Report on causes of discontent among Māori in Taranaki.
1. Whenua ki te Hauraro o Waitara, a ki te Rawhiti o te ara ki te Maunga
1. Whenua ki te Hauraro o Waitara, a ki te Rawhiti o te ara ki te Maunga.
Me ata ki marire, ko te whenua pai i toe ki waho o te whenua noho pai i te taha ki te Hauraro o Waitara, me waiho ena hei whakarite i nga kupu hoatu a te Kooti raua ko te Kawanatanga, a me nga kupu hoatu i waenganui o 1866, mo 1868. I pataia e maua te Kairuri whenua Tumuaki mo te utu o nga Poraka kua oti te hoko i tenei takiwa. Ka kiia mai o ia ko te ahua o te whenua nui i te taha ki te Hauraro o te Onaero-Urenui Poraka (he mea ma i runga i te mapi), he ngaherehere, a he pukepuke katoa, engari e 2,000 e 3,000 eka ranei o waenganui o te awa o Urenui o Mimi me te awaawa o te Mimi he pai. He whenua papai kei te Rimutauteka Poraka 17,000 eka, i te awa o Waitara, e toru e wha pea maero ki te Hauraro, aha ki te Rawhiti o Inglewood. Otira kahore i ahatia i raro i nga tikanga o muri ake nei, na Te Parete i korero mai "Tera tetahi tikanga i puta kia Mere Poka, wahine rangatira o Pukerangiora. I whakaaetia ko te whenua katoa i te taha ki te Tonga o te awa o Waitara me waiho marire kia rite te tikanga, a ma nga Maori kia riro ia tatou. Ko taua whenua na Pukerangiora, Otaraoa, Ngatirahiri me Manukorihi. Ko te mea tika, me whakarite ano ratou, a whakaae ana ahau e kore ahau e pa ki taua Poraka, otira me waiho ki te Kawanatanga te whakahoki ki nga Maori, te kore ranei." Ko te whakatau o te 2,008 eka ki nga tangata o Pukerangiora, me whakarite page 33ki te Rimutauteka Poraka: a tenei te piri nei, i te tahataha ki te Hauraro o Waitara, tera tetahi Poraka iti ake, 2,000 eka, i kiia kia whakahokia ki nga tangata o Otaraoa. Hoki iho ki etahi atu Poraka i hokona i te taha ki te maunga me te Reriwe, tera pea 15,000 eka, a ko tona utu kotahi pea pauna mo te eka, o waho o te rohe, e toru pea maero te mamao atu i te rori nui; ko tera o roto o te rohe e rahi ake ana te utu.
He whenua iti te whenua pai i toe mai i te wehewehenga o te whenua riro i te rau o te patu o roto i tetahi raina, timata i Okato Taone tata ki te moana, a piki haere i Hangatahua awa, a tae ki tona kauru, a heke iho i te awa o Patea ki te Taone o Stratford. A, ahakoa penei tera nga whenua kua riro i te hoko, a me te apiti mai o nga eka 100,000 o roto o te whenua riro i te rau o te patu; engari he iti te mohio ki taua whenua, he whenua pukepuke, kapi i te ngaherehere, a kahore ona tikanga, inahoki kahore he ara. Ina whakamutua te whakariterite o te whenua, e mea ana maua kia nui te whenua o roto o te whenua kua tuhia i runga ake nei, to muri i tuhia ai ma Wiremu Kingi Te Rangitake me te toenga o ona tangata e noho ana i reira. I a maua i Waitara, i puta mai a Enoka, tona teina (tuakana ranei,) ki te tono i tetahi rahui iti ma raua ko te tamahine o Wiremu, o Oriana. Ki ana ki te hoatu ka haere raua ki runga noho ai. Ka rongo a Oriana, a Eruera tona tuakana (teina ranei,) ka haere mai kia kite ia maua, a ka whakakore rawa i te tono a to raua matua; me te korero mai (a ko to ratou whakaaro katoa tenei,) era e riro ia Te Whiti te kaha, a hei reira ka whakatikaia nga mea katoa, a era e hoki katoa o ratou whenua, a i runga i te kore haere mai ki a maua kia hoatu tetahi. A ki te hoatu tetahi mea iti rawa nei, kahore ratou e mau atu ki te kore e hono tonu te ki ehara rawa i te Kawanatnaga.