Title: New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95

Part of: He reo ture nō te Whare Paremata / Statutory language

License: Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 New Zealand Licence

Notemea, kua whakamaramatia i te Pukapnka Nama G.—4 Huihuinga II. o te Paremete tan 1887, i tukuna e te Heuheu Tukino, Rangatira o Ngatituwharetoa, i runga i te tiiti hoatu o te rua tekau ma torn o nga ra o Hepetema, tau tahi mano waru rau waru tekau ma whitu, i tukuna e ia ki a te Kuini era wahi, e tae ana ki te ono mano rima rau ma waru eka, nui atu iti iho ranei, o nga whenua e whakahuatia ana i te Kupu Apiti ki tenei Ture hei Rahui Paaka mo te Katoa:

A notemea hoki ko nga toenga o aua whenua kua whakahuatia peratia e hara i te tu whenua e puta ai he painga ki nga Maori whaitake ki aua wahi, a kei te hokona hoki i ia wa e te Kuini, ara kei te hokona nga paanga me nga hea o aua Maori whaitake, kia oti pai ai aua tikanga i hiahiatia i te wa i hoatu ai taua wahi mo te Kuini:

Na reira ka meingatia hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete i runga ano hoki i tona mana ara:—

1.	Ko Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Paaka mo te Iwi Katoa i Tongariro, 1894."
2.	Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera, i runga i te tikanga tuku Panuitanga i roto i te Kahiti, ki te ki ko nga whenua katoa i roto i te takiwa whenua katoa e mau ana te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti ki tenei Ture ka tau ki a te Kuini, timata atu i te ra i puta ai taua Panuitanga, hei paaka mo te iwi katoa i raro i tenei Ture, a ka huaina ko "Tongariro Paaka mo te Iwi Katoa"; a ka kiia hoki, timata atu i te ra i puta ai taua Panuitanga, kua kore atu nga take paanga o nga Maori i runga i taua whenua katoa.
	Mehemea ka kitea, a te ra e puta ai taua Panuitanga pera, tera ano etahi Maori whaitake ki aua whenua, kahore ano o ratou hea paanga ranei kia riro page 2noa i te Kuini, ki te kore e taea te whakariterite nga utu mo aua hea whaipaanga, ka ahei te Kawana ki te whakahau kia kimihia te nui o nga moni utu o aua paanga i raro i nga tikanga o nga ture e mana ana i ia wa mo runga mo te kimi i te tikanga whakaputa moni utu ki nga Maori mo nga whenua e tangobia ana mo nga mahi nunui o te koroni.
	A mo runga mo nga tikanga o aua tekiona ka kiia ko nga whenua e tangohia ana i raro i tenei Ture e tangohia ana mo runga mo tetahi mahi nui o te Koroni, i raro ano i nga tikanga o "Te Ture mo nga Mahi Nunui o te Koroni, 1882."
3.	Ko taua paaka ka tau ki raro ki te mana whakahaere o te Kawana, a mana e whakahaere nga whenua katoa i roto i nga rohe o taua whenua ano he whenua no te Karauna.
	Ko nga tangata katoa e haere ana ki reira noho noa ai noho tuturu ai ranei i runga i taua whenua i tetahi wahi ranei o taua whenua, haunga ia i runga i nga tikanga ka whakamaramatia a muri ake nei, ka kiia e takahi ana i nga tikanga o te ture a ka pana atu i reira.
4.	Ko te Minita mo nga Whenua o ia wa me te Tino Tumuaki Kairuri, te Tumuaki Kai-whakahere o te mahi rapu i nga kohatu me etahi atu mea whai tikanga o roto i te whenua, hui atu ki a Te Heuheu Tukino tamaiti rangatira Maori o te Iwi o Ngatituwharetoa, iwi Maori tuturu o Niu Tireni, me etahi atu tangata ma te Kawana e whakatu, ka whakaturia ikonei hei Kaitiaki mo taua paaka, a mo runga mo te whakahaere i taua paaka ka tukua hoki ki a ratou nga mana katoa e ahei ana te Kawana ki te tuku i raro i "Te Ture Whenua mo te Katoa, 1881," ki nga kai-tiaki o nga whenua o te katoa hei mana whakahaere mo ratou i aua whenua. (1.) Ko taua rangatira Maori ko Te Heuheu Tukino tamaiti me tu hei kaitiaki tae noa ki tona matenga, a ko era atu tangata e whakaturia ana e te Kawana ka tu mo nga tau e rima, engari me ahei ki te whakamutu i o ratou tuunga pera i ona wa e hiahia ai ratou. A te wa e mate ai e whakamutu ai ranei a Te Heuheu Tukino tamaiti i tona tuunga kai-tiaki, ki te mate ki te whakumutu ranei era tangata i whakaturia hei Kai-tiaki, a te mutunga ranei o te wa i whakaturia ai aua kai-tiaki i whakaturia peratia, ma te Kawana e whakatu he kai-riiwhi mo o ratou tuunga Kai-tiaki, a me tu aua kai-tiaki hou mo nga tau e rima, a kei te pahuretanga o aua tau ka whakaturia houtia ano e te Kawana he tangata hei Kaitiaki. Ko nga tangata katoa e whakaingoatia ana hei Kai-tiaki i ia wa i ia wa ka tu mo nga tau e rima, a ka taea ano e ia tangata pera e ia tangata te whakamutu i tona tuunga Kai-tiaki i runga i te tikanga tuku pukapuka pera atu ki te Kawana, a ma te Kawana e whakatu he Kai-riiwhi mona. Engari, mehemea e taea ana, ko tetahi o aua kaiwhakakapi kai-tiaki, me tangata Maori o te Iwi o Ngatituwharetoa. (2.) Ko te Minita mo nga Whenua te Timana mo te Poari, a me noho ia hei tiamana i nga huinga katoa o taua Poari; engari ki te ngaro ia i tetahi huinga ka ahei nga mema o te Poari e tae ana ki reira i ia wa i ia wa ki te whakaingoa i tetahi mema ano o te Poari hei Tiamana mo taua huinga.
5.	Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa i ia wa ki te whakarereke ki te whakakore ranei i tetahi i etahi huarahi whakahaere ranei e whakaarohia ana e ia e tika ana kia peratia kia pai ai te whakahaere i nga tikanga o tenei page 3Ture, me te whakahaere pai i nga mahi o tau paaka, a i runga i aua huarahi whakahaere ka ahei ia ki te whakaeke whin mo te takahi i aua huarahi whakahaere, kaua ia aua whiu e neke ake i te rima pauna, a ka ahei ano hoki ia ki te whakarite i nga utu hei tononga ma te Poari mo te haere o te tangata ki runga ki te whenua me etahi atu mea, i runga ano i tana i whakaaro ai he tika, kia hei ai te whakahaere i nga tikanga o tenei Ture.
6.	Ko nga moni utu mo te whakahaere i nga tikanga o tenei Ture, me ahu mai i roto i nga moni utu e puta mai ana i roto i nga whiunga, me nga utu i whakataua kia utua mo te haerenga o te tangata ki runga i taua whenua i raro i tenei Ture, hui atu ki nga moni e hua mai ana ki te Poari i ia wa i ia wa i raro i "Te Ture Whenua mo te Katoa, 1881," me te apiti atu ano i nga moni e whakaritea ana e te Paremete i ia wa i ia wa mo taua mahi whakahaere.