai aia i oho atu; i te mea he mate nui tona to Ta-whaki, me aha u ana e o atu ai i te mea kua tupapakutia ra hoki aia, a kua heke atu ra hoki tana wairua i te ara e heke ai ki A-meto.

Ano ka hoki mai a Ta-whaki i te ao o te po, ka mea atu aia ki page 99 ana matua, kia ngakia te utu mo tana mate; a he kore tetahi, he roa no ana matua ki te tutu ope mona; koia aia i haere ai i kake ai ki te rangi i runga, a tae atu aia takatakahia ana eia era o ana tupuna, a Toka-tami-whare ma; he mea ako ano aia e tana whaea kia kaua he aha atu ona ki aua tupuna, otira kihai nga kupu o tana whaea i mana i aia, a takahia ana aua tupuna eia; ano ka rongo tana whaea i taua mahi takatakahi ona i aua tupuna, ka pouri tana whaea, ka tangi, kei aitua tana tamaiti mo tana mahi he ki aua tupuna.

He take ano ia te take a Ta-whaki i mahi pera ai aia ki aua tupuna, he hae he mahi kohuru na ana tuakana ki aia; koia i takatakahia ai aua tupuna ona eia: he mea hoki nana ki ana tuakana, he maia aia a Ta-whaki ki te mahi raweke ki nga nunui o te rangi, whai hoki e kore nga nunui o te ao nei e ora i aia te taka-takahi ano hoki.

Ka tangi tana whaea i te rangi; a na ana roimata i ngaro ai te ao nei, i ngaro ai ano hoki te tangata i te waipuke.

E mea ana nga tohunga o mua, ko Hema te matua tane o Ta-whaki, a he teina aia no Punga raua ko Karihi, a te take o aua tuakana i hae ai ki a Ta-whaki, he pai atu no nga wahine ki a Ta-whaki, he whakahawea no aua wahine ki a raua.

I mea hoki raua, kua pai atu a Hine-i-te-muri-whaka-roto ki a Ta-whaki; koia raua i mea ai kia mate a Ta-whaki i a raua.

He tangata maroro a Ta-whaki; e taea eia te rakau nui te amo, me nga tini mahi nui rawa atu.