New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95

Wahi VI. — Nga Ruri

Wahi VI.
Nga Ruri.

61.	Ka ahei tetahi Kai-whakawa, i te mea e whakahaerea ana tetahi keehi i tena aroaro, ki te whakamana i tetahi kairuri i tetahi atu tangata ranei kia haere ki runga ki tetahi whenua ki te mahi ruri i runga i ta taua Kia-whakawa i kite ai he mea tika kia mahia.
62.	Ka ahei te Tumuaki-Kai-ruri, i runga i te whakaae a te Minita mo te Taha Maori, ki te whakamana i tetahi kai-ruri i tetahi atu tangata ranei kia haere ki runga ki tetahi whenua Maori mahi ruri ai, a kaua tetahi tangata e haere ki runga ki te whenua Maori mahi ruri ai mehemea ehara ia i te mea whakamana, engari i runga anake i nga tikanga i roto i te tekiona i mua tata i tenei.
63.	Ko nga kai-ruri me nga tangata katoa ranei kua whakamara i raro i te mana o nga tekiona i mua tonu ake nei, me a ratou tangata kai-mahi i tetahi ruri kua whakaputaina ra te whakamana, pera ka ahei ratou ki te haere ki runga ki tetahi whenua ki runga ranei ki tetahi whenua Maori e whakaarohia ana e te kai-ruri he tika kia haerea a runga, a ka ahei ia ki te mahi i nga mea katoa e tika ana kia meatia kia taea ai e ia te whakaoti o te ruri kua whakamana ra.
64.	Ki te pokanoa tetahi tangata ki te arai ki te whakawehiwehi ranei i tetahi kai-ruri tetahi atu tangata ranei i a ia e whakahaere ana i te ruri i raro i te mana o tenei Ture (i te mea kua ata whaka-aturia te pukapuka whakamana ki te tangata e whakawehiwehi ra e arai ana ranei) ka tika kia whiua kia utu i te moni kaua e nuku ake i te rua tekau ma rima pauna kia whiua ranei ki te whareherehere mo tetahi wa kaua e nuku ake i te kotahi marama.
65.	Ka ahei te Kooti ki te whakatau i te katoa i tetahi wahi ranei o nga moni o te ruri o ia whenua o ia wahi whenua ranei ki runga ano ki taua whenua, i runga i te tikanga mokete, i runga hoki i etahi tikanga e whakaarohia e tika ana kia ea ai taua moni, ahakoa kua mahia te ruri i mua ake nei kei te mahia ranei i te wa i mana ai tenei Ture, ki te tangata e whakaarohia ana e te Kooti e tika ana hei utunga atu mo te moni, ka ahei ranei (i runga ano i te whakaae o te Minita), hei riiwhi mo taua tikanga mokete, ki te whakatau i tetahi wahi o ia whenua, hea ranei, i roto i ia whenua kua ata wehea, ki te tangata e nama ana te moni ki a ia hei whakaea i taua wea: Engari e kore e ahei te hoko i te whenua i moketetia peratia kia pau ra ano nga marama e ono i muri iho i te taenga o tetahi pukapuka whakaatu, i hainatia e te tangata e teno ana kia whakahaerea te mana hoko, e tetahi tangata atu ranei mo te taha ki a ia, ki te Tari o te Minita i Poneke, me te ata whakaatu marama ano o taua pukakuka i te page 17whenua e meingatia ana kia hokoa me te nui hoki o nga moni e mei-ngatia ana kia riro mai. Ka ahei te Minita ki te utu atu i nga moni e kereemetia ana i raro i te mokete pera i roto i nga moni e takoto rite ana mo te hoko whenua Maori, etahi atu moni ranei e kiia e te Tumuaki-Kai-ruri he utu tika mo aua mahi, a ka ahei hoki ki te tango i te tuku o te mokete mo te taha ki te Tumuaki-Kai-ruri. Ko ia mokete pera ka mana ano he mokete i raro i e Ture Whakawhiti Whenua, a ko ia tuku pera i te whenua i raro i taua utu mokete me haere i raro i nga tikanga ture e mahia ana mo ia wa mo runga me te tikanga whakawhiwhi whenua Maori, haunga ia te tikanga tuhi whakamana hoki o ia tiiti mo runga mo ia tuku pera. Ko te hoko i raro i ia mokete, penei me enei kua kiia ake nei ka tau hei whakarite hei whakaotinga tuturu hoki i te kereeme i nga kereeme ranei mo runga mo te ruri mo reira nei nga moni i whaka-taua ki runga ki te whenua.
66.	A te wa e whakataua ai etahi moni ki runga i tetahi whenua i runga i te tikanga mokete, hei tikanga e ea ai nga moni tetahi wahi ranei o nga moni mo tetahi ruuri i mahia i mua atu i te mananga o tenei Ture, ka ahei te Kooti ki te apiti atu i etahi moni e whakaarohia e te Kooti e tika ana hei initareti; engari kaua e nui ake i te rima pauna i roto i te rau pauna i te tau, me tatau mai i te tau kotahi i muri mai i te ra i puta ai te ota mo nga moni ruuri, a kaua rawa e whakaaetia he initareti mo nga tau maha atu i nga tau e rima.
67.	Mehemea ka marama te Kooti, e tika ana kia utua etahi moni ki te Tumuaki o nga Kaiwea ki tetahi kaiwea ranei mo te weanga o tetahi whenua, e tika ana ranei kia utua he moni ki te Kooti mo nga mahinga a te Kooti, ahakoa e tika ana kia utu i mua atu i muri ranei i te mananga o tenei Ture, ka ahei te Kooti ki te whakaputa tiwhikete whaatu pera; a me tuku taua tiwhikete e te Kai-rehita o te Kooti ki te Kai-rehita Takiwa Whenua, a ka mana tera hei here i taua whenua kia utua ra ano aua moni, kia wetekia ranei taua herenga e te ota a te Kooti: Engari kaua e whakaputaina he tiwhikete pera mo te wea e kiia ana kua oti kia whakaaturia ra ano ki te Kooti e te tino kaiwea o taua takiwa he mea whakamana taua wea a kua oti tika hoki, a e tika ana hoki nga utu e tenoa ana, e marama ana hoki.
68.	Ki te utua e tetahi tangata ki te tari o te Kai-tiaki mo te Katoa tetahi moni e tiakina ana e tetahi here e tetahi mokete ranei, me te ki atu kia whakanohia aua moni ki te kaute o te Kooti Whenua Maori mo te poraka i huaina te ingoa, me te tangata hoki mana taua here taua mokete ranei i te tuatahi, ka meinga tera he whakaeanga i taua here i taua mokete ranei. Ko taua moni i utua ra ki te Kai-tiaki mo te Katoa, me pupuri i runga i te tikanga tiaki mo nga tangata e whakataua ana e te Kooti Whenua Maori e tika ana ki aua moni, a me utu ki a ratou.