87. | Ahakoa ano te rereke o nga tikanga i roto i tetahi atu Ture ka ahei kia tangohia te whenua Maori, te whenua ranei e puritia ana e nohoia ana ranei e te Maori i raro i tetahi take i ahu mai i te Karauna mo runga mo nga mahi nunui o te koroni, i runga ano i nga tikanga kua whakaritea i muri ake nei. |
88. | A nga wa katoa e whakaarohia ai, ka tika kia tangohia te whenua pera mo runga mo nga mahi nunui o te koroni, haunga ia nga mahi reriwe me nga mahi whakatu pa whawhai—
(1.) | Mehemea kahore te take paanga ki te whenua i ahu mai i te Karauna.
(a.) | Ka mahia he mapi me tetahi kape ano o taua mapi, whakaatu tika i te takotoranga me te nui o te whenua, a ma te Tino Tumuaki Kai-ruuri e haina taua mapi me te kape, ma tetahi kai-ruuri whai tiwhikete ranei kua whakamana e ia hei whakamana mapi mo nga tikanga o te Ture o nga Ture ranei e pa ana ki runga ki te mahi tuku whenua, hei whakaatu i te tika o taua mapi. |
(b.) | I muri atu i tera ka ahei te Kawana, i runga ano i te tikanga tuku ota i roto i tona Kaunihera, me panui ki roto ki te Kahiti me te Gazette, mo te marama kotahi i muri iho i te hainatanga o taua mapi, ki te whakaputa kupu ki ko te whenua e mau ana te whakaaturanga i roto i taua mapi kua kiia ka riro mo runga mo nga mahi nunui, a ka tau hoki ki raro ki te mana o te Kuini, o te ropu takiwa ranei, i runga ano i nga tikanga e kitea, i muri atu i te ra e whakahuatia ana i roto i taua Ota o te Kaunihera, kaua nei e iti iho i te kotahi marama i muri i te ra o te kahititanga tuatahi o taua Ota o te Kaunihera, mehemea ia kahore i whakakorea i muri iho i te panuitanga. |
(c.) | Ma te Minita e whakahau, i muri tata i te ra e whakaatu ana i roto i te Ota o te Kaunihera, kia tukua he kape o taua Ota o te Kaunihera, mehemea kahore i whakakorea, ki te tari o te Tino Tumuaki Kai-ruuri, a ma taua Tino Tumuaki Kai-ruuri e whakahau kia whakaaturia ki runga ki nga mapi tika me nga pukapuka whakaaturanga o te takiwa kei reira nei te whenua e takoto ana, a me whakaatu i runga i te tikanga e kore ai taua whenua e riro page 3i runga i etahi atu tikanga e rereke ana i era i roto i te Ota o te Kaunihera. |
|
(2.) | Mehemea i ahu mai te take paanga ki te whenua i te Karauna, ka ahei te tango i te whenua i runga i te tikanga e whakaaturia ana i roto i te Waki II. o tenei Ture. |
|
89. | A nga wa katoa e whakaarohia ai e tika ana kia tangohia te whenua nga whenua pera ranei mo tetahi reriwe e mahia ana i raro i nga tikanga o tetahi Ture motuhake, mo etahi mahi whakatu pa whawhai ranei, ahakoa he whenua Maori, ahakoa ranei i ahu mai te take paanga i te Karauna kahore ranei, ka ahei te tango i taua whenua i runga i te tikanga e whakaatu ana i roto i te Wahi VII. o tenei Ture, a mehemea e tangohia ana te whenua hei tuunga pa whawhai, me tango i raro i nga tikanga o te Wahi IX. o tenei Ture. |
90. | Mo runga mo te tikanga kimi i te nui o te moni hei utunga ki nga Maori e whai paanga ana ki tetahi whenua Maori, ki nga Maori ranei no ratou tetahi whenua i raro i tetahi take paanga, i ahu mai i te Karauna, i tangohia i runga i nga tikanga kua kiia ake nei,—
(1.) | Ka ahei te Minita i nga wa katoa, mehemea i tangohia te whenua mo runga mo te mahi Kawanatanga, ropu takiwa ranei, mehemea i tangohia te whenua mo runga mo te mahi takiwa, i roto ano i nga marama e ono i muri iho i te kahititanga tuatahi o te Ota o te Kaunihera, o te panuitanga ranei i te tangohanga o te whenua, ki te tono ki te Kooti Whenua Maori kia kimihia te nui o te moni utu hei whakaputanga atu ki nga Maori no ratou te whenua, ki etahi atu tangata ranei e whai paanga ana ki te whenua, kia kimihia hoki ko wai ma nga tangata tika hei utunga atu mo taua moni utu; a kia whakaputaina hoki he ota etahi ota ranei, i runga ano i nga tikanga o nga kupu whaaki i whakapuakina ki tona aroaro, i runga ranei i ta taua Kooti i whakaaro ai e tika ana. |
(2.) | Engari i nga wa katoa, mehemea e whai paanga ana tetahi Maori tetahi Pakeha ranei, i runga i te tikanga riihi i tetahi atu tikanga ranei, e whai mokete ana, riena ana ranei i runga i taua whenua, me whakatau hoki e te Kooti Whenua Maori, i roto ano i taua i aua ota ranei, te wahi o te moni utu katoa e whakaputa atu ki taua tangata, a e kore tetahi Kooti i whakaturia i raro i te Wahi III. o tenei Ture e whai mana ki te whakahaere i te kereeme a taua tangata kia whakaputaina he moni utu; a ko ia tuunga ko ia tuunga o te Kooti ki te whakahaere i nga keehi pera me panui i roto i te Kahiti me te Gazette. |
(3.) | Mo runga mo nga tono pera ka tau ki te Kooti Whenua Maori nga mana katoa me nga mana whakahaere, pera ano me nga mana kei taua Kooti mo nga mea i raro i tona ake mana whakahaere, a ka apiti atu ki era mana nga mana katoa o te Kooti Kimi Utu i raro i Wahi III. o tenei Ture. |
(4.) | Ko te moni utu e whakataua e te Kooti hei utunga atu ki nga tangata no ratou te whenua, ki nga kai-noho ranei o te whenua i tangohia, ki etahi atu tangata ranei e whai take paanga motuhake ana, e whai mokete, riena ana ranei, me utu atu ki a ratou a te wa e ahei ai i muri tata i te mahinga o te Ota o te Kooti, a ka ahei te puta o te moni initareti mo taua moni i whakataua ra, kia kaua e nui atu i te rima pauna, mo ia rau pauna i te tau, timata mai te marama kotahi i muri atu o te ra i puta ai taua Ota. |
page 4 |
91. | Ahakoa ano nga tikanga katoa i mua ake o tenei Wahi o tenei Ture,—
(1.) | Ka ahei te whakahaere te whakatakoto hoki he rori i raro i nga tikanga o te tekiona i muri tata i tenei, i runga ano i nga tikanga e mana nei inaianei mo runga mo te whakahaere me te whakatakoto rori i raro i nga tikanga e rite ana ki era, i roto i "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886." |
(2.) | E kore e whai moni utu mo nga whenua katoa e tangohia ana hei rori i raro i nga tikanga o nga tekiona e toru i muri tata i tenei, mo nga whenua ranei i tangohia mo tetahi reriwe kei runga tonu nei te mana o te Kawana e mau ana i te wa i tangohia ai i raro i nga tikanga o nga tekiona e toru i muri tata i tenei, ara, mana tango i te whenua pera te nui, nui atu ranei, mo tetahi mo etahi rori ranei; mo nga whenua ranei e tangohia ana mo te rori mo te reriwe ranei, kahore nei, ki te whakaaro o te Kooti Whenua Maori, i nui ake i nga whenua e whai mana ana te Kawana ki te tango, i raro i te tekiona i muri tata i tenei, i roto i te whenua ko tera nei tetahi wahi o te whenua e tangohia ana, mehemea kua whakataua nga take paanga ki taua whenua e te Kooti Whenua Maori. |
|
92. |
(1.) | Ka ahei te Kawana, i nga wa katoa i muri ake nei, ki te whakahaere ki te whakatakoto hoki i tetahi i etahi raina rori ranei ki runga ki nga whenua katoa kua karaatitia ka karaatitia ranei i raro i nga tikanga o nga Ture katoa i whakakorea e "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1873," e "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886" ranei, kua karaatitia ka karaatitia ranei, kua uru ka uru ranei ki roto ki te Tiwhikete Whakawhiti Whenua, i raro i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886," o nga Ture whakatikatika i taua Ture, ki runga ranei i nga whenua e puritia ana e nga Maori i raro i te Tiwhikete take paanga o te Kooti Whenua Maori, i raro ranei i tetahi pukapuka whakaatu take paanga: Engari ko te nui katoa o te whenua e tangohia mo taua mo aua raina rori ranei, hui atu ki nga wahi kua tangohia i mua atu, kaua e nuku ake i te kotahi eka o roto o ia rua teka eka o te whenua katoa. |
(2.) | Ka ahei te Kawana i nga wa katoa, i runga i te tikanga tuhi ki runga ki te Karauna karaati, ki runga ranei ki tetahi Karauna karaati o muri iho, ki runga ranei ki tetahi atu pukapuka whakaatu take paanga, i runga ranei i te tikanga tuhi tiiti, ki te whakakore atu i te mana pera i runga i tetahi whenua e tau ana taua mana ki runga, i runga ranei i tetahi wahi o taua whenua. |
|
93. | Engari e kore e taea te tango, i raro i te mana o te tekiona i mua tata i tenei, te whenua e tungia ana e te pa, e te paenga kainga, e te mahinga, e te whare, e te kaari, e te kaari rakau whai hua, e tetahi wahi kua whakatupuria ki te rakau, e te wahi tapu, e tetahi wahi ranei kua mahia ki nga mea whakapaipai, kia matua whakaae ra ano te Kawana i roto i tona Kaunihera. |
94. | Ko nga mana i raro i tekiona iwa tekau ma rua, mo runga, mo nga rori, ka mutu:—
(a.) | I runga i nga whenua i roto i te karaati, tiwhikete ranei i whakaputaina i raro i "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886," i nga Ture whakatikatika ranei i taua Ture, i te paunga o nga tau kotahi tekau i muri i te ra i tuhia ai taua karaati, tiwhikete ranei. |
(b.) | I runga i nga karaati i whakaputaina i raro i nga Ture kua whakakorea e "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886," a te wa e mutu ai aua tu mana i raro i aua Ture kua whakakorea. |
page 5 |
95. |
(1.) | I nga wa katoa e ruuritia ai he raina rori ki runga ki te whenua ki nga whenua Maori ranei, i runga i te whakahau a te Tino Tumuaki Kairuuri, ka kiia te wahi hei haerenga (takotoranga) mo taua rori he rori mo te katoa, a ka riro ki raro ki te mana o te Kuini. |
(2.) | Ki te whakatakotoria he rori i runga i te rohe i waenganui i te whenua o nga Maori me te whenua o nga Pakeha, me rite tonu te wahi o tetahi whenua o tetahi whenua e tangohia mo te rori, ina ka ahei te pera. |
|