Niu Tireni. "Te Ture Whakapai Whenua Whakawhiwhi Whenua Maori, 1894."
He Ture hei whakahaere Tikanga pai ake mo runga mo te Whakapai i nga Whenua hei Whakanohonohonga Tangata ki runga me te mahi Whakawhiwhi Whenua Maori.
[18 Oketopa, 1894.
Notemea i runga i te whakaaro me tautoko te mahi whakanoho i te iwi ki runga i nga whenua o te koroni, he mea tika kia mahia he rori hei putanga atu ki aua whenua kia whakapaia hoki aua whenua, a kia whakahaerea hoki he tikanga whakawhiwhi Whenua Maori:
Na reira ka meingatia hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete i runga ano hoki i tona mana, ara:—
1. | Ko te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakapai Whenua Whakawhiwhi Whenua Maori, 1894." |
Wahi I.
Mo runga mo nga Whenua o te Karauna.
2. | Ko nga mahi e whakaarohia ana kia whakahaerea i raro i tenei Wahi o tenei Ture ko nga mahi rori, piriti hoki, mahi whakarite i nga whenua mo te whakanohonoho tangata, me etahi atu tikanga e pa ana ki aua mahi, e whakaarohia ana e te Minita mo nga Whenua, e huaina i roto nei ko "te Minita," e tika ana kia whakahaerea, i runga ano ia i te whakaaetanga a te Paremete. |
3. | Me whakatakoto e te Minita ki te aroaro o te Paremete, i muri tata i te tuunga o te Paremete i ia tau i ia tau, nga pukapuka whakaatu i te nui o nga moni e pau mo nga mahi kua kiia i runga ake nei e whakaarohia ana e ia kia mahia, ara nga moni e pau o roto i nga moni kua rite kua tukua hoki mo aua mahi katoa, i runga i nga tikanga e whai ake nei. |
4. | Ka ahei ia ropu tangata kua whakahoatahi i a ratou i raro i nga tikanga o tenei Ture, i runga ano i te ata whakarite tikanga whakaaetanga ki te Minita, ki te noho ki runga ki te whenua o te Karauna ki te tope, ki page 2te whakahaere ranei i etahi ate mahi whakapai i te whenua, i runga i nga tikanga e whakaritea ana mo te tuku moni nama mo etahi atu mea ranei, a ka ahei te Minita Mo Nga Moni, ina whakamana e te Paremete, ki te tuku atu i nga moni nama pera katoa i roto i nga moni kua rite mo te tuku pera i raro i tenei Ture. |
5. | Ko ia tangata o ia ropu pera e noho ana i runga a e whakapai ana hoki i aua whenua pera, i runga ano i nga tikanga whakaaetanga kua kiia ake nei, ka tika kia puta ki a ratou te raihana tuatahi te riihi tuatahi ranei, i raro i te Wahi III. o "Te Ture Whenua, 1892," mo etahi wahi o aua whenua e whakaritea ana tona rahi i nga tikanga whakahaere i raro i tenei Ture, engari kaua nga eka e nui ake i te rua rau eka mo ia tangata o roto o aua ropu pera. |
6. | Ko te utu mo te whenua ake, o roto o ia raihana riihi ranei haunga ia nga whakapainga i runga, ma te Poari Whenua e whakarite, a ma te Minita e whakahau te Poari kia apititia atu te nui o nga moni utn mo nga whakapainga i mahia i raro i tenei Ture, i whakaritea e ia, a ko te moni utu reti tau me whakarite i runga i te utu o te whenua ake me nga utu o nga whakapainga hui katoa. |
7. | Ko nga tikanga katoa o "Te Ture Whenua, 1892," mo runga mo nga raihana mo nga riihi ranei i raro i taua Ture, ka pa ki nga raihana ki nga riihi ranei i raro i tenei Ture, me te whakariterite mai i ona tikanga e rereke ana i nga tikanga o tenei Ture, haunga ia nga tikanga ke ka whakaritea motuhaketia i muri ake nei. |
8. | Me tango mai nga moni e rua rau e rima tekau mano pauna i roto i nga moni ka whakamana a muri ake nei kia nama, ina nama aua moni, ka utu ai i aua moni ki roto ki te Kaute mo te Katoa, a me whakawhiti atu i reira e te Tari mo nga moni o te Koroni ki tetahi atu kaute motuhake ka huaina nei ko "Te Kaute mo nga Whakapainga Whenua." |
9. | Ko nga moni i roto i taua Kaute mo nga Whakapainga Whenua me utu anake mo nga mahi, hei utu whakarite hoki mo nga moni mo reira nei nga moni i whakaritea e te Paremete mo nga tikanga o teneiWahi o tenei Ture: |
| Engari ko nga moni katoa e utua ana mo runga mo nga mahi i whakahaerea i raro i tenei Wahi o tenei Ture, i timatatia nei i oti nei ranei i muri mai i te toru tekau ma tahi o nga ra o Maihe o tenei tau ano, ka ahei te tango mai i roto i taua Kaute mo nga Whakapainga Whenua i raro i tenei Ture, ahakoa i whakaputaina atu nga moni i utua ai nga mahi i roto i nga moni mo nga Mahi Nunui o te Koroni i roto ranei i Nga Moni Whakatopu, a me whakawhiti atu nga moni whakaea mo nga moni katoa i utua ra ki te kaute no reira nei aua moni i utua. |
10. | Ko nga moni e whakaritea ana i raro i tenei Wahi o tenei Ture mo nga rori me nga piriti e ata whakaritea ana kia mahia ka ahei te utu atu tetahi taha te katou ranei ki te hunga whaimana o te takiwa kei reira nga mahi, kei a ratou ranei te mana whakahaere i aua mahi, i runga i nga tikanga e whakaritea ai e te Minita. |
11. | E kore te Wahi 1 o tenei Ture e pa ki nga Whenua Maori. |
Wahi II.
Mo runga mo nga Whenua Maori.
12. | I roto i nga moni e whakamana ana i raro iho nei kia nama, me utu ki te Kaute Moni Kawangatanga kia rua rau rima tekau mono pauna ina nama, a me utu atu e te Tari Tiaki Moni ki tetahi kaute moni takoto motuhake, ka huaina ko "Te Kaute Moni Hoko Whenua Maori."page 3 |
13. | Ko nga moni i taua Kaute Moni Hoko Whenua Maori me watea anake hei whakawhiwhi moni hei utu i nga mahi e whakamana ana e "Te Ture Hoko Whenua Maori, 1892," me "Te Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori, 1893," me tenei Wahi o tenei Ture. |
14. | Ko aua utunga moni kua whakamana i runga ake nei, ka meingatia e tika ana kia utua hei mahinga huarahi piriti hoki hei whakawatea ara atu ki nga whenua Maori i hokona i raro i nga Ture kua whakahualia i runga ake nei, me nga moni e pau ana i runga i te whakahaerenga o aua Ture me tenei Ture; engari ko nga utunga moni e whakamana ana e tenei tekiona me utu i nga moni e pootitia ana e te Paremete mo aua mahi. |
15. | Ko nga tekiona timata atu i te tekiona toru tae noa ki tekiona tekau o "Te Ture Hoko Whenua Maori, 1892," ka whakakorea atu nei. |
Wahi III.
Nga moni.
16. | Mo runga i nga tikanga o tenei Ture, ana whakamana Te Minita mo nga Moni e te Kawana i roto i tona Kaunihera, ka ahei ia i ia fa i ia wa, ki te nama i etahi moni, kaua e nui ake ana huia katoatia i te rima rau mauo pauna, me nama mai i nga toenga moni o nga kaute e whakahuatia nei i te Wahi VIII. o "Te Ture mo nga moni e puta mai ana ki te Katoa, 1891," i nga moni ranei e takoto ana ki te kaute o nga Mahi Nunui o te Katoa, me nama te katoa tetahi wahi ranei i tetahi peeke, i tetahi whare whakahaere moni, i tetahi tangata ranei. |
17. | Ka rite noa atu taua Ota o te Kaunihera a te Kawana hex whakamana mo nga tangata tiaki i aua moni, i te Minita ranei mo nga Moni, ki te tuku i runga i te nama i aua moni e tiakina ra e ratou, engari kaua e nui ake aua moni i enei kua whakaritea ake nei. |
18. | Hei tikanga tiaki i aua moni i nama peratia, me ahei te Minita mo nga Moni, i ia wa i ia wa, ki te mahi ki te whakaputa hoki i etahi tipenetua mo nga moni kaua e nui ake i te rima rau mano pauna. |
19. | Ko aua tipenetua—
(1.) | Me rite te ahua ki ta te Minita mo nga Moni e whakarite ai, a me haina aua tipenetua e te Minita mo nga Moni me te Tumuaki Kaiwhakahaere Kai-titiro hoki i nga Moni o te Koroni, a kaua e iti iho i te rau pauna e nui ake ranei i te mano pauna nga moni o roto o te tipenetua kotahi. |
(2.) | Me puta te moni ki te kai-hari atu o taua tipenetua ki te kainga ki nga kainga ranei i roto i te koroni i tuhia ki roto ki taua tipenetua, a ko te initareti mo te tau kaua e nuku atu i te wha pauna mo ia rau pauna mo ia tau, a kaua e nuku atu i te tekau ma wha nga tau e mana ai te tipenetua. |
(3.) | Me tuhi he nama ki runga ki nga tipenetua e whakaputaina ana i raro i tenei Ture. |
(4.) | Kaua e hokona e tukuna ranei aua tipenetua i runga i tetahi atu tikanga mo te utu e nuku ake ai i te wha pauna te moni hua e puta i te tau ki te tangata nama i hoko mo ia rau pauna o te moni hoko mo aua tipenetua. |
|
20. | I te whakaaringa atu o te tipenetua, ana tae ki te ra e tika ai kia utua te itareti o taua tipenetua, me utu aua itareti e nga poutapeta whakaputa ota moni i roto i te koroni, me utu ranei ki tetahi atu wahi o te koroni i ona wa hoki e whakaritea ai e te Minita mo nga moni i ia wa i ia wa.page 4 |
21. | Ko nga moni e whakahuatia ana i roto i ia tipenetua e whakaputaina ana i raro i te mana o tenei Ture, me nga initareti katoa ka whakataua a ka utua mai hoki i roto i Nga Moni Whakatopu o Kawanatanga. |
22. | A te wa e pau ai nga tau i whakaritea mo ia tipenetua ka ahei te Minita mo nga Moni, mehemea ka wkakaaro ia kia peratia, a mehemea hoki ka whakamana ia e tetahi Ota o te Kaunihera a te Kawana, ki te whakahou i ia tipenetua, i tetahi i etahi tipenetua ranei, mo nga moni ano e mau ra i roto i nga tipenetua kua pahemo nga tau, mo nga tau kaua e nuku atu i te tekau ma wha timata atu i te ra i whakaputaina ai ia tipenetua hou. |
23. | Ko ia tipenetua e whakahua ana i roto i whakaputaina i raro i te mana e tenei Ture, ka meingatia i whakaputaina i raro i taua mana kia tuturi ai kia whaimana ai ki te tangata kei a ia aua tipenetua; a kaore he tikanga kia whiriwhiria e taua tangata mehemea kua whakahaerea ranei tana mana i mua atu pewhea ranei. |
24. | Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera, i ia wa i ia wa, ki te ki ka ahei tetahi, etahi, te katoa ranei o nga tipenetua i whakaputaina i raro i tenei Ture kia hurihia hei moni tuturu i mahia i whakaputaina hoki i raro i "The New Zealand Consolidated Stock Act, 1877," me "The Consolidated Stock Act, 1884." |
25. | Ka ahei te Kawana, i runga i te Ota o te Kaunihera a te Kawana, ki te mahi Ture whakahaere hei whakarite i nga tikanga o tenei Ture. |
26. | Kahore he tikanga i roto i tenei Ture e kiia e whakahe ana, e whakarereke ana, e pa ana ranei ki nga tikanga tiaki kua whakataua i mua ake nei ki runga ki Nga Moni Whakatopu. |
27. | Ko Wahi II. me Wahi III. o tenei Ture me korero tahi me "Te Ture Hoko Whenua Maori, 1892," me "Te Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori, 1893." |