.jpg)
page 1
Niu Tireni
Te ma Tekau O Nga Tau O Te Kuinitanga O
Kuini Wikitoria.
Ture Whakahaere I Nga Whenua Maori. He Ture hei Whakahaere i nga Tikanga Whakahaere i nga Whenua Maori.
Na Ka Meingatia Hei Ture e te Runanga Nui o Nui Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga hoki i te mana o taua Runanga, nga whakaritenga i raro nei:—
| 1. | Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1886."
Me timata te whaimana o tenei Ture i te ra tuatahi o Hanuere, 1887. |
Whakamaramatanga.
| 2. | E kore tenei Ture e pa ki nga whenua:—
|
Heoi kau nga tekiona o tenei Ture e pa ana ki nga whenua e takoto reti ana mo te wa e reti ana aua whenua, ko tekiona torn tekau ma rua me tekiona toru tekau-ma toru anake.
page 2
Ko "Te Ture Whakamana Reriwe, 1881," ka mana tonu ano kahore i paahitia tenei Ture.
| 3. | Koia nei nga whakamaoritanga o nga kupu i raro nei, mehemea kaore e rere-ke ana i nga tikanga o tenei Ture:—
|
Komihana
| 4. | Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa ki te whakatu i tetahi tangata i etahi tangata ranei e whakaarohia ana e ia he tangata tika hei Komihana i raro i tenei Ture, a ka ahei ia i ia wa i ia wa ki te whakamutu i taua Komihana i aua Komihana ranei. |
| 5. | Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa i te mea e ngaro ana e mate ana ranei tetahi Komihana ki te whakatu i tetahi riwhi, hei whakahaere i nga mana i tukua ki taua Komihana, mo te wa e paingia ana e te Kawana. |
| 6. | Mehemea kahore i kotahi anake Komihana engari mehemea ka maha ake nga Komihana e whakaturia ana, ka ahei te Kawana ki te whakarite i te takiwa i nga takiwa ranei e mana ai nga mahi o ia Komihana o ia Komihana e whakaturia ana i raro i tenei Ture.
Ma te Minita mo te Taha Maori e whakarite he hiiri mo nga Komihana, a me hiiri nga tiiti katoa e hanga ana e te Komihana i raro i nga tikanga o tenei Ture ki taua hiiri |
Komiti.
| 7. | Ka ahei ano kia pootitia etahi o nga tangata whaitake ki tetahi poraka whenua kia tu hei Komiti kia whitu nga mema i to mea ra the maha atu i te tokowhitu aua tangata whaitake. | ||||||||
| 8. | Me tuhi marire e te nuinga o nga tangata na ratou te whenua nga ingoa o nga tangata e meingatia ana kia pootitia ki tetahi puka-puka whakaingoa tangata.
E ahei ana ia tangata ia tangata o tana hunga ki te tuhi i nga ingoa o nga tangata tokowhitu iti iho ranei, a ki te pai ia ki te tuhi i tona ingoa ano e pai ana. Ko aua pukapuka whakahua ingoa tangata me penei me tenei e mau nei i te Apiti A e apiti nei ki tenei Ture, me pena ranei te tu o nga korero, a me tuhi ki te aroaro o tetahi Kaiwhakawa o te Koroni, Kai-whakamaori whai Raihana, Kaitiaki Poutapeta, tetahi atu tu tangata ranei a muri nei whakahuatia ai i roto i nga tikanga whaka-haere ka whakaritea i raro i tenei Ture, a me tuhi e te tangata pera tona ingoa hei Kai-titiro. Ko nga pukapuka whakahua ingoa tangata me tuku atu ki te Komihana. |
||||||||
| 9. | I te wa e tono ana etahi tangata whaitake ki tetahi whenua, kaore nei i iti iho i te tokoono ratou, ara mehemea he maha atu i te tokowitu te hunga no ratou taua whenua he mea tuhi ki te Komihana kia pootitia ai he Komiti i raro i nga tikanga o tenei Ture, me panui e te Komihana ki te Gazette me te Kahiti kia mohiotia ai ka tu he pooti mo tetahi Komiti o nga tangata whaitake ki te whenua, hei whaki atu hoki ka ahei te tuku pukapuka atu ki a ia i roto i nga ra e ono tekau i muri i te ra o taua panui hei whakahua ingoa tangata atu ki a ia hei mema mo taua Komiti. | ||||||||
| 10. | Me ata kimi marire e Te Komihana kia tino mohio ai ia kua pooti te nuinga o aua tangata no ratou te whenua, katahi ka tuhia e ia nga ingoa o te hunga tokowhitu i puta ake nga pooti mo ratou ki roto ki tetahi pukapuka e whakaritea ana mo taua mea, me ki ko te "Pukapuka Rehita o te Komiti." | ||||||||
| 11. | Kia oti te tuhituhi pera i nga ingoa heoi ano kua tu taua hunga hei Komiti i raro i tenei Ture mo taua whenua. | ||||||||
| 12. | Mehemea kahore i tae ki te tokowaru nga tangata na ratou tetahi whenua, a ki te tuhia e ratou katoa e te nuinga ranei o ratou tetahi pukapuka penei me tenei e mau nei i te Apiti B e apiti nei ki tenei Ture, kia pena ranei te tu o nga korero, ka tuku atu ki te Komihana hei whakaatu i to ratou hiahia kia whakahaerea taua whenua i raro i tenei Ture, a kia tino mohio ia ki te tika o taua tuhituhinga me tuhi e ia nga ingoa o taua hunga i tuhi ra i taua pukapuka ki a ia ki roto i te pukapuka i whakaritea ra, kia oti taua tuhituhinga ka tu ratou hei Komiti mo taua whenua. E pai ana kia hoki iho i te tokowhitu nga mema o tenei Komiti. | ||||||||
| 13. | A te huihuinga tuatahi o te Komiti me pooti te Komiti pera i tetahi o ratou hei Tiamana, a me tuku atu tana ingoa ki te Komihana, mana e tuhi i te ingoa o taua Tiamana ki to Pukapuka Rehita o te Komiti.
page 4
|
||||||||
| 14. | Ka ahei Te Kawana ki te whakamutu i tetahi Komiti i runga i te tono o te rua o nga wehenga e toru o nga tangata no ratou te whenua, mehemea ka tuhia e te Komihana tana kupu whakaatu i te tika o taua tono.
Me panui te whakakorenga o taua Komiti ki te New Zealand Gazette me te Kahiti. |
||||||||
| 15. | Ka mutu iho te tuunga o te Komiti:
Ina wkakamutua te Komiti i runga i nga tikanga kua kiia i runga ake nei. Ina oti nga mahi whakahaere mo te whenua i whakaturia ai ratou hei whakahaere, Mehemea he mea whakamutu te tuunga o te Komiti, me whakatu he Komiti hou i runga i nga tikanga kua korerotia i mua ake nei hei riwhi mo taua Komiti. |
||||||||
| 16. | Ka ahei nga tangata e hiahia ana kia kaua to ratou whenua e whakahaerea i raro i nga tikanga o tenei Ture, ka whakahuatia ratou ikonei ko "to hunga whakahe" ki te tuku atu i tetahi pukapuka whakaatu i to ratou hiahia ki te Komihana i roto i nga ra e toru tekau i muri i te tuhinga o nga ingoa o nga mema o te Komiti. Ki te kore e tukua atu e nga tangata no ratou tetahi whenua tetahi pukapuka pera ki te Komihana ka kiia kua whakaae ratou kia whakahaerea to ratou whenua i raro i nga tikanga o tenei Ture. | ||||||||
| 17. | Mehemea kua pera te whakaae a nga tangata katoa no ratou tetahi whenua ka ahei te whakahaere i te whenua i raro i nga tikanga kua whakaritea i raro iho nei.
I te mea kua whakaaetia tetahi hoko tetahi riihi ranei, e kore e taea te unu te whakakore ranei taua whakaaetanga. |
||||||||
| 18. | Mehemea kaore e whakaae katoa nga tangata no ratou tetahi whenua, me tuku tonu atu e te Komihana ki te Tumuaki o te Kooti te rarangi ingoa o nga tangata e whakahe ana, me te tono hoki ka wahia te whenua. Hei reira ka tika kia wahia te whenua. Kia ahei te Kooti i te tuatahi ki te wehe atu ki ia tangata e hiahia ana kia motuhake ki a ia tona wahi kia whakarite i te wahi page 5 whenua e whakaaro ana te Kooti e tika ana kia riro i ia tangata i ia tangata. Ko te toenga o te whenua me wawahi, engari me whakatau ke te whenua o nga tangata, whaitake a me whakatau ke te whenua o nga tangata e whakahe ana engari kaua e uru ki enei whakataunga nga tangata kua riro motuhake nei i a ratou o ratou nei whenua. |
||||||||
| 19. | Mo nga whenua o nga tangata kua whakaae katoa nei me nga whenua o nga tangata kua whakahe etahi o ratou, hei reira ko nga whenua kua wawahia peratia e te Kooti ki nga tangata kahore i whakahe, ka ahei te Komiti i runga i tetahi pukapuka e tuhia ana e te nuinga o nga mema, ki te tohutohu kia hokona te whenua kia retia ranei, kia hokona tetahi wahi kia retia ranei tetahi wahi, a ka ahei ano hoki ratou te whai kupu i roto i taua pukapuka mo nga tikanga e whakahaerea ai te whenua, te whai kupu ranei mo nga wahi whenua e meingatia ana kia puritia.
Me tuku taua pukapuka ki te Komihana, a mehemea ka tino mohio ia ki te tika o te tuhinga pera me tera i whakaritea ra, me tuhi e ia aua korero ki roto i te pukapuka Rehita o te Komiti. |
||||||||
| 20. | Ka ahei nga tangata na ratou tetahi whenua ki te hoko ki te tuku whenua ranei ki te Karauna ahakoa i whakaturia he Komiti kahore ranei i whakaturia he Komiti.
Ka ahei te Komiti ki te hoko ki te reti ranei ki te Karauna. Engari hoki i runga i aua tu hoko riihi ranei me matua karanga e te Komihana i te tuatahi kia hui te hunga whaitake ki taua whenua, kia huihui ki te whiriwhiri i nga tikanga o taua hoko riihi ranei, a kia pahemo ra ano te wa i whakaritea mo taua hui. |
||||||||
| 21. | Ka ahei nga Maori whaitake ki tetahi whenua ki te hoko ki te tuku atu i o ratou paanga ki nga Maori e hara nei i te tangata o roto o te Komiti e uru tahi ana ki taua karaati, tiwhikete, whakamaharatanga take ranei o taua whenua kaore e ekengia ana e te here ahakoa kua tu te Komiti, kaore ano ranei, engari kaua e mana taua whakawhitinga kia tuhia ra ano te whakaae a tetahi Kaiwhakawa ki runga ki taua pukapuka tuku. Ko te whenua e hokona peratia ana e tukuna peratia ana hoki me kaua a taea te hoko te whakawhiti ranei engari ma raro i nga tikanga o te Tekihana rua tekau ma iwi o tenei Ture katahi ano ka taea. | ||||||||
| 22. | Mehemea ka mutu te tuunga o tetahi Komiti, ka whai mana tonu nga mahi katoa i whakaotia i raro i tenei Ture e taua Komiti, ano ia kahore i mutu te tuunga o taua Komiti. | ||||||||
| 23. | Kaua tetahi tangata kaore ano kia rite ona taua e tuhituhi i tetahi pukapuka pooti aha ranei mo runga mo te pootitanga mo te whakamutunga ranei o tetahi Komiti, mo runga hoki mo te kimihanga i te nuinga i te itinga ranei o te hunga me ki ko era kaore ano nei ki rite ona tau e hara i te hunga whaitake ratou. Mehemea e tu ana tetahi tangata hei kaititiro mo te tuhinga i te ingoa o tetahi tamaiti ki tetahi pukapuka kaore ano kia rite ona tau a e mohio ana te kaititiro kaore i te rite ona tau ka ahei ia kia whainatia kia kaua e iti iho i te rima a kia kaua e neke ake i te rima tekau pauna a ka mana tetahi tangata ki te hamene i a ia mo taua moni.
page 6
E kore e mana-kore tetahi mea i mahia i raro i nga tikanga o tenei Ture mo runga mo te whakahaerenga tikanga ki tetahi tamaiti, tikanga ranei i wkakahaerea e ia i runga i te mana e tau ana ki te tangata pakeke, i raro i tenei Ture. |
||||||||
| 24. | Mehemea tera tetahi tangata e ki ana kua hoko kua riihi ranei i te hea whaipaanga o etahi o nga tangata whaitake ki tetahi whenua (kaore he here arai i taua hoko, riihi ranei i te wa i hokona ai i retia ai ranei), a mehemea ka whakaatu taua tangata i taua hoko reti ranei i roto i nga marama e toru i muri i te whaimananga o tenei Ture ki te Komihana me te Kaiwhakawa Tumuaki o te Kooti ma tetahi Kaiwhakawa e ata rapu i nga ritenga o taua whakahaere, a mehemea ka kitea te tika o taua hoko reti ranei e kiia ra he pera, a he mea whakahaere marama taua whenua he tika te utu, reti ranei i utua i wkakaritea ranei mo taua whenua ka ahei te tuku tiwhikete hei whakaatu pera ki te tangata e kiia ana ko ia te kaihoko kaireti ranei nana i tuku taua whakaatu ki te Komihana. | ||||||||
| 25. | I runga i te whakaputanga o taua tiwhikete, ko te tangata kua whakahuatia ra i roto,—
|
||||||||
| 26. | Kia tino mohiotia ai enei tekihana e rua o mua tata tonu ake o tenei, e nga kai-hoko katoa me nga kai-tango-riihi e pangia ana e aua tikanga, me te panui o nga tikanga o roto e whakaatu ana i te panui hei tukunga, me nga ritenga o te panui, me te roa o te wa e puare ana hei tukunga i aua panui, me panui katoa ki te Gazette me te Kahiti i ia putanga i ia putanga, kaua e iti i te iwa tekau ra te panuitanga, me timata tonu atu i te wa e mana ai tonei Ture. | ||||||||
| 27. | I te mea kua tukua e te hunga whaitake he riihi tika mo etahi tau kua pahure nei te kotahi tau o roto o ia toru tau o nga tau katoa o te riihi i mua atu o te ra tuatahi o Hurae tau tahi mano waru rau waru tekau ma ono, a e noho whaimahi ana taua tangata i runga i taua whenua, kei reira ka ahei ia ki te whakahou i tona riihi mo te katoa mo tetahi taha ranei o taua whenua mo etahi atu tau kaua e roa atu i te tekau ma wha tau i runga ano i nga tikanga e whakaaetia ana i waenganui o te hunga whaitake ki te whenua me te kaitango o te riihi, a me whakaae hoki e te Komihana. |
Nga Mahi Etc. O Te Komihana.
| 28. | Ki te tae atu he kupu tohutohu a te Komiti ki te Komihana ko te mahi mona he kimi i nga tikanga pai e taea ai te whakahaere i aua kupu tohutohu i raro i tenei Ture; a kai ahei a i runga i tana i kitea ai he tika ki te whakahaere i te kupu tohutohu pera; a ka whai mana te Komihana pera i runga i tenei Ture ki te whakatakoto rori me te whakatau i aua rori hei rori mo te katoa, ki te whakahau mahi i runga i aua rori, ki te ruri i nga wahi e rahuitia ana, ki te mahi ruri, ki te whakahaere hoki i era atu mahi, me era tikanga katoa e whakaaro ana ia e tika ana kia mahia kia taea ai te whakahaere tika i te kupu tohutohu.
page 8
Engari i mua i te mahinga i aua ruri i te mahinga i aua rori me whakaae te Komihana ratou ko te Komiti ki te nuinga o nga moni te whakataunga ranei o nga moni kia whakahokia kia utua ranei i runga i te tikanga ka kiia a muri ake nei. |
| 29. | Ko to whenua e whakahaerea ana e Te Komihana i raro i tenei Ture, me whakahaere i nga meatanga katoa e taea ai te pera i runga i nga tikanga o "Te Ture Whenua, 1885," me etahi atu ture i paahitia hei riiwhi, a ka whiwhi i nga mana katoa o te Poari whenua.
A hei mea e taea ai te penei, ka ahei te Kawana ki te panui i nga wahi o taua Ture, e pa ana ki te whenua e whakahaerea ana. |
| 30. | Mehemea ka hiiritia ka hainatia e te Komihana tetahi pukapuka, e kiia ana he pukapuka hoko reti ranei he pukapuka whakaae ranei ki te hoko ki te reti ranei i tetahi whenua whakahaere, me ki he pukapuka whai mana taua pukapuka hoko reti ranei whakaae ranei ki te hoko ki te reti, e tika ana kia rehitatia, a mo runga mo te whakaotinga o nga take o te kai-hoko, kai-tango-riihi, te tangata ranei i whakaaetia nei ki a ia i runga i taua tu pukapuka, ka kiia ko te Komihana te tangata whaitake mana taua whenua o roto o taua pukapuka mai ano i te hiiritanga tuhinga ranei. |
| 31. | Kia hokoa kia retia ranei tetahi whenua whakahaere i raro i tenei Ture ka whai mana te Komihana ki nga mea i raro nei:—
|
| 32. | E kore e mana i tenei Ture nga tiiti nga tuhituhinga ranei e hainatia ana a muri ake nei, e pa ana ki te whenua kua whakawa kia kaore ano ranei kia whakataua e Te Kooti heoi ano nga tuhinga whai mana ko nga mea anake e mahia ana i raro i tenei Ture e whakamana ana ranei e tenei Ture haunga ra nga riihi e tukua ana e te kai-tango riihi, nga whakamutunga riihi, nga tukunga ki te tangata ke, o nga riihi, mokete ranei. |
| 33. | Kaua tetahi tangata e ia ake e tona kai-whakahaere ranei, e hoko e whakaae ranei ki te hoko kia riro mai ai i a ia te whenua o tetahi tangata Maori, tetahi wahi ranei o tetahi whenua paanga ranei ki tetahi whenua, haunga ia te tangata whai mana ki te whenua i runga i nga tikanga o tekiona rua tekau ma rima, ahakoa kua paahitia kaore page 9 ano ranei kia paahitia e te Kooti heoi ano nga mea e mana ana ko nga mea e mahia ana i raro i tenei Ture.
Ki te takahi te tangata i tenei tikanga ka tika kia whiua ia ki te whareherehere mo nga marama kaua e hoki iho i te toru marama, kia kaua e nuku ake i te tekau ma rua marama, ki te whaina ranei i a ia ki nga moni kaua e iti iho i te rua tekau pauna, kia kaua ranei e nuku ake i te rima rau pauna, na ko te whai taketanga whenua e pangia ana e taua hoko e araia peratia ana kua riro nei i tetahi tangata i runga i tetahi hoko pera ka murua taua paanga ka tangohia ma te Karauna. |
Te Whakahaerenga O Nga Moni.
| 34. | Ko nga moni katoa e puta mai ana i raro i tenei Ture mo nga hoko mo nga reti whenua whakahaere, haunga nga mea e kapea ra me era atu moni katoa hoki, me utu atu ki te Komihana, mana e tuku atu i ia ra i ia ra, i nga wa ranei e whakaritea ana ki tetahi peeke kua kiia e te Kawana hei takotoranga mo aua moni me tuku ki reira i runga i te ingoa o te Komihana, me ki aua moni "He Moni Whenua Maori."
Me tuhi e te Komihana ki te tieke, me whakahaere ranei aua moni i raro i nga whakaritenga e puta ana i raro o tenei Ture katahi ka riro aua moni. |
| 35. | Ko aua moni me ki he moni no te katoa i raro i nga tikanga o "Te Ture whakahaere i nga moni o te Katoa, 1878" me nga Ture whakatikatika i taua Ture, a ka whai mana nga tikanga katoa o aua Ture e pa ana ki nga moni o te katoa me nga Kai-whakahaere i aua moni pera ki runga ki nga moni e puta mai ana i raro i tenei Ture me nga Kai-whakahaere i aua moni. |
| 36. | Me tuhi tonu te Komihana i nga kaute o nga moni e riro mai ana i ai ia me nga moni e utua atu ana e ia i runga i te ahua e whakaritea ana e te Tino-Kai-Tiaki i nga moni o te Koroni, a me ata whakamarama i roto i aua kaute nga moni e riro mai ana me nga moni e utua ana e ia mo ia piihi whenua mo ia piihi whenua e whakahaerea ana i raro i tenei Ture, a i te paunga o nga ra o ia marama o ia marama, me tuku atu te kape o aua kaute ki te Tari tiaki i nga moni o te Koroni, me mahi aua kaute i runga i te ahua e whakaritea ana e taua Tino Kai-tiaki. |
| 37. | Ko nga moni hoko me nga moni reti e riro ana i te Komihana mo ia piihi whenua mo ia piihi whenua whakahaere me utu atu ki nga tangata no ratou te whenua, engari me matua pupuri i roto i aua moni—
Nga moni e rima pauna i roto i te rau o nga moni reti hoko ranei e riro mai ana i raro i tenei Ture, a ko aua moni me utu atu ki a Te Kuini hei utu i te whakahaerenga o tenei Ture; page 10
Me nga moni hoki kua whakaaetia e Te Komihana ratou ko te Komiti hei whakahoki i te utu mo nga ruritanga me nga wkakatakotoranga rori, hei utu hoki i te mahinga, tetahi wahi ranei o te mahinga rori i raro i tenei Ture; Me nga moni hoki e kiia ana e Te Tumuaki o nga Kai-ruri e tika ana kia utua ki Te Tumuaki o nga kai-ruri ki tetahi atu kai-ruri ranei, e nga tangata no ratou te whenua mo nga ruritanga mo nga mapi ranei o te whenua pera, e kiia ana ranei e tetahi kai-whakawa e tika ana kia utua ki te Kooti: Engari ia mehemea he wahi kau i roto i tetahi whenua te wahi whenua e taea ana te whakahaere, me pupuri ko tetahi wahi kau o te moni i whakaaetia ra, ko taua moni me whakarite ki te nuinga o nga eka o te wahi whenua whakahaere me te nuinga o nga eka e kore e whakahearea, Me tango nga moni mo aua mea i roto i nga moni e puta tuatahi mai ana mo te whenua, me tango mai ranei i ia tau i ia tau i roto i nga tau e whitu i nga moni e riro mai ana mo nga hoko mo nga reti ranei e whakahaerea ana e te Komihana. Engari hoki i runga i te mahara o te Komihana ka taea ano te whakarite i tetahi taha o te whenua e whakahaerea ana hei whakaea i aua utu, ko taua whenua me ata whakarite e te Komihana me te Komiti, me tuku atu taua whenua ki te Karauna me tuhituhi taua whakawhitinga me haina me hiiri hoki i raro i nga tikanga kua whakaritea ake nei. Me utu atu e te Komihana nga moni katoa e tangohia peratia ana ki roto ki te Peeke i runga i te ingoa o te Moni Topu o te Katoa. |
| 38. | Hei mea kia marama ai te utunga atu ki nga tangata no ratou te whenua o nga moni e tika ana kia puta atu ki a ratou i raro i tenei Ture, ka ahei te Komihana i mua o te utunga atu ki a ratou ki te tono atu ki nga tangata no ratou te whenua kia tuhia mai he pukapuka ki a ia whakaatu i te hea o ia tangata o ia tangata i roto i te whenua whakahaere; a me puta atu aua moni ki nga tangata no ratou te whenua i runga i te ritenga o te hea o ia tangata o ia tangata.
Ki te kore nga tangata katoa no ratou te whenua e whakaae ki taua whakaaturanga hea tangata, me tuku atu taua mea e te Komihana ki tetahi Kai-whakawa mana e mahi a ma tenei ka whai mana ia ki te whakatau nga moni e tika ana kia utua ki ia tangata ki ia tangata no ratou te whenua. Ko nga moni e puta mai ana mo nga tangata no ratou te whenua ki etahi atu Maori ranei e whai take ana ki tetahi whenua whakahaere e kore nei e tika ratou i runga i te ture hei tango i aua moni, ka ahei te Komihana ki te pupuri aua moni mo te wa e kore ai taua hunga e mana ki te tango, kia whakaturia ranei tetahi tangata i raro i nga tikanga o te ture hei kai tango. Me tuku e te Komihana ki te Tari-tiaki i nga Moni o te Koroni kia rehitatia ai ki reira nga kape o ia whakaaetanga pera nga page 11 |
| 39. | Nga moni e mau ana ki te Komihana i runga i te mea kaore ia kia kite noa i nga tangata e tika ana hei tango me tere tonu te whakahaere e ia i runga i nga mahi Kawanatanga kia whai hua ai tae noa ki te wa tika e utua ai aua moni me nga hua hoki. |
| 40. | Ka ahei te Komihana i runga i tetahi pukapuka tono e tukua atu ana ki a ia e te nuinga o nga tangata no ratou tetahi whenua e whakahaerea ana i raro i tenei Ture, ki te whakahaere i nga moni e puta mai ana i taua whenua i etahi ranei o aua moni hei painga mo nga tangata no ratou taua whenua i runga i nga tikanga e whakatuturutia ana i raro i nga tikanga kua kiia i runga ake nei, a me hoko atu ranei e ia kia riro ai he utu tau mo tetahi mo etahi ranei o nga tangata no ratou te whenua, ka ahei ranei te Komihana i runga i te pukapuka tono o tetahi o etahi ranei o nga tangata no ratou te whenua, ki te whakahaere i tana hea i o ratou hea ranei o nga moni o tetahi whenua whakahaere i runga i nga tikanga kua kiia i runga ake nei, ina hiahiatia e te tangata nana te whenua. |
| 41. | Nga moni kua rite kia whakahaerea e te Komihana, me whakahaere i runga i tetahi tikanga e whakaaetia ana e te tino Kaiwhakahaere Moni o te Koroni, a me waiho aua moni i runga i o raua ingoa ko te Komihana. |
| 42. | Me tuku e Te Komihana ki te Minita mo te Taha Maori i mua atu o te toru tekau ma tahi o nga ra o Maehe, 1887, tetahi ripoata whakaatu i te mahi mo ia piihi mo ia piihi whenua whakahaere, me nga moni katoa hoki e riro mai ana i a ia e utua ana hoki e ia i raro i tenei Ture mo ia piihi mo ia piihi whenua whakahaere.
Me tuhi tonu atu e te Komihana tetahi ripoata pera i ia tau i ia tau Me tuku atu tetahi kape o te ripoata pera ki te Whare o Runga me te Whare o Raro o te Paremete i muri tata atu o te taenga atu o taua ripoata ki te Minita. |
Etahi Tikanga Ke Atu.
| 43. | Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa ki te hanga i nga whakaritenga e meingatia ana e ia e tika ana kia taea ai te whakahaere nga tikanga o tenei Ture, hei tohutohu hoki i nga mahi o nga tangata e mahi ana i raro i tenei Ture.
Kia taia aua kupu whakatau, aua whakaritenga, me aua kupu tohutohu ki te New Zealand Gazette ka pena tonu te whai mana mehemea nei he mea whakauru tonu ki roto ki tenei Ture. |
| 44. | Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa, i roto i nga moni e pootitia ana e te whare Runanga ki te tuku atu ki te Komihana nga moni e whakaaro ana te Kawana e tika ana mo ana whakahaerenga me ana mahi i raro i tenei Ture, a ko nga moni katoa e puta ana ki te Komihana e tukua ana e ia ki te Kaute Moni o te Koroni ka kiia he moni e tika ana ki runga ki ana mahi.page 12 |
| 45. | Ka utua nga tangata e whakaturia ana e mahi ana ranei i raro i tenei Ture ki nga moni e pootitia ana i ia wa i ia wa e te Whare Runanga hei utu i a ratou. |
| 46. | Me korero "Te Ture Arai mo te Hoko Tahae i nga Whenua Maori," ano nei kua whakakorea nga rarangi whakamutunga e rua o te tekihana rua o taua Ture, a me kaua hoki taua Ture e pa ki nga whenua e tukua ana i raro i tenei Ture. |
| 47. | Tenei ka whakakorea nei "Te Ture Tuku Whenua Maori, 1884." |
| 48. | E kore e ahei tetahi tangata kua tu hei Komihana, kia tahuri ki te whakahaere, ki te reti ki te hoko ranei i tetahi whenua hea ranei, mona ake, mo tetahi tangata rawaho, mo te Kawanatanga ranei. A ki te takahi tetahi Komihana i tenei rarangi ka ahei kia whainatia ia kia kaua e iti iho i te kotahi rau pauna kia kaua e nui atu i te kotahi mano pauna me tango i raro i te mana o te Ture. |
Kupu Apiti.
Apiti A. Ahua O Te Pukapuka Whakahua Ingoa Tangata Hei Komiti.
"Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1886."
He kupu tenei na matou e mau nei o matou ingoa i raro iho nei mo taua whenua katoa kei te Takiwa o e takota ana, e mohiotia ana ko te Poraka, e whai take nei matou ki taua whenua, kei te hiahia matou kia whakahaerea taua whenua i raro i nga tikanga o taua Ture, a tenei ka tuhia nei e matou nga ingoa o nga tangata i raro iho nei hei mema mo te "Komiti" mo taua whenua:—
| 1. | |
| 2. | |
| 3. | |
| 4. | |
| 5. | |
| 6. | |
| 7. |
| Hainatanga o nga ingoa o nga Raititiro. | Hainatanga o nga ingoa o nga tangata no ratou te whenua. |
Kupu Whakaatu.—Ko tenei ahua pukapuka ma nga tangata anake o nga tangata no ratou te whenua e tuhi, i te mea e neke ake ana i te tokowhitu te maha, me kape atu nga tangata kihai nei i tae nga tau ki te rua tekau ma tahi.
Ka ahei te tangata kotahi maha atu ranei o nga tangata no ratou te whenua, ahakoa tane, ahakoa wahine ki te tuhi i o ratou ingoa ki tenei pukapuka, engari kaua nga tangata no ratou te whenua kihai nei i tae nga tau ki te rua tekau ma tahi e tuhi i o ratou ingoa.
Me tuhi ia tangata ia tangata i tana ingoa i te aroaro o tetahi Kaiwhakawa o te Koroni, Kaiwhakamaori whai Raihana, Kaitiaki Poutapeta ranei, a me tuhi e te tangata pera tana ingoa hei Kaititiro.
Ki te tuhi te tangata kotahi maha atu ranei i tona i o ratou ingoa ranei ki te pukapuka whakahua ingoa tangata me tuku atu ki te Komihana.
Apiti B. Ahua O Te Pukapuka Whakahua Ingoa Tangata Hei Mema, Ma Nga Tangata No Ratou Te Whenua E Tuhi I Te Mea I Hoki Iho I Te Tokowaru Te Maha.
"Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1885."
Ko matou nga tangata e mau iho nei o matou ingoa i raro iho nei e whai take ana matou ki tera piihi whenua katoa kei te Takiwa o e takoto ana, e mohiotia ana ko te Poraka, a ka tuhi nei e matou to matou whakaaturanga i to matou hiahia kia whakahaerea taua whenua i raro i nga tikanga o taua Ture.
| Hainatanga o nga ingoa o nga Kaititiro. | Hainatanga o nga ingoa o nga tangata no ratou te whenua. |
Kupu Whakaatu.—Ko tenei ahua pukapuka ma nga tangata anake o nga tangata no ratou te whenua e tuhi i te mea e hoki iho ana i te tokowaru te maha, me kape atu nga tangata kihai nei tae nga tau ki te rua tekau ma tahi.
Ka ahei te tangata kotahi maha atu ranei o nga tangata no ratou te whenua ahakoa tane, ahakoa wahine ki te tuhi i tona i o ratou ingoa ranei ki tenei pukapuka, engari kaua nga tangata no ratou te whenua kihai nei i tae nga tau ki te rua tekau ma tahi e tuhi i o ratou ingoa.
Me tuhi ia tangata ia tangata i tana ingoa i te aroaro o tetahi Kai-whakawa o te Koroni, Kaiwhakamaori whai Raihana, Kiatiaki Poutapeta ranei, a me tuhi e te tangata pera tana ingoa hei Kaititiro.
I taia i runga i te mana o te Kawanatanga e George Didsbury, kai-ta o te Kawanatanga, Poneke.—1886.