Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95

Wahanga II

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

Wahanga II.

Wahi I.
Tukunga Whenua.

117.

Haunga ano nga tikanga ka whakahaerea a muri ake nei, a te timatanga o tenei Ture, e kore te tangata, ehara nei ia i te tangata e mahi ana mo te Karauna, i runga i tetahi pukapuka whakamana ranei i a ia a tetahi Minita o te Karauna, e tika kia whakawhiwhi i a ia ki tetahi paanga hea ranei i roto i tetahi whenua e puritia ana e tetahi Maori e etahi Maori ranei, haunga te whenua kei te Maori kei nga Maori ranei e pupuri ana, a i riro mai i a ia i a ratou ranei i runga i te hoko, tuku noa, i runga ranei i te tuku a wira a tetahi tangata ranei e hara ia a te Karauna, i runga ranei i te hoko mai i te Karauna:

Engari kahore he tikanga i roto i tenei Ture e arai ana i te riihi o nga whenua i Te Waipounamu, engari me whakamana ano i raro i nga tikanga o te tekiona rima tekau ma toru o tenei Ture.
118.

Ka ahei te tangata e kereeme ana kua hokoa kua riihitia ranei e ia, i runga ano i te tikanga o te ture, te hea nga hea ranei o tetahi o etahi ranei o nga tangata tokomaha no ratou nei tetahi poraka whenua tetahi wahi ranei o tetahi poraka whenua, a i whakahaere hoki i etahi tikanga mo te hoko mo te riihi ranei i etahi atu hea i roto page 28i taua whenua i mua atu i te mananga o tenei Ture, ka ahei, i roto i te ono marama i muri i te mananga o tenei Ture ki te whakaatu i tana kereeme pera ki te Komihana mo nga Whenua o te Karauna o taua takiwa me te Tumuaki Kai-whakawa, a ma te Tumuaki Kai-whakawa e uiui tona tikanga, e tuku ranei ki tetahi Kai-whakawa kia uiuia ona tikanga katoa; a mehemea ka tino mohio taua Kai-whakawa he kereeme pera ta taua tangata mo te hoko mo te riihi ranei, a e tika ana te whakahaerenga o nga tikanga katoa a i whakahaere hold taua tangata i te hoko i te riihi ranei mo etahi atu hea i roto i taua whenua i tetahi wahi ranei o taua whenua, me whakaputa he tiwhikete whakaatu pera, a i muri i tera ka ahei taua tangata tetahi atu tangata ranei e kereeme ana i raro i a ia, ahakoa ano nga tikanga e rereke ana i roto i tenei Ture, ki te hoko ki te riihi ranei, i nga wa katoa, i roto i nga marama tekau ma rua i muri mai i te ra i puta ai taua tiwhikete, i nga hea toenga i roto i taua whenua i tetahi wahi ranei o te whenua e whakaaturia i roto i te tiwhikete:

Engari mo runga mo ia poraka e kitea ana i runga i nga tikanga o tenei tekiona, kua hokona kua riihitia tikatia ranei te hawhe o nga hea, kua korerotia ranei kia riihitia, kei reira ka ahei te kai-hoko te kai-tango riihi ranei ki te whakarite korero ki nga tangata no ratou nga hea e tee ana kia whakaotia he riihi mo o ratou hea, ahakoa kaore i whakaritea he kupu mo te riihi mo aua hea i mua atu o te mananga o tenei Ture:

Engari ko nga hoko ko nga riihi pera katoa ranei me ata whaka-tuturu i raro i nga tikanga o te tekiona rima tekau ma toru o tenei Ture:

Engari hoki kaua e kiia ma tetahi tikanga i roto i tenei Ture e ahei ai te hoko a tetahi tangata kua puta atu ra he tiwhikete pera ki a ia mo te riihi anake i te hea e puritia motuhaketia ana i raro i tetahi take paanga kua tuturu:

Engari hoki kaua nga tikanga o tenei tekiona e pa atu ki nga whenua e whakahuatia ana i te Kupu Apiti Tuarua o tenei Ture, haunga anake mo nga riihi kua whakaputaina e te Komihana tana tiwhikete i mua atu i te mananga o tenei Ture.
119.E kore nga tikanga i roto i te rima i te whitu ranei o nga tekiona o "Te Ture Whakatikatika 1888 i te Ture Arai mo te Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881," e kiia e whakahe ana i te riihi o te whenua kahore i nui atu i te tekau mano nga eka te nui, ahakoa no mua atu no muri mai ranei i te mananga o taua Ture i puta ai te pukapuka whakatuturu i nga take o nga Maori ki taua whenua.
120.Ka ahei te tangata kua riro mai nei i a ia te riihi whai mana kua pahure nei te hawhe o nga tau o taua riihi a te tahi o nga ra o Hanuere i te tau kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma rima, a kei te puta mai nei ki a ia nga painga o taua whenua me tana noho i runga, ka ahei ia, mehemea ka whakaae nga tangata no ratou te whenua, i roto i nga marama tekau ma rua i muri i te mananga o tenei Ture, ki te whakahou i tana riihi mo te katoa rao tetahi wahi kau ranei o te whenua i roto i taua riihi mo etahi atu tau, kaua e maha atu i te tekau ma wha tau, mo nga moni e whakaritea i waenganui i nga tangata no ratou te whenua me te kaitango riihi, i whakaaetia hoki e tetahi Kai-whakawa o te Kooti page 29Whenua Maori: Engari ko nga riihi katoa kaua e roa atu i te rua tekau ma tahi tau, timata atu i te tahi o nga ra o Hanuere, o te tau kotahi mano e waru rau e iwi tekau ma rima, a ko nga riihi i raro i "Te Ture Rahui Maori, 1882," me uru mai hold ki raro ki nga tikanga o tenei tekiona.
121.Kaua nga tikanga o tenei Ture e whakamana kore i te mana hoko o roto o tetahi mokete e mana mai nei inaianei, i raro ranei i tetahi whakahaunga, whakataunga whakawa, ota whakatau ranei, kaua hoki e arai i te mahi whakaoti i tetahi hoko riihi ranei i tetahi whenua, engari me whaimana era ano kaore tenei Ture i whakamana.

Wahi II.
Whakahaere Whenua Maori.

122.I runga i te whakaaetanga a te nuinga o nga tangata nona tetahi poraka whenua, kaore nei ano i riro i te Karauna tetahi whai paanga, tetahi hea ranei i roto, a i runga ranei i te whakaaetanga a te nuinga o nga tangata nona etahi poraka e honohono ana te takoto, ina marama ki te Kooti, tera he painga e puta ki nga tangata nona ina whakahaerea taua poraka aua poraka ranei i raro i tenei wahi o tenei Ture, ka ahei te Kooti ki te whakaputa ota hei whakatu i nga tangata nona taua poraka, aua poraka ranei, tetahi wahi ranei o aua poraka, hei kaporeihana me te mana tonu o nga kai riiwhi mo nga tangata o ratou e mate atu ana, a me whai hiiri hoki ratou me karanga te ingoa "Ko nga tangata nona [hei honei ka whakahua te ingoa o te whenua kua kaporeihanatia nei nga tangata nona]" a i runga i te peratanga ka kiia kua whakawhiwhia taua kaporeihana ki taua whenua, haunga ia nga tukunga nga hokonga whai paanga hea ranei i roto, i tetahi wahi ranei, o taua whenua, ka whai mana tonu era.
123.Ina oti te whakakaporeihana ia ratou, ka ahei nga tangata no ratou taua whenua, i runga i nga ritenga kua whakatakotoria ki te whakaingoa i tetahi Komiti hei whakahaere mo taua whenua, kaua e iti iho i te tekotoru kaua ranei e maha ake i te tekowhitu nga tangata mo te Komiti, ahakoa no roto i nga tangata whaitake ki te whenua, kaore ranei.
124.Ko nga whakatuunga Komiti katoa me nga whakatuunga riiwhi mo tetahi mema Komiti, ma te ota anake a te Kooti e whakatu.
125.Ka whaimana te Komiti ki te whakahaere mahi mehemea kaore i te iti iho i te tekotoru nga mema e tu ana.
126.Ka ahei taua Komiti te nuinga ranei o nga mema o taua hunga e tu ana i taua wa, i runga i te whakaaetanga a te Komihana mo nga Whenua Karauna mo taua takiwa, i runga ranei i te whakaaetanga o te tangata tera e whakaturia e te Kawana i ia wa i ia wa hei Apiha Whakahaere Whenua Maori mo roto i tetahi takiwa whenua Karauna, ki te tuku i te whenua o nga tangata i whakakaporeihana nei ia ratou, i tetahi wahi i etahi wahi ranei o aua whenua i runga i te ritenga i runga ranei i te huarahi tera e whakatakotoria e te Kawana i roto i tona Kaunihera, mo nga takiwa katoa, mo tetahi takiwa motu-hake, mo tetahi poraka motuhake ranei.
127.Ko nga tiiti katoa e pa ana ki tetahi tukunga a te kaporei-nana o tetahi whenua me hiiri ki ta ratou hiiri, a me haina e nga mema o te Komiti kaua e iti iho i te tekorua, me haina hoki e te page 30Komihana mo nga Whenua Karauna e te Apiha Whakahaere Whenua Maori ranei mo taua takiwa, a ina oti te hiiri me te haina, ka meinga tera hei tino tohu mo te mananga o taua tuku, a ka taea noatu te rehita taua mea ahakoa kaore i puta he ota whakapumau a te Kooti.
128.Ko nga moni o nga tuku katoa me utu ki te Kai-tiaki mo te Katoa, a me whaiinana ia ki te hamene ki te whakahaere whakawa ranei kia riro mai ai i a ia nga moni e tika ana kia utua mo tetahi tuku.
129.Kia tangohia e te Kai-tiaki mo te Katoa ana moni i pau i runga i ana whakahaerenga me a te Komiti hoki me nga moni katoa hold e tika ana kia utua ki te Karauna, ko nga toenga o nga moni utu mo te whenua me utu ki nga tangata no ratou te whenua, mana ranei e whakahaere aua moni hei painga mo ratou i runga i tetahi tikanga i whakatakotoria e te Kawana i roto i tona Kaunihera, ara, mo te katoa mo tetahi wahi ranei o te whenua i tukuna.
130.Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera i runga i tana ota ki te hanga, a, i ia wa i ia wa ki te whakarereke ki te whakatika-tika ranei i etahi tikanga whakahaere, ara—
(1.)Mo te whakaingoatanga me te whakatuunga i nga Komiti i raro i tenei Ture:
(2.)Mo te tikanga me te whakahaerenga o nga mahi a nga Komiti, a tetahi Komiti ranei:
(3.)Mo te whakamutu ranei i te tu o nga mema o nga Komiti, o tetahi Komiti ranei, a mo te whakatuunga o tetahi tangata hou hei riiwhi mo tetahi tuunga mema kua watea:
(4.)Mo etahi tikanga pai hei whakahaere i nga tukunga o nga whenua kua whakawhiwhia ki tetahi kaporeihana, mo te whakatakoto hoki i nga ritenga o nga utu me nga huarahi e tukuna ai aua whenua, mo etahi tikanga hoki hei whakahaere i nga moni e puta mai ana i aua tukunga, hei whaka-rite hoki i te tekomaha o nga tangata no ratou te whenua me whakaae kia mana ai te hoko o tetahi whenua:
(5.)Mo te whakahaere i nga tangata katoa e mahi ana i raro i tenei wahi o tenei Ture:
(6.)Mo te utu ki te Karauna i nga moni e tika ana kia utua e nga kaporeihana hei utu mo te Apiha Whakahaere Whenua Maori, i etahi atu moni ranei i whakapaua e te Karauna i runga i te whakahaerenga o nga whenua i raro i tenei wahi o tenei Ture.

Wahi III.
Whakawhiwhia.

131.Ka ahei te tangata nga tangata ranei no ratou tetahi whenua ki te tuku i taua whenua i raro ano i nga tikanga e whai ake nei, ara:—
(1.)Ka ahei te tangata nona tetahi whenua, te nuinga o nga tangata no ratou tetahi whenua, te nuinga ranei o nga mema o tetahi Komiti whakahaere tikanga mo te taha ki nga tangata no ratou te whenua, i whakaturia nei ratou hei kaporeihana, i raro ano i te Wahi II. o te Wahanga II. o tenei Ture, ka ahei ki te teno ki te Poari Whenua mo nga whenua i roto i te Takiwa kei reira nei te whenua e takoto page 31ana, kia tukua taua whenua e taua Poari Whenua i raro i nga Ture e whai mana ana i taua wa mo nga tikanga tuku i nga whenua o te Karauna.
(2.)Ko aua tono katoa ina tae atu, me tuku e te Poari Whenua ki te Kawana, a ki te niarama ia e rahi ana ano nga whenua e tee ana ki te hunga whaitake hei oranga mo ratou, ka ahei te Kawana ki te whakaputa Ota o tona Kaunihera whakaae ki te tuku pera i aua whenua, i raro ano i ana tikanga i pai ai ia ki te whakatau atu ki runga.
(3.)I te panuitanga o taua tu Ota a te Kaunihera a te Kawana i roto i te New Zealand Gazette, ka tika kia timata te hoko te riihi ranei a te Poari Whenua i aua whenua, i etahi wahi ranei o aua whenua, i runga i nga tikanga o te Ture e mana ana i taua wa mo nga tukunga whenua a te Karauna, ano he whenua na te Karauna, engari me haere i raro i nga tikanga e whakaritea peratia ana e te Kawana.
(4.)Ko te tiwhikete, Karauna karaati, pukapuka take ranei o te whenua e pangia ana e tetahi tono pera a nga Maori whaitake, me tuku ki te Kai-rehita Whenua Takiwa o taua takiwa, i mua atu i te hokonga i te riihitanga ranei e te Poari Whenua i aua whenua, a i te panuitanga o taua Ota o te Kaunihera o te Kawana me tau te whaitaketanga o taua whenua ki te Karauna.
(5.)Mo runga mo aua tikanga, ka ahei te Kawana, ki te whaka-hau i te Kooti kia whiriwhiria kia tukuna atu hoki te kupu ripoata. Mehemea kaore e whakaae te Kawana, me wha-kahoki atu te tiwhikete, Karauna karaati, pukapuka whaitaketanga ranei ki te hunga whaitake.
132.Ka ahei te Minita mo nga Moni, i ia wa i ia wa, ki te utu atu i etahi moni i roto i nga moni e tokoto rite ana i taua wa mo te hoko Whenua Maori, mehemea ka whakaarohia e ia e tika ana kia peratia, hei utu i te ruuri o nga whenua e tukua ana i raro i te tekiona i mua tata i tenei, hei utu ranei mo te whakatakoto, mahi, whakaora ranei i te rori, whakapuare ara i runga i te whenua, e tae atu ai ranei te tangata ki runga, hei utu ranei mo etahi mahi o nga whenua e ahei ai mo te whakanohonoho tangata ki runga, utu ranei mo te panuitanga, maketetanga, tukunga ranei o nga whenua, utu ranei mo etahi atu mea e pa ana ki te tikanga tuku i aua whenua.
133.Ko nga moni katoa e riro mai i te Poari Whenua i runga i te tukunga o tetahi whenua i raro i tenei Wahi o tenei Ture ka peneitia te tukunga, ara:—
(a.)

Hei whakaea i nga moni i utua i raro i te tekiona i mua tata i tenei.

Ko aua utu whakaea ka ahei kia tangohia i roto i nga moni e puta tuatahi mai ana (ki taua Poari), ka ahei ranei kia utua etahi wahi i ia wa i ia wa, i roto i nga tau e whitu, i roto i nga moni kua rite kia utua, e puta mai ranei i roto i nga tuku penei me enei kua kiia ake nei.
(b.)I te mea kua utua aua moni whakaea i aua mahi ko nga moni katoa e riro mai ana i nga Poari Whenua katoa i runga i nga tikanga kua kiia ake nei me utu atu ki te Kai-tiaki mo te Katoa, mana a tiaki aua moni ma nga tangata no page 32ratou te whenua, a me utu atu nga moni ki a ratou i runga i te tikanga o te nui o te hea o ia tangata o ratou, a kaua hoki etahi o aua moni e tangohia, kaua ano hoki he tikanga here taunaha ranei e pa ki runga, ahakoa pehea.
134.Ko nga whenua katoa e tukua ana e te Poari i runga i te hoko i raro i tenei Wahi o tenei Ture me tuku i runga i te tikanga makete.

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section