Ngaariki O Nehe.
(Nga-I-Tahu.)

Tiki-Au-Ha.—Ko te tangata tuatahi i ahua e Tane ki Hawa-iki.

Io-Wahine—Ko te wahine tuatahi i ahua e Tane ki Hawa-iki, hei hoa wahine mo Tiki-au-ha.

A-Io-Te-Ki.—Ko te tama tuatahi a Tiki-au-ha.

A-Io-Te-Rea.—Ko to muri iho ia A-io-te-ki.

page 149

A-Io-Whaka-Tangata.—Ko re tama tua tahi a A-io-te-rea.

Raki-Roa.—Ko te tangata tino matau ki nga mea o te Raki.

Tipu-Nui-A-Uta.—Ko te tangata i mana tana inoi ki te mana o Tane, a tukua ana e te Raki te ua, ki katoa te whenua i te wai; pau katoa ona iwi; no reira ka whaka orakia (whakaorangia) a Tipu-nui-a-uta ratou ko ona tamariki, ko Para-whenua-mea, ko Tiu, ko Reta. Otira i whai mai te mana o te Atua ia Tiu, a haere ana a Tipu-nui-a-uta ratou ko ana tamariki i runga i te waka pokiki rakau, a haere ana i runga i te mata o nga wai; ano he whenua maroke; a e waru nga marama i arahina oratia ai ratou e te atua i taua wa.

Taka-Ra (Ro).—Ko te tino tangata mohio ki te rawe hanga. Ko te tama a Para-whenua-mea.

Tu-Tawake.—Ko ta te atua i ahua ai, kia whanau mai i roto i te puku o Hou-mea; no reira, ka tata te wa e puta ai aia ki waho; tukua mai ana eia ona karere ki waho, a ka tohea e ana tuakana kia patua; a kihai i maia ratou ki aua karere; no reria a Tu-tawake ka timata te tohi (whakahua) i tana karakia; ka mutu i aia tana tohi, ka puta mai aia ki waho. Ko tona heni (hani) anake ki tona ringa ringa mau ai, a ka kite te iwi o Tai-rea i aia e tu ana i waho e haere ana me tana maipi, ka muiharo (miharo) taua iwi kia Tu-tawake, ka korero ki aua iwi nunui o te ao, kia whakarongo ki tana kupu; a kihai i whakarongo. No reira ka whakamatea katoatia eia te mano o Tai-rea. Ko te horoka (horonga) tena o te tini o aua mano ki ro (roto ki te) kaherehere (ngahere). Ko te puta (parekura) tenei a Tu-tawake i Tai-paripari.

Rua-Tai-Ao.—Ko te tangata i tino mohio ki nga tahu mo te ora; no te mea nana i whakapuaki te kupu ora kia Rua-tai-po ki te nuinga hoki o tona iwi. I karanga atu a Rua-tai-ao ki aua iwi tutu, “Whakarongo mai, kei au te hono (mana) mo te ao, me te hono ata noho, kei au te hono mo te karakia tika, kei au te hono ata kai, kei au te hono mo te tangata kia kaua e tirotiro ke, kei au te hono mo te kaa o te ahi, kia tika tonu te kaa o nga page 150 ahi katoa, kei au te hono kia kaua te tangata e kai haere, kei au nga hono katoa i riro mai ki te ao.” Nana hoki i whakatakoto te tikanga mo te ora, nana hoki i whakatakoto ki te aro aro o Rua-tai-po aua tikaka (tikanga) katoa, a kahore hoki taua tangata whaka-pehapeha, mahi tutu, mahi he, kia rongo ki te kupu a Rua-tai-ao, i whakapuaki atu ai ki aia; a uaua tonu taua tangata ki te kino. No reira i unuhia ai e Rua-tai-ao tona ringa maui ki runga kia Rua-tai-po, me tona iwi katoa; a e whitu mano i mate.

Marohi.—Ko te tangata nana i hapai te tikaka (tikanga) o Rua-tai-ao.

Whena.—Ko te tangata nana i korero mataati ki te iwi o Ha-rutu; a kihai hoki a Ha-rutu me tona iwi katoa i whakarongo ki te tikaka (tikanga) o Whena i korero atu i kia ratou; a kihai hoki a Ha-rutu i rongo mai ki te reo o Whena, na reira hoki a Whena i karanga atu ai ki taua iwi uaua, ki te kino, “Meake nga (ka) tata taku whakaware (whakararu).” Ka tahi a Whena ka unu i te hono o te mate, ki runga ki taua iwi uaua, ka tahi ka tukua e Whena te whakaaro ma te Atua taua iwi e patupatu haere; a mate katoa aua iwi whakateka.

Ka-Tahua (Nga-Tahua).—Ko te tangata i rite tonu tana korero ki ta ona matua.

Tu-Raki (Rangi).—Ko te tangata nahana (nana) i pupuri te hono tahu tika a Tane.

Wi.—Ko te tino tangata kaha ki te korero i nga tahu me ka (nga) karakia katoa a Tane. No reira te mana i arahina oratia ai a Tipu-nui-a-uta, ratou ko ona tamariki e te atua, i runga i te mata o nga wai, i haere ai ratou i runga i te waka pokiki rakau. Ka korero atu a Wi, kia Wa raua ko Miru me to raua iwi katoa, no reira a Wi i karanga atu ai kia Wa raua ko Miru, “E hoa ma whakarongo mai ki te korero e ora ai tatou, ki ata noho, kia kaua e kino, kia kaua e tutu, kia kaua e kai kino, kia kaua e karakia parau; engari kia pono te karakia.” A ka uaua ano aua iwi me Wa raua ko Miru ki a Wi, a ka ki atu ano a Wi kia Wa raua ko Miru, “E ta ma whakarongo mai korua, ki taku kupu e whakapuaki atu nei kia koutou; me whakapono te kai; me page 151 whakapono hoki te wairua kia tika ai te haere ki te Reika (Reinga); me whakapono hoki korua ki taku kupu korero, no te mea, ko te hono tenei o te ao.” A kihai hoki aua tangata i whakarongo, a e rua nga tau i uaua noa atu ai a Wi ki te korero ki aua iwi whakateka, a ka tahi ano a Wi ka karanga atu kia raua “E hoa ma kia whakarongo mai koutou, meake apopo ka hurihia te whenua e te atua.” Ano nga (ka) rite ka (nga) ra i whakaaro ai a Wi, ka inoi aia ki te atua, a hurihia ana nga pa o Wa o raua ko Miru, he tini he mano i ngaro i taua matenga.

Hua.—Ko te tangata nana i whakarite te mahi kino a Tu, raua ko Roko (Rongo).

A-Io-Riri.—Ko te tino tangata nui nana i hapai te hono a Rua-tai-ao.

Puta.—Ko ta te Atua tangata i karaka (karanga) ai mana e whakapuaki nui atu ki te nuinga o ka (nga) iwi katoa o te ao, kia whakapono ki tana korero; no muri iho ka hanga eia tona whare purakau hei ako kia rakatira (rangatira) ai ratou amua atu, ka karaka (karanga) atu aua iwi tutu ki a Puta, “E ta; ma o tahu a koe nga (ka) ora ai, ma te mana ranei o tou whare purakau ranei a koe e whakaora?” Ka ki atu a Puta kia ratou “E hoa ma tenei ano taku kupu ki te ao katoa, me whakarongo koutou ki nga mahi a Raki, i waiho kia Tane, koia ahau ka whakapuaki atu nei kia koutou; meake apopo nga (ka) puta te whakapae, a ka (nga) mano o runga o te Raki.” Ka ki atu aua iwi whakapehapeha ki a Puta “E hoa e parau ana tau korero,” ka tahi nga (ka) pouri te whakaaro o Puta kia Mata-eho, ki te tino tangata whakateka o te ao; i mea te whakaaro o Mata-eho ko ia hei upoko mo te ao katoa, no reira a Puta i ki atu ai ki a Mataeho, “E ta he tangata kino koe, e pehi ana koe i nga tingaka (tikanga) a Tane; kua rongo ano koutou ki taku kupu i karaka (karanga) ai ki ia Pa, ki ia Pa, ki ia Pa; a ki te tini noa atu o nga Pa katoa; meake apopo puta mai te whakapae a Rangi ki te ao.” No muri iho i taua korerotanga, ka mate tana tamaiti, te tamaiti a Puta, tana tamaiti tuatahi; te ariki o tana whanau; no reira page 152 ka kotia e Puta te kounui (koromatua) o te waewae o tana tamaiti, a ka taona ki te umu, a no te maoatanga o taua umu ka takohia (tangohia) te mana o taua kounui ka tuhaina te mana ki runga ki ka (nga) whare katoa. Heoi ka haere a Puta i te ata, ko te tahaa anake ki tona ringaringa mou (mau) ai, he taha hui mouri taua tahaa; ka tae atu a Puta ki te taha o te wai, ka whakatuwheratia te tahaa; heoi ka purua e Puta te tahaa, ka kite aia i te kapua e tu ana mai i te rangi, ano he ahi e ka ana i te whenua, heoi nga (ka) karaka (karanga) a Puta ki te Rangi kia hurihia te whenua. Ka tahi ano a Puta ka panga i tana maipi ki te whenua, heoi ka huri katoa te whenua ki raro, a ka mate katoa te ao i taua wa, ko Puta anake i whakaorangia me ana iwi katoa. Na konei i waiho tonu ai hei korero, ko te hurihanga tenei a Puta ia Mata-eho, me te ao katoa, me te whenua katoa.

Te-Morina.—Ko te tangata matau ki te karakia wha kapono kai.

Raka-Were-Were.—Ko te tino tangata pai i mau tonu te ahua o tona tupu, a kihai i kite i te kaumatua, a wha-katamariki tonu te ahua o taua tangata a mate noa aia.

Tu-Te-Raki-Paoa(Noa).—Ko te tangata i rite ki te ahua o te atua.

Hui-Aua.—Ko te tangata nana i karakia kite uma o Raki.

Rua-Tipua.—Ko te tangata i kuare, i whakaaro ki tana moe, i kuare aia ki tana moe, a whakaaro ai aia.

Te-Whai-Po.—Ko te tangata i tuatia (tohia, iriiria) ki te wai e ona tipuna (tupuna) a kaua (ngaua) ana taua tangata e te taiko (tuwhenua), kahore hoki i kitea he kiri tangata, pau katoa aia i te taiko.

Kaeho.—Ko te tangata i tino matau nui ki nga tingaka (tikanga) katoa o te Rangi.

Karu-Ai-Papa.—Ko te tangata nana i whakapuaki te ka rakia mo ka (nga) atua katoa.

Tu-Ake.—Ko te tino tangata nui i matau ki nga mea o Tane, me te tini noa atu o ka (nga) mea i mohio ai a Tu-ake.

Tuki-Tuki-Papa.—Ko te tangata i karakia ki te hope o te Raki.

page 153

Taketake.—Ko te tangata i matau ki te hanga whare whakapaipai mona, no reira i timata ai aia te karakia mo te whare.

Roko-Nui.—Ko te tangata i whakananakia i aia, otira na te taua aia i a, ki rokaherehere (ngaherehere).

Tu-Raki.—Ko te tangata i rite ki a Tu raua ko Roko te kaha, ki te kakari (kekeri, whawhai) he nui te maroro.

Tu-Te-Hou-Nuku.—Ko te tangata nana i whakanui nga karakia a Tu raua ko Roko.

Pu-Mate-A-Io.—Ko te tangata nana i kukume mai te mana o Tane.

Tu-Hoto-Ariki.—Ko te tino tangata whakamanamana (whakapehapeha) o te ao ki aia.

Waiho-Nuku.—Ko te tangata matau nui ki te korero i nga tahu (karakia).

Rupe-Tu.—Ko te tangata i ata whakaaro ki te hono (mana) a Rua-tai-ao.

Raki-Nuia.—Ko te tangata i tino whakamanamana (whakatupehu) ki aia ano.

Tahau-Ri.—KO te tangata i kaha rawa te whakapuaki i nga korero tahu.

Tau-Tini.—Ko te tangata pai ki te whakaaro ki nga korero, ki nga karakia katoa, koia hoki te tino tangata mahara i te wa i tae mai ai te mahara kia whakamatea te ao.

Tari.—Ko te tangata i whakaaro ki nga mea o te atua, i waiho iho ai ki aia te mana o nga mea katoa: nana hoki i whakarite te mana ki te rakau (hei matau, matika) hei kai ma te ika.

Ra-Kuru.—Ko te tangata nana i tamata te kaia (tahae) i te pa matau, matika) a Tari, ko te rakau hoki tera i whakaritea e Tari ki te mana o te atua, a nga (ka) kite a Ra-kuru i taua pa e kaika (kainga) ana e te ika, a kaiatia ana e Ra-kuru taua pa, no reira nga (ka) mamae te ngakau o Tari ki taua pa, no te mea ia i mamae pu ai, ko te mana o te atua i runga i taua pa, no reira nga (ka) whakamenemnea (huihuia) e Tari ka (nga) tino kaumatua o te iwi o Re-ihi kia whakina mai e te iwi o Re-ihi taua pa, a kihai ratou i ahei te whaki atu i taua pa ki aia, no page 154 reira a Tari nga (ka) ki atu ki te atua, kia whakina mai; a ka kite te nuinga o te iwi e kohara (uira) ana te pa i roto i te repe (whatu) o te raho o Ra-kuru, heoi nga (ka) karanga atu a Tari ki taua whakaminenga, “E hoa ma kua kite katoa ano tatou i te kohara e kohara mai nei, he tohu no taku pa kei a Ra-kuru ia,” heoi ano nga (ka) pouri te whakaaro o Ra-kuru, a haere ana a Ra-kuru ki te whakamomori, no reira a Tari i ki atu ai ki tana tuahine kia Hine-i-taitai, “Haere ra e mate koutou, mahau (mau) e ui ata ki tona (tou) tane, me hemea kaore i aia to tupuna, na ki te mea e whakina mai e to tane to tupuna, ko te huanui mai tena mou.” Heoi ano nga (ka) haere a Ra-kuru ki te whakamomori, a ka whano ka mate, ka ki atu aia ki tana tane, “E hoa kaore i a koe te pa a to taokete,” ka ki mai a Ra-kuru ki aia, “Tenei ano kei au,” ka tahi ano taua wahine ka ki atu ki aia, “Homai ki au,” a ka homai e Ra-kuru ki aia taua pa, a komotia ana eia taua pa ki roto ki tona waha (mangai) a ka haere aia i runga i te moana, e rua nga ra i hara mai (haere mai) ai a Hine-i-taitai i runga i te moana o Wai-rapua, a ka kite a Kumi-kumi-maroro i taua wahine, a ka mau i aia hei wahine ma hana (mana); a ka noho raua tokorua, ko raua anake ki to raua kaika (kainga) kahore o raua ngakahu (kakahu), kahore he kai, kahore e (he) whare, kahore e (he) wai, otira he mea inoi na taua wahine raua ko taua tangata ki te atua, kia homai he weweru (kakahu) he kai, e (he) wai: a tukua ana mai e te atua, he weruweru (kakahu), he kai, he wai, a whaihakatia (whaihangatia) ana hoki he whare e te atua mo raua, no reira nga (ka) mau tonu te mana o te atua ki runga kia raua. A ka hapu te wahine a Kumi-kumi-maroro, a nga (ka) puta ki waho a Tau-tini, ko te tino tangata mohio ki ka (nga) mea o te atua; koia hoki te tangata i wania (tonoa) e Titipa ki tona waka. No muri iho, ka aroha a Tau-tini ki tona waka i riro ra ia Titipa te tango, a ka kiia mai e te atua kia Tautini kia haka (hanga) tetahi waka papa, kia penei te nui me tetahi paka. He mea tarohe a waho o taua paka ki te reperepe, a kihai hoki te wai i puta ki roto ki taua waka papa rakau, a nga page 155 (ka) haere a Tau-tini i roto i tona waka papa rakau, na te atua hoki te tingaka (tikanga) kia Tautini, ko te atua hoki te kai arahi i tona waka papa rakau: e rua nga marama i haere ai taua waka papa rakau i waho i te moana a ka u ana ko Rewa-nui, ko te kainga o Titipa, i pono tonu atu ia ki tana waka e maanu ana i te moana, e hi ana i te ika, a nga (ka) kite ka (nga) tangata i tona waka papa rakau kia penei hoki te nui me te paka, he mea tarohe a waho ki te reperepe, a nga (ka) kite ka (nga) tangata o te waka hi ika, i taua mea e maanu haere ana i waho i te moana, a ka kite ratou i taua papa paka, ka miharo katoa ratou, no te mea e ahua pai ana taua paka, a hikitia ana e ratou ki runga ki te waka, a morimori ana ratou ki te pai o taua paka, nga (ka) u ki uta ka kite te iwi katoa nga (ka) manawaru (koa) ki te pai o taua paka, otira i mama noa ta ratou maunga atu ki uta, no muri iti iho o ta ratou miharotanga, ka tahi o ratou ringa ringa ka pa atu ki taua papa paka ano me te whenua te taumaha (taimaha) a kihai hoki i taea e ratou, a waiho tonu iho i te taha o te moana e takoto ana. Nga (ka) ao te ra, ka kite te iwi katoa kua tu te whare, kua tu hoki te whata, kua nui hoki ka (nga) weruweru, kua nui nga kai, na reira i miharo katoa ai ratou. Ka po rua aia e noho ana i roto i tana whare koia anake, ka puta mai ki aia nga wahine tokorua ko Ti-mua, raua ko Ti-roto, ka kite aua wahine i te nui o te taonga, ka hiahia aua wahine kia Tau-tini hei tane ma raua tokorua.

E rua nga tau i noho ai aia i reira a ka riro i aia tana pa nga (ka) tahi tona ngakau ka hari ki taua pa, no te mea kua kitea eia tana mea i rapua haeretia ai eia i te roa o te moana, i te tini hoki o nga whenua i whakamono haere ai aia i waho i te moana, a nga (ka) kitea eia ka hari; otira he nui ona tau i noho ai aia ki taua whenua, ko ana kai he mea inoi nana i te po me nga weruwera katoa, he mea inoi na Tau-tini ki te mana o Tane. He oti nga (ka) rite te wa i noho ai aia kia ratou ka hoki aia ki tona kaika (kainga) tupu, ka hari ai.

Rewarewa.—Ko te tangata i tino nui tana whakapono ki nga karakia katoa onamata.

page 156

Takaroa.—Ko te tino tangata matau ki nga korero katoa me ka (nga) ritenga katoa o Tane.

Atakorau (Takirau).—Ko te tangata i kaha ki te whakaako i nga tikanga katoa o Tane.

Raki-Nui.—Ko te tangata i pono tana whakarongo ki nga kai karakia, i ka (nga) mahi o Tane.

Pekeitua.—Ko te tino tangata nui i whakanuia e te atua tona kaha ki taua tangata, hei whakanui i ona tikanga katoa.

Te Wai Puke. (Nga-I-Tahu.)

No mua tenei korero tahu, ko te waipuke a Para-whenua-mea, ko te waipuke a Tupu-nui-a-uta.

Ko Para-whenua-mea, ko Tupu-nui-a-uta, ko Tiu, ko Te-reti. Ko Wai-puna-hau te ingoa wahine. Tera ano nga wahine ke i runga i taua mokihi rakau.

He kino, he kakari (whawhai) nga tangata o te ao maori nei no reira ka whakatangihia, ka inoitia nga ua o te rangi e Tupunui-a-uta kia kite nga tangata i te mana o Tane, kia whakaponohia ana tikanga ki te tini o nga tahu a Tane. Te tini o nga tahu o te ora, te tahu o te pai, te tahu o te kino, o te mate. He whakateka no nga tangata ki nga tikanga o Tane e whakapuakina ana e Para-whenua-mea raua ko Tupu-nui-a-uta.

Na Tiu te karakia i ora ai nga tangata i runga i te mokihi rakau. No konei te take o te karakia kia ua te rangi, ka ua. Ka po wha, ka po rima e ua ana te rangi, ka karakia ai ano kia mao te rangi, ka mao ano.

I mate katoa nga iwi nui o te ao i te waipuke, i whakangaromia hoki ratou. Te mea i ora ai a Tupu-nui-a-uta ma me ana hoa haere, ke mahara no ratou, kia pupuria nga rakau hei mokihi hei nohoanga ma ratou.

Na Para-whenua-mea raua ko Tupu-nui-a-uta, te karakia i tukua ai te ua o te rangi, i tupu ai te waipuke i mate ai nga iwi whakateka ki te kaha o Tane, kahore hoki aua iwi i whakapono ki nga korero o nga mahi a Tane e kiia ana i nga tahu, i nga karakia ano hoki o nga korero whakapapa o Rangi raua ko Papa i mahia nei e Tane. He nui te kaha o aua iwi ki te kupu kupu page 157 kia Para raua ko Tupu, i mea hoki aua iwi kino kia raua, he parau (teka) tahi na raua, a raua korero e kauhau nei mo Rangi raua ko Papa i mahia e Tane, no te mea i ki aua iwi tutu, ko te ahua ano o Papa raua ko Rangi e tu nei. Ko te ahua ano ia o te oroko hanganga o te ao; a kahore kau he mahi a Tane. A i ki aua iwi, e kore rawa ratou e whahapono ki nga kauhau a Para raua ko Tupu e kauhau nei mo nga mahi a Tane.

Te tino take kino a aua iwi i riri rawa ai a Para raua ko Tupu ki te ao maori, he kanga na aua iwi kia raua. I penei hoki te kupu a aua iwi “Hei kai ma korua ena korero tahu, ma korua e kai nga upoko o ena korero tahu” ka pouri raua, a ka riri mo aua korero kai upoko.

Te take i pouri ai aua iwi nei kia Para raua ko Tupu, i mea raua kia whai hangatia he whare pu rakau (whare tapu, karakia) hei mahi i nga korero tahu a Tane, kia whakaakona ratou ki nga tikanga o Tane, o nga tahu ki te tini o nga karakia maori, no reira te whakapeka o nga tangata me te kanga hoki mo nga kai upoko. No reira i topitopitia (tapahia) ai nga rakau ki nga toki ure (toki kohatu) he totara, he kahikatea nga rakau, me te tini o nga rakau mama, tototia (toia) mai ki nga tauru (pukaki) o te awa, ko Tohinga. He tini ke nga rakau i puputia a whanui noa atu, i hereheretia (hereherea) ki nga aka, ki nga taura, ki nga pirita, kia oti rawa te ruru te mokihi rakau ka whakapiotia (he inoi te whakapio) te rangi. Ka karakiatia e raua, ka utuhia e raua he wai ki te paua, hei wai karakia mo raua, kua tu nga pou o te rangi, a tukua iho ana nga waipuke i te rangi, a ka waru nga rangi (ra) e ua ana, ka nui te wai, ka piki a Para me ana hoa ki runga ki te mokihi rakau i whaihangatia (hangaa) nei e ratou, i whaihangatia ano hoki he whare e ratou ki runga ki taua mokihi, he rakau anake te whare, a ko te kai ma ratou, he roi, he kumara, me te kuri. No te iwa o nga ra kua puke te wai ki nga Kainga. No te ngahuru kua rewa te mokihi ki runga. Ka heke te mokihi i te awa i Tohinga. Kua nui te wai, kua ahua page 158 moana ia ka timata te haere (tere) o te mokihi. Ka pau katoa nga tangata i te mate, o nga iwi i whakateka nei ki nga tahu o Tane, i taua waipuke. Ka heke te mokihi i Tohinga, a ka ahu te tere haere, koia nei nga po, me nga marama me nga tikanga o nga ra, me nga mahi i mahia i te wa i tere haere ai te mokihi a u noa ki uta. Ka tere atu i Tohinga ka tae ki Te-au-whiwhi, ki Te-au-matara, ki Te-au-kuha, ki Te-au-puha, ki Te-au-mahora, ka riro ka heke, ka maro te au, ka tae ki Te-au-titi, ko Te-au-kokomo, ko Te-au-huri, ko Te-au-take, ko Te-au-whawhao, ko Te-au kawha(ngawha), ko Te-au-mate, ko te matenga tenei, ka maro te au, ka Titi-te-au, ka Tata-te-au, ka maro te au, ka whakahotu te au, ka puta ki Hawaiki, ka puta ki waho, ka tae ko To, ko Tapatapa, ko nga Rimu ko Te-tukunga, No te taenga o ratou ki Tapatapa, i karakia ai aua tangata i te mokihi, a i karangaranga ai i nga ingoa o nga Atua, no te taenga ki Nga Rimu, i whakataumahatia ai nga kai tukunga ki nga atua, ka tae ki te tukunga ka mahi nui aua tangata i te mokihi, ka hikaia te ahi tapu ka ka, ka tae a Para-whenua-mea ki te taru taru patiti, ka torona atu taua patiti i tana ringa e mau ana ki runga ki taua ahi tapu, ka takina mai ano ki tahaki a ka hoatu ano aua patiti ki te ahi kia tika ai te tahu kai ma ratou i taua ahi. Na aua tikanga nei hoki i mahia ai e te Maori nga tikanga karakia me nga tapu o nga waka a te Maori. Ka tae ano a Para ki ana taru taru patiti ra ano, ka takina mai ki tahaki, ka wehewehea aua patiti, a ka takoto nga pukai, he pukai ano ma nga atua ki Mua, he pukai ano ma nga tama-tane, he pukai ano ma nga tama-wahine, he pukai ano ma nga ru-wahine, he pukai ano ma te aruhe tukunga o te tere, ara o ratou i tere haere mai nei a hei tuapora, ara mo nga kai hauhake mataati o te maara, mo te tama-tane tenei, a he tuapora ano mo te tama-wahine, a ka oti aua aruhe (roi) nei te whakataumaha ki nga atua, ka whakaahuatia ki nga mangai, ara ka hoatu ka whakapangia kautia ki nga ngutu o ratou katoa, ki nga tane ki mua, ki nga wahine ki muri iho, ki nga tamariki i muri rawa. A ka tahi ano ratou ka kai i te kai tahu ki te ahi, a po rua ratou i noho ai i au page 159 kai, kahore ratou i kai i te kai ke, ko aua kai ra anake ta ratou i kai ai i muri iho o te karakia taumaha ki nga atua, ka kite atu ratou i aua atua wahine e tau maeroero haere ana i runga i te moana; ko Hine-ahua, ko Hine-raka(ranga)-tai, ko Hine-apohia, ko Te Kare-nuku, ko Te Kare-rangi, ka haere mai aua atua ki te whakapokare i te moana kia mate ai te mokihi. Tutu ana te moana i aua atua, otira kihai noake te mokihi i mate, ka tere haere te mokihi a ka tae ki Te-wiwini, ki Te-wehi, ki Te-wana, ki Te-Pa, ki Te-kare-tuatahi, a tae noa ki Te-kare-tuangahuru, a ka tae ki Te-tarawa, ka pau te ono o nga marama i konei, o ratou i noho tere haere ai i taua mokihi. Ka tere haere te mokihi nei a Te-Hiwi, a Te-whana, a Te Riaki a Te-Hapai, a Te Tiketike, a Te Rahirahi, no tenei wa, i tu ai nga mahara a Tiu, kia u ratou ki uta a Te Kaponga, a Te Whatinga, a Te Horonga, a Te-whakahuka, a Te-whati-tata, a ko Pou-hoata, ko Tuturi, ko Te Ekenga, ko Uta, ko Mae-rauta, ko Tira, ko Moana-uri.

No te whitu o nga marama o ratou e teretere ana i runga i ta ratou mokihi, ka timata te korero a Tiu ki ana hoa, ka mea aia “E kore tatou e mate, tena ano e u ki uta.” No te whitu ano o nga marama ka whakanui ano a Tiu i ana kupu, ka mea ano aia ki ana hoa “Kua rahi rahi te moana, kua mea kia iti haere te waipuke” ka mea atu a Para raua ko Tupu ki aia “Na te aha koe i matau ai.”

Ki mai a Tiu kia raua “Na taku tohu i taku pou i te taha o te paparewa” I te taha hoki o te paparewa te wananga o te tuahu i karakia tonu ai a Tiu, He mea hoki, i matua titiro tonu a Tiu i ia marama i ia marama i nga tohu o tana pou toko i te taha o taua papa-rewa, a na ana tikanga aia i mohio ai ki aua tohu i taua pou toko, koia aia i mea atu ai ki ana hoa “Kua mariri nga hau puke-rikeri o era marama, kua ruhi haere nga hau nui o era marama, a ko tenei kua hau marino nga hau o tenei marama, a kua aio haere te moana.”

No te waru o nga marama i ahua rere ke ai te tukokikoki o te mokihi he mea hoki, i tupatupou te mokihi, a i tukokikoki, na page 160 reira a Tiu i mahara ai kua tata ratou ki uta, ara kua papaku te wai o te moana. A ka mea atu a Tiu ki ana hoa, “Ko te marama tenei e u ai tatou ki uta, i te mea hoki e iti haere ana te hohonu o nga tohu o taku pou toko.” Nga karakia i karakia ai ratou ia ratou e teretere haere ana i runga i te mokihi i taua waipuke, ko nga karakia ki a Tane.

Ka u ratou ki uta, i u hoki ratou ki Hawa-iki. A i mea ratou kei te ora ano pea etahi o te iwi o te ao Maori, a ko te ahua o te ao Maori ko tana ahua ano ia, i te wa o te waipuke ki ano i pa ki te ao. Ano ka u ratou ki uta, ka kite ratou, kahore kau he tangata kotahi i ora, a ko te whenua kua rere ke, kua ngawha, kua huri, kua ngaro i te raru i te kaha o te waipuke, a kua tino ahua ke te ao, a ko ratou anake te morehu o te iwi o te ao katoa a kua tino rere ke te ao Maori.

Kahore ratou i kai wawe i te wa i u ai ratou ki uta, engari ko te mahi karakia te mea tuatahi i mahi ai ratou. I karakia ratou kia Tane, kia Rangi, kia Rehua, me nga atua katoa, ko nga Rimu pakoko nga mea i mauria hei patunga tapu mo nga atua, ko te karakia me te rimu tuatahi i hoatu e ratou mo Te-Po. Te tua rua mo Te-ao, Te tua toru mo Te-kore, Te tua wha mo Te-maku, Te tua rima mo Te-Rangi, Te tua ono mo Rehua; Te tua whitu mo Tane. He mea karakia te karakia me te pupuri ratou i aua rimu, a ka mutu nga kupu o nga karakia, ki ia atua ki ia atua, tana rimu, tana rimu, a waiho ana aua rimu i te papa karakia, ara i te tuahu, mo ia atua, mo ia atua. Ko aua papa karakia, ara tuahu, ko te rakau noa, ko te take tarutaru noa, ko te pu harakeke noa i tutaki (tupono) ai ratou i te oroko unga atu ki uta, ko aua mea nga papa karakia ki aua atua. A ko aua rima pakoko he mea whawhati, he wahi ano mo ia atua, mo ia atua, a ko te roa o aua wahi rimu, kia rite te roa o te mea kotahi ki nga koromatua e rua o te ringa ringa tangata.

A ki te mea ka tata atu te iwi ki aua papa karakia, penei, ko te kai i kai ai ratou ka tetere i roto i o ratou kopu a ka mate page 161 ratou, mo te he i tata atu ratou ki aua papa karakia, a i takahi i te tapu o aua tuahu. Ma nga Tohunga ariki anake e haere aua wahi. A e kore hoki e tika kia haere tata atu te iwi ki aua papa karakia, kei hoki ano te iwi ki te kainga, a ka mahi kai te iwi, ma aua kai e mate ai te iwi, no te mea, ka riro i aua kai te he o te iwi, i takahi ai i aua wahi tapu, a ka hoki mai te tapu o aua wahi tapu i aua kai, hei patu i te iwi.

I muri tonu iho o te karakia, me nga mahi me nga tikanga o te pure Mae-ra-uta, ka hinga (hika) ai te ahi tapu, i te wahi tapu, a ka ka te ahi, ka taweratia nga rimu. Ka mau te Tohunga ariki i te pupu otaota patiti, ka whaona te tahi wahi o taua ahi tapu ki roto ki taua pupu patiti i te mea e mura ana taua ahi tapu, a ka ka, ka mura taua taru taru patiti, ka wahia mai e taua Tohunga ariki te tahi wahi o taua tarutaru e mura ana, ka hoatu ai taua tarutaru e mura ana ki ia wahi, ki ia wahi o nga rimu pakoko, i te wa ano e mata ana aua rimu. A ka takoto he taru taru e mura ana, i te taha o nga rimu katoa, ka tahi ka hapainga aua rimu, aia rimu, aia rimu, ki runga ki te taru taru e mura ana i te taha o ia rimu o ia rimu. Hei patunga tapu enei ki nga atua, mo ratou i ora nei i nga atua te mahi, i kore ai taua hunga e mate i te waipuke, a i u ora ai ano hoki ratou ki Hawaiki.

Ko taua karakia taumaha nei i mahia ai, he mea ma nga Ru-wahine, hei tapatapa ki ta te Po wahine, mo ta te-Ao wahine, mo ta Te-kore, mo ta Te-kore-te-whiwhia, ki nga wahine katoa o nga Kore, mo nga wahine katoa, tae rawa ki a Papa, a ka whakapakia ki aia. A ka haere te Tohunga ariki ki te taru taru e tupu ana, ka kumea e ia kia mahua ake te take o taua taru taru i te whenua, otira e kore e hutia rawatia eia taua taru taru kia mahea rawa mai i te whenua, a ka whaona eia nga rimu ki raro ki taua take taru taru, a ia rimu a ia rimu, ki ia putake taru taru, ki ia putake taru taru. Ka mutu tera karakia, a ko tona ingoa ko Moana-uri.

A ka timata ano he karakia, ko te Takapau tenei karakia.

Ka haere te Tohunga-Ariki ki te taha o te wai, o te awa ranei page 162 o te moana ranei, a ka toua iho tana ringa ringa ranei, ka toua ranei te rakau e mau haere atu ana i tana ringa ki te wai, a ka tahuri mai, ka anga mai tana aro-aro ki te iwi e noho atu ana i mua i aia, ka piu piua eia te wai o tana ringa ranei o te rakau ranei ki te iwi katoa, a e toru ana piu piutanga i te wai ki te iwi, a ka haere mai aia ki te nohoanga o te iwi e noho atu ra, ka hinga (hika) aia i te ahi, he ahi tapu taua ahi, mo te aruhe tukunga i te tere. A ka hinga (hika) ano hoki te iwi i te ahi, ka ka te ahi a te iwi, ka waia (nanao) atu ki te pito aruhe, tunu ai ki taua ahi. Ka maoka (maoa) nga pito aruhe e rua, ka mau te tahi tangata o te iwi i te pito aruhe tuatahi i hoatu ai ki te ahi, a ka tu tahaki aia, e wha hikoinga waewae i mua tonu o te Tohunga, a ka karakia te tohunga i te karakia, a ka mea atu te tohunga kia hapainga taua aruhe ki runga, a ka karakia ano te Tohunga i tetahi karakia, ka mutu tera karakia, ka mea atu te Tohunga kia tukua tana ringa me te aruhe ki raro, ka hapainga ai tetahi o ana ringa me te tuarua o aua aruhe ki runga, a ka karakia ano aia i te karakia.

Ka tahi te Tohunga ka whakatika, me te tu tonu mai taua tangata, ka haere atu taua Tohunga ki taua tangata ka mau ki te aruhe tuatahi ka hoatu eia ki te tahi kuia tapu, ka mau taua kuia i taua aruhe ka kuhua ma raro i tana huha, a ka kainga eia taua aruhe; he mea ano ka kainga eia ko te tahi wahi anake o taua aruhe, a ka hoatu te tahi wahi o taua aruhe me te tahi take taru taru ki te iwi katoa, kia kainga ai taua aruhe e ratou, a ko te putake taru taru ka rukea (whiua) atu ki te wahi i kaa ai nga ahi tapu, a ko te rua o aua aruhe ma tetahi poua (ruruhi, ara kuia) e kai, a he pera ano nga mahi o tenei ki te iwi me nga mahi i mahia ki te aruhe (roi) tuatahi, ka noho ratou a ka pirau (ka weto) nga ahi tapu, a ka po te ra tuatahi o ratou ki uta ka noho hari ratou, a ka whakahinga(hika) he ahi, hei tahu kai ma ratou, ka kai ka hari, ka moe.

I te ata ka oho te iwi, ka hingaia (hikaia) he ahi mo Te-umu-hurihanga-takapau, ka hoatu he kai ki taua umu tapu, ka maoka page 163 (maoa) ka kawea ki te aro aro o te Tohunga, a ma nga tangata me nga wahine tapu e kai aua kai. Ko te whakamutunga tenei o te waipuke.

No te mutunga o taua umu, ka tu a Kahu-kura, i te rangi, a Rongo-nui-a-tau ano hoki, raua tokorua.

Ka tahuri a Tiu ki te karakia ki te whangai ia Kahu raua ko Rongo.

Na Te-kani-uhi ara na nga wahine atua tokorima tonu i timata te kawha (ngawha) ki te ruaki i te wai nui ki te moana, i nui ai te waipuke. Kua mahi noa atu Te Kani-uhi, kahore kia kitea nuitia e te tangata, a no te waipuke rawa nei ka kitea, a no reira nga tai i mau tonu ai.

I raro i te pito o te Rangi aua atua e mahi ana, a e akina mai ana te wai i reira, he hokinga no te wai ki taua wahi ano, koia hoki te tai-timu.

No Mua Tenei Korero Tahu. (Nga-I-Tahu.)

Na Tipu-nui-a-uta i whakatipu te waia (“wai” pea) nana (koia) hoki te tama o Para-whenua-mea, a koia te tangata i inoia ai nga ua i puke ai te wai, ngaro rawa nga pakihi me nga pukepuke, a tae rawa te wai ki te tihi o nga maunga tiketike, ka mate nga tangata.

Ia Tu-nuku, te Ra, he mokaikai pea.

Ia Tu-rangi, te Marama.

Ia Kiwa, te moana. I te otinga o te rangi ia Tane i kiia me tu he moana, hei moana iti, a na te waipuke a Para-whenua-mea i nui ai te moana.

Ko Tohinga, ko Te Awa, Ko Tupu-nui-a-uta, ko Para-whenua-mea, ka tupu te wai, Te Au-whiwhia, Te Au-matara, Te Au-kuha, Te Au-puha, Te Au-mahora, ka Uro, ka heke, ka maro te au, ko te Au titi, ko te Au kokomo, ko te Au huri, ko te Au taki, ko te Au waowao (whawhao) ko te Au huri, ko te Au tangi, ko te Au kawha (ngawha), ko te Au mate, ko te matenga tenei, ka maro te au, titi te au, tata te au, maro te au, whakahotu te au, ka puta ki Hawa-iki ka puta ki waho, ko To, ko Tapatapa, ko nga Rimu, ko te Tukunga, ko Hine-ahua, Hine-te-raka (ranga)-tai, page 164 ko Hine-apohia, ko Te-kare-nuku, ko te Kare-raki, ko Te-wiwini, ko Te wehi, ko Te wana, ko Te Pa ko te Kore tuatahi, a tae noa ki te tua iwa, ki te Kore tu a kahura (ngahuru), ko te Tarewa tuatahi, a tae noa ki te tua iwa, ki te Tarewa tua kahuru (ngahuru), ko te Hiwi, ko te Whana, ko te Riaki ko te Hapai ko te Tiketike, ko te Rahi rahi, ko te Kapunga, ko te Watinga (whatinga), ko te Horinga, ko te Whakahuka, ko te Watitata (Whatitata), ko te Pou-ata, ko Tuturi, ko te Ekenga, ko Uta, ko Maerauta, ko Te-tira; kei moana uri te heke mai ai te Uira-Takaroa, ko te Takapou kei Tu-ki-runga, kei Tu-ki-waho, kei Tu-ki-takapau o Taka-roa-haere-roa, Haku-tama-manawareka, ka tata ra i tu waho Hawa-iki.

Puta. (Nga-I-Tahu.)

Na Puta te hurihanga i te whenua i Mataiho, i huri ai te whenua, me nga rakau, me nga otaota, i mate ai te tokomaha o nga tangata.

He hurihanga tuarua i a Wi raua ko A (Wa) i penei me tera.

Na Hapopo i kuti te ra o te waka i mate ai te tokomaha.