(4.) Patea wehewehenga haere atu i Stratford ki Waitotara.

Ko te whenua pai katoa o te Takutai i tenei wehewehenga kua nohoia noatia atu. Tera ano he whenua pai kei nga wehewehenga ruri i Te Ngaire, me te ara ki te Maunga, a i Moumahaki Poraka hoki; otira he ngahere katoa a e kore e paingia e te kainoho, kia oti ra ano nga rori. Kahore maua i ahei te whakaoti i ta maua rapurapu mo tenei wehewehenga, notemea kahore e puta mai etahi pukapuka maha e mohiotia ana ko nga "pukapuka a Wakana," a ki te mea i purutia nga tangata Maori maha ki to maua whakawa, kua pau noa nga ra, a kua puta he utu nui i te taringa roa. I ki atu maua ki te whakaae mai koe, e Te Kawana, era maua e hoki ki te whakaoti i ta maua rapurapu; a i runga i ta maua tirotiro i nga pukapuka a Wakana ki muri mai, kua marama maua tera etahi mea me rapurapu i runga i te mahi tu Kawanatanga o taua tangata i te wa (hei whakahe mo te katoa), i tu ai a ia hei kaimahi ma te Kawanatanga i konei. Inaianei e kore e whakaroangia roatia tenei; kotahi tonu te kupu, ko te mea hei rapunga he moni, ehara i te whenua. Era e kitea i nga tepara e apiti nei, kahore he Rahui hei whakarite mo kona, kahore he whakataunga kia whakaritea, kahore hoki he kupu hoatu mo te whakarite; engari ko te kupu kau a Te Retimana me hahu ake, i runga i te whakaaro tuku i tetahi mea aha ranei ma Taurua. Ka huihuia nei nga wehewehenga kua korero nei maua, me ki tonu maua inaianei, e whakaaro ana maua maumau tatau noa te nui o te whenua a te Karauna, kahore hoki i nui he takanga mo tenei inaianei, ara, ki te tuatahi (ki tera i te Hauraro o Waitara), a te mea whakamutunga (tera i Patea), ara te whenua e toe ana kia tatou i te Mania, a i Parihaka.

Ka whakaaturina enei ki a koe inaianei, e Te Kawana.

A hui katoa te whenua ma tatou e rahi ake ana i te 143,000 eka whenua pai, engari e whakamana ana ki te whakariterite ki te whakatau. Ko nga wahi hei hoatu ma tatou (kua maha nei a maua kianga) era e kitea i te wehewehenga i te hoaturanga i runga i te hoatu ki nga hapu: Otira o nga eka i te Tonga ki Hangatahua awa e 15,600 eka, e 800 eka o tenei e tukua ki roto ki te Rahui hono: a ko nga whenua hei hoatu e kore e tae ki te 5,000 eka, a iti rawa mai pea. Era e tika te ki, ki te huia katoatia era e toe 130,00 i nga wehewehenga e rua, a e 30,000 eka marama: a he pai katoa hei Whakanoho tangata.

page 35

A i runga i te tikanga o te utu o te whenua e toe ana kia tatou, i tahuri maua i o maua korero tuatahi ki te whakakore te whakaaro tawhito, era e puta nui mai etahi moni nui rawa a muri ake nei i runga i te hoko o taua whenua. A i whakaaturia e maua i runga i te Parihaka Poraka he ke rawa taua whakaaro, a e kore rawa e nui nga moni puta mai hei whakahoki mo nga moni e pau haere ana. A ahakoa kua whakanui e maua to maua whakaaro mo nga whenua pai e toe nei i te Waimate Mania wehewehenga e kore e nui te rere ke inaianei nga kupu i hoatu e maua ki a koe, i Maehe, e Te Kawana. I runga i te whakaaro o nga korero a Te Hamapere, te Tumuaki Kairuri, i korero nei i runga i tona tu kaiwhaki, ko nga moni e puta mai e kore e nui.

Ko nga tuhituhi a Te Hamapere i tuku mai ai mo te whenua i waenganui o Hangatahua awa me Waingongoro, a i ki a ia, ko te utu o te katoa e tae ana pea ki te 675,000 pauna moni. Me tango iho i tenei i te tuatahi nga Poraka e rua i whakahokia kia Matakatea me Ngamahanga, ko nga utu 190,750 nga pauna moni, a kua tirohia tona utu i muri nei, a kua kiia e 105,500 pauna moni, huia enei ka 289,000 pauna moni. A me tango mai ena i te 675,000 pauna moni, a toe ake 386,009 pauna moni, ko tenei pea te nui o te wahi o waenganui o Hangatahua awa me Waingongoro. A ko nga tuhituhi tuarua, tuatoru a Te Hamapere e mea nei ki nga whenua riro i te rau o te patu i uta, era e kitea ina tangohia mai te 22,000 pauna moni pea mo te whenua hei whakarite i te whakatau ki te Hauraro o Waitara Kahore i rahi ake i te 233,000 hei hono atu ki te 386,000 pauna moni kua kiia nei. Kahore pea e tika ki te kiia, ara, ki ta maua whakaaro, ko te utu o te whenua katoa e toe ana o roto o te whenua riro i te rau o te patu, e tae ki te toru koata miriona. Engari kua nui atu i tena nga moni o te Koroni i pau i taua mea.