e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga ano hoki i tona mana, ara:
| 1. | Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Taone Maori, 1895." |
| 2. | Koia nei te whakamaoritanga o nga kupu i raro nei mehemea kaore e rereke ana te hangai i nga tikanga o tenei Ture,—
- "Komihana" tona tikanga ko te Komihana o nga Whenua o te Karauna mo te takiwa kei reira e takoto ana te whenua e whakahaerea ana:
- "Taunaha" tona tikanga he riihi, mokete, riana, tetahi atu moni ranei kua tau ki runga ki te whenua:
- "Whenua Maori" tona tikanga he whenua Maori, ahakoa kua whakataua e te Kooti "Whenua Maori kaore ano ranei, he whenua ranei kua whakataua i runga i etahi atu tikanga, a e uru ana ki tenei kupu nga whenua kua hokona e hokona ana ranei e te Karauna i nga Maori;
- "Kooti Whenua Maori" ko te Kooti Whenua Maori kua whakaritea ra tona tikanga i raro i "Te Ture Kooti Whenua, 1894":
- "Kua whakatakotoria" tona tikanga he mea kua whakata-page 2
.gif) kotoria e nga tikanga whakahaere era e mahia e te Kawana i roto i tona Kaunihera i raro i te mana o tenei Ture:
- "Tumuaki Kai-ruri" tona tikanga ko te Tumuaki Kai-ruri o te koroni, ko te Apiha ranei e tu ana i taua wa hei whakahaere i ana mahi.
|
| 3. | Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa, i runga i te Panuitanga, he mea perehi ki roto ki te Gazette me te Kahiti o Niu Tireni, ki te whakaatu kua wehea tetahi wahi whenua Maori hei tuunga taone Maori, a i roto i taua Panuitanga me tapa e ia he ingoa mo taua taone: Otira,—
| (1.) | Kaua e nuku atu i te rima rau nga eka o te wahi kotahi i wehea hei tuunga taone; |
| (2) | Kaua e uru ki tetahi taone pera, tetahi kainga tuunga whare, e iti iho ana i te kotahi rau eka, e nohoia ana e te kai-tango-riihi i raro i te riihi whaimana; |
| (3.) | Kaua e iti iho i te tekau maero te matara atu o tetahi wahi i wehea i tetahi atu wahi i wehea hei tuunga taone. |
|
| 4. |
| (1.) | Ina whakaurua tetahi o aua tu Panuitanga ki roto ki te Kahiti, ko te ekenga tena o nga tikanga o tenei Ture ki runga ki te whenua i whakahuatia i roto i taua panui. |
| (2.) | Ki te puta he tautohe mo te takotoranga mo nga tohu ranei e mohiotia ai te whenua i whakahuatia i roto i tetahi Panuitanga, me riro ma te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori e whaka-tau, a ko tana i whakatau ai me tino tuturu ki tera. |
|
| 5. |
| (1.) | Me whakahau e te Tumuaki Kai-ruri kia ruritia a kia wehewehea ia wahi i wehea hei tuunga taone Maori, a mana e whaka-takoto nga rori me nga rota me nga rahui o taua taone i runga i tana i mahara ai he pai, a i runga i taua whakahaere ana ka ahei ia ki te tango i katoa i tetahi wahi ranei o tetahi ruritanga i mahia i mua atu. |
| (2.) | Ko tekiona nama iwa tekau ma ono me te iwa tekau ma whitu o "Te Ture mo nga Mahi Nunui o Te Koroni, 1894," kua whakaurua i konei ki tenei Ture. |
|
| 6. |
I roto i nga taone Maori katoa me rahui me ata wehe mo nga Maori nona te whenua, ara hei kainga hei mahinga ma ratou, etahi rota, a ka huaina he ingoa mo aua rota ko nga "rota Maori," kaua e nuku atu nga eka o aua rota, ana huihuia, i te rua tekau eka i roto i te rau eka o te taone, ara kia rite ki ta te Tumuaki Kai-ruri i mahara ai he tika i runga i nga whakaaturanga a nga Maori nona te whenua.
Me whakauru e te Tumuaki Kai-ruri ki aua rahui pera nga urupa a nga Maori, me nga whare e nohoia ana e nga Maori i te wa i kahititia ai te Panui.
|
| 7. | Ina kowhitiria aua rota Maori me whakarite nga hiahia o nga Maori nona te whenua i runga i ta te Tumuaki Kai-ruri i mahara ai he pai, engari kaua taua whakariteritenga e waiho hei whakararuraru i te ruritanga, i te tikanga, i te takotoranga, i te whanui ranei o nga tiriti me nga rota me nga rahui o te taone. |
| 8. | Ina oti te ruri me whakaari te mapi o te taone mo nga marama e rua, i runga i nga tikanga e whakahaua ana e te Kooti Whenua Maori. |
| 9. | I roto i aua marama e rua, ki te puta he whakahe ma tetahi page 3.gif) Maori i uru ki te whenua, mo te iti mo te he ranei o te wahi i takoto ai nga rahui nga rota Maori ranei e whakaaturia ana e te mapi, ka ahei ia, i runga i nga tikanga kua whakatakotoria, ki te tuku atu i tana whakahe ki te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori, a mana e whakawa e whakatau i runga i tana i mahara ai he tika, a mana e whakahau kia whakatikatikaina te mapi, ara te maha, me te rarahi me te takotoranga o aua rahui me aua rota Maori ranei. |
| 10. |
| (1.) | Ina pau nga ra o nga marama e rua kua whakahuatia ake nei, a ina oti te whakatikatika o taua mapi, me tutituhi e te Tumuaki Kai-ruri tetahi kupu ki runga ki te mapi o te taone hei whakaatu he tika taua mapi a he mapi tera kua ata oti te mahi, a kua whakaturia taua taone i raro i tenei Ture. |
| (2.) | Ko taua tiwhikete te tino tohu e mohiotia ai kua tuturu te otinga o te mapi, a kua tino tu te taone, e whakahuatia ana i roto, hei taone i raro i tenei Ture. |
| (3.) | Mehemea he wahanga no tetahi poraka kua whakataua te whenua kua whakaritea hei taone, ka tika taua tiwhikete kia meinga he ota wehewehe ki a te Kuini i raro i "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894." |
|
| 11. | Ko taua mapi, tetahi kape tika ranei o taua mea, me whaka-takoto ki roto ki te tari o te Kai-Rehita Takiwa Wheuua o te takiwa i tu ai te taone, a hei reira ka kiia he whenua tera kua uru ki raro i nga tikanga o "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885." |
| 12. | Ka pa enei tikanga e man ake nei ki ia taone Maori e whakaurua ana ki raro i te Ture Whakawhiti Whenua, ara:—
| (1.) | Ko nga tiriti katoa e whakaaturia ana i runga i te mapi kua whakatakotoria ki te tari, ka kiia kua riro i a te Kuini hei whenua tuturu mona, a me watea i te taunaha, a ka kiia he rori era i runga i nga tikanga o "Te Ture mo nga Mahi Nunui o te Koroni, 1894." |
| (2.) | Ko nga rahui katoa (haunga ia nga rota Maori) e whakaaturia ana e taua mapi ka kiia he whenua era kua tau ki a te Kuini hei whakahaerenga i etahi mahi e whakaaturia ana e te mapi, a ka meinga he rahui era i runga i nga tikanga o "Te Ture Rahui mo te Katoa, 1881." |
| (3.) | Ko nga rota Maori katoa e whakaaturia ana i runga i taua mapi ka kiia kua tau era ki a te Kuini, i runga i te ritenga tiaki mo nga Maori nona te whenua i runga i nga tikanga whakahaere kua whakatakotoria. |
| (4.) | Ko era atu rota katoa e whakaaturia ana e taua mapi ka kiia kua tau hoki era ki a te Kuini i runga i te ritenga tiaki mo nga Maori nona te whenua i runga ano i te rahi i te iti ranei o o ratou hea i roto i taua whenua. |
| (5.) | kia te Kai-Rehita Takiwa Wheuua e whakaputa nga tiwhikete katoa e tika ana i runga i tenei tekiona. |
| (6.) | Kaua he moni e utua i runga i te tikanga kohikohi mo te moni whakatuturu i nga take ki te whenua. |
|
| 13. |
| (1.) | I runga i te whakahaerenga o tenei Ture ki te tupono te riro o nga painga i whiwhi ai tetahi tangata i tetahi taunaha kua tau ki runga ki tetahi whenua, i uru ki roto ki tetahi taone Maori, e tika ana kia hoatu ki a ia he utu hei whakaea i te mate i pa ki a ia i te rironga o aua painga.page 4.gif) |
| (2.) | Ko taua utu me tono a me whakatau i runga i nga tikanga kua whakatakotoria. |
| (3.) | Kaore he moni whakaea e utua mo tetahi taunaha i eke ki runga ki tetahi whenua i muri iho i te kahititanga o te Panuitanga i wehea ai taua whenua hei tuunga taone Maori. |
|
| 14. |
| (1.) | Ka ahei te Komihana ki te riihi i te katoa o nga rota, haunga ia nga rota Maori, i runga ano i nga tikanga kua whakatakotoria. |
| (2.) | I roto i aua tikanga e whakatakotoria ana ka ahei te whaka-rite tikanga kia utua e te kaitango-riihi nga utu e tika ana kia utua ki te tangata nana i mahi he whakapainga tuturu ki runga ki te whenua, ahakoa i mahia i runga i tetahi ata whakaritenga whaimana ki ta te Ture, kaore ranei (ma te Komihana e whakatau nga utu) hei whaka-rite mo aua whakapainga. |
| (3.) | Me whakauru ki roto i nga riihi katoa he tikanga e ahei ai te Komihana ki te whakamutu i tetahi riihi, ki te marama ki a ai kaore te whenua o roto o taua riihi i te nohoia, a kei te purua e taua mea nga mahi e te tupu haere ai te taone. |
|
| 15. | Mo runga i nga riihi katoa,—
| (1.) | Kaua e nuku atu i te rua tekau ma tahi nga tau o te riihi; |
| (2.) | Ko te moni reti me kimi i te moni nui rawa e taea ana i taua wa, na reira me tuku nga riihi katoa ki te makete, i runga ranei i te tikanga tono a pukupuka, i ta te Komihana i ma-hara ai he tika; |
| (3.) | Ka ahei te whakauru kupu ki te riihi, whakarite tikanga kia taea ai te whakahou atu te riihi i ia wa i ia wa, mo nga tau kaua o roa atu i te rua tekau ma tahi tau, i runga i nga utu e whakaritea ana e etahi kaiwhakarite utu pera, i runga ranei i te tikanga apitereihana, ka ahei hoki kia whakaritea i roto i te riihi kia utua ki te kaitango-riihi e whakarere ana i te whenua e te kaitango-riihi hou te utu tika mo nga whakapainga e kitea ana i runga i te tikanga apitereihana; |
| (4.) | Ko te pukapuka o te riihi me rite ona kupu ki te tauira kua whakatakotoria, a ma te Komihana e haina aua mea mo te taha ki a te Kuini. |
|
| 16. |
| (1.) | Ko aua riihi katoa ina oti te haina me rehita e te Komihana i raro i "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885," pera ano me nga Karauna karaati e rehitatia nei. |
| (2.) | Ko te tauira o te riihi i puritia i roto i te tari o te Kai-Rehita Takiwa Whenua, ka meinga tera hei wharangi mo te pukapuka-rehita i roto i taua tari, a me rehita ki runga i taua mea nga tikanga katoa o te whenua. |
| (3.) | Kaua he moni e utua i runga i te tikanga kohikohi mo te whakatuturu i nga take ki te whenua ana rehitatia tetahi riihi. |
|
| 17. | I runga i nga taone Maori katoa ka hoatu ki te Komihana nga mana katoa kua hoatu nei ki a ia mo nga whenua o te Karauna e te tekiona rua tekau ma waru o "Te Ture Whenua, 1892." |
| 18. |
| (1.) | Mehemea e pangia ana nga whenua o roto o tetahi taone Maori i raro i tenei Ture, e tetahi panuitanga i raro i te tekiona 16 o "Te Ture Hoko Whenua, 1892," i te wa e mana ai tenei Ture, ka ahei te Maori whaitake ki te hoko i tono paanga i aua whenua ki a te page 5.gif) Kuini, engari ma tera anake e taea ai, a me haere taua hoko i runga i nga ritenga e whakatakotoria ana mo aua mahi, mo nga utu me nga tikanga e whakaritea ana, a ko aua paanga e hokona peratia ana me whakahaere i raro i era tikanga o te Ture Whenua e mana ana i taua wa, i runga i ta te Minita mo nga Whenua i mahara ai he mea tika. E kore nga tikanga o tenei tekiona e whakamana i tetahi Maori ki te hoko i tona rota i wehehea mo nga Maori i raro i nga tikanga o te tekiona tuaono o tenei Ture. |
| (2.) | Me tango he moni tika o roto o nga moni mo ia hea e hokona ana hei whakaea mo nga mate o nga tangata e riro ana o ratou painga, hei utu hoki mo nga ruri, i raro i nga tikanga ka whakamaramatia i raro iho nei, a ko nga toenga me utu ki te tangata nona te hea. |
| (3.) | Ko te nui o te moni e tika ana kia purutia atu mo ia hea e hokona ana me riro ma te Tumuaki Kai-whakawa e whakatau. |
|
| 19. | I runga i nga tikanga o te tekiona i mua tonu o tenei, ko nga moni reti katoa e puta mai ana i nga riihi o nga rota o tetahi taone Maori, me nga moni katoa e purutia atu ana, me hoatu ki te Kaute a te Katoa, a me whakanoho ki tetahi kaute wehe, a me hua he ingoa mona ko "Te Kaute o te Taone o." |
| 20. |
| (1.) | Me riro ma taua kaute e utu nga moni katoa e tika ana kia utua hei whakaea mo nga whakapainga, me nga moni hoki i pau i te ruritanga me te whakatuunga o te taone, a ko nga toenga me tuha ki nga Maori nona te whenua i runga ano i te rahi me te iti o te hea o ia tangata i roto i taua taone. |
| (2.) | Me tuha aua moni reti, i runga i nga tikanga kua whakata-kotoria, i ia hawhe tan, ara i te toru tekau ma tahi o Maehe me te toru tekau o Hepetema. |
| (3.) | Ko te tauira o taua kaute mo ia hawhe tau, ina oti i te Controller and Auditor-General (te Kaititiro o nga rarangi moni a te Kawanatanga) te whakaae he kaute tika, me tere tonu te whaka-takoto ki te aroaro o te Paremete mehemea e noho huihui ana i taua wa, a mehemea kaore i te noho huihui kaati me whakata-koto i roto i nga ra e toru tekau o muri tonu iho o te ra i huihui ai te Paremete. |
|
| 21. | Kaua e utu nga Maori katoa e haere ana ki te kaukau i nga waiariki me nga puia kei runga i tetahi rahui i roto i taua tu taone, engari me haere ano i raro i nga tikanga kua whakatakotoria. |
| 22. | I runga ite tono a te Minita mo nga Whenua, a tetahi Maori ranei nona te whenua, a tetahi atu tangata ranei e whai take ana, me wh'ai mana te Kooti Whenua Maori ki te whakawa a ki te whakatau i nga putake katoa e pa ki nga hea me nga whai-paanga o te Kuini, o tetahi Maori ranei ki taua taone, ki nga moni ranei i puta mai i runga i te hokonga o tetahi hea whai-paanga ranei ki a te Kuini, i runga ranei i tetahi atu mea. |
| 23. | Ka taea noatu te whakatika, te whakarereke, te whakakore ranei i tetahi Panuitanga i mahia i raro i tenei Ture, i runga i ta te Kawana i mahara ai he mea tika. |
| 24. | Ko te ropu tangata mana e whakahaere nga mahi o roto i nga taone Maori i panuitia i raro i tenei Ture hei ta te Kawana i roto i tona Kaunihera e whakarite ai, a i runga i taua mahi me ahei ia, i runga i tana i mahara ai he tika, ki te whakatau ki runga ki aua page break.gif) taone Maori etahi o nga tikanga o nga ture e mana ana i taua wa ki runga ki nga ropu tangata whakahaere i nga mahi o roto i nga taone. |
| 25. | Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa i ia wa ki te mahi i etahi tikanga whakahaere, i runga i tana i mahara ai he tika, hei whakatuturu i te tikanga e mahia ai tetahi mea kua kiia e tenei Ture mana e mahi, otira nga ritenga katoa e tino mana ai nga tikanga katoa tenei Ture; a ko aua tikanga whakahaere me whakatakoto i reira tonu ki te aroaro o nga Whare e rua o te Paremete, mehemea e noho huihui ana i taua wa, a mehemea kaore i te noho huihui, me whakatakoto i roto i nga ra e rua tekau ma tahi i muri iho i te huihui-nga o te Paremete; a ko aua tikanga whakahaere, ki te whakahengia e tetahi o nga Whare, heoi kua kore e mana e whaitikanga ranei aua mea. |
.jpg)
Maori i uru ki te whenua, mo te iti mo te he ranei o te wahi i takoto ai nga rahui nga rota Maori ranei e whakaaturia ana e te mapi, ka ahei ia, i runga i nga tikanga kua whakatakotoria, ki te tuku atu i tana whakahe ki te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori, a mana e whakawa e whakatau i runga i tana i mahara ai he tika, a mana e whakahau kia whakatikatikaina te mapi, ara te maha, me te rarahi me te takotoranga o aua rahui me aua rota Maori ranei.
taone Maori etahi o nga tikanga o nga ture e mana ana i taua wa ki runga ki nga ropu tangata whakahaere i nga mahi o roto i nga taone.
