Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95

Komiti

page 3

Komiti.

7.Ka ahei ano kia pootitia etahi o nga tangata whaitake ki tetahi poraka whenua kia tu hei Komiti kia whitu nga mema i to mea ra the maha atu i te tokowhitu aua tangata whaitake.
8.Me tuhi marire e te nuinga o nga tangata na ratou te whenua nga ingoa o nga tangata e meingatia ana kia pootitia ki tetahi puka-puka whakaingoa tangata.

E ahei ana ia tangata ia tangata o tana hunga ki te tuhi i nga ingoa o nga tangata tokowhitu iti iho ranei, a ki te pai ia ki te tuhi i tona ingoa ano e pai ana.

Ko aua pukapuka whakahua ingoa tangata me penei me tenei e mau nei i te Apiti A e apiti nei ki tenei Ture, me pena ranei te tu o nga korero, a me tuhi ki te aroaro o tetahi Kaiwhakawa o te Koroni, Kai-whakamaori whai Raihana, Kaitiaki Poutapeta, tetahi atu tu tangata ranei a muri nei whakahuatia ai i roto i nga tikanga whaka-haere ka whakaritea i raro i tenei Ture, a me tuhi e te tangata pera tona ingoa hei Kai-titiro.

Ko nga pukapuka whakahua ingoa tangata me tuku atu ki te Komihana.

9.I te wa e tono ana etahi tangata whaitake ki tetahi whenua, kaore nei i iti iho i te tokoono ratou, ara mehemea he maha atu i te tokowitu te hunga no ratou taua whenua he mea tuhi ki te Komihana kia pootitia ai he Komiti i raro i nga tikanga o tenei Ture, me panui e te Komihana ki te Gazette me te Kahiti kia mohiotia ai ka tu he pooti mo tetahi Komiti o nga tangata whaitake ki te whenua, hei whaki atu hoki ka ahei te tuku pukapuka atu ki a ia i roto i nga ra e ono tekau i muri i te ra o taua panui hei whakahua ingoa tangata atu ki a ia hei mema mo taua Komiti.
10.Me ata kimi marire e Te Komihana kia tino mohio ai ia kua pooti te nuinga o aua tangata no ratou te whenua, katahi ka tuhia e ia nga ingoa o te hunga tokowhitu i puta ake nga pooti mo ratou ki roto ki tetahi pukapuka e whakaritea ana mo taua mea, me ki ko te "Pukapuka Rehita o te Komiti."
11.Kia oti te tuhituhi pera i nga ingoa heoi ano kua tu taua hunga hei Komiti i raro i tenei Ture mo taua whenua.
12.Mehemea kahore i tae ki te tokowaru nga tangata na ratou tetahi whenua, a ki te tuhia e ratou katoa e te nuinga ranei o ratou tetahi pukapuka penei me tenei e mau nei i te Apiti B e apiti nei ki tenei Ture, kia pena ranei te tu o nga korero, ka tuku atu ki te Komihana hei whakaatu i to ratou hiahia kia whakahaerea taua whenua i raro i tenei Ture, a kia tino mohio ia ki te tika o taua tuhituhinga me tuhi e ia nga ingoa o taua hunga i tuhi ra i taua pukapuka ki a ia ki roto i te pukapuka i whakaritea ra, kia oti taua tuhituhinga ka tu ratou hei Komiti mo taua whenua. E pai ana kia hoki iho i te tokowhitu nga mema o tenei Komiti.
13.A te huihuinga tuatahi o te Komiti me pooti te Komiti pera i tetahi o ratou hei Tiamana, a me tuku atu tana ingoa ki te Komihana, mana e tuhi i te ingoa o taua Tiamana ki to Pukapuka Rehita o te Komiti. page 4
(1.)Ka ahei tetahi mema o te Komiti ki te whakamutu i tona tuunga hei mema ina tuhia e ia tona ingoa ki tetahi pukapuka whakamutu i a ia, me tuku taua pukapuka ki te Komihana.
(2.)Mehemea ka watea te tuunga o tetahi mema o te Komiti i runga i te matenga o tetahi o ratou i te whakamutunga ranei o tetahi o ratou i tana tuunga, ka taea ano te whakatu tetahi atu tangata o nga tangata no ratou te whenua me te tuhi ano i tona ingoa i runga i te tikanga kua korerotia i mua ake nei hei riwhi mo te mema i mate ra i whakamutu ranei i a ia.
(3.)I te mea e watea ana te tuunga o tetahi o nga mema o te Komiti, a i te mea hoki kaore ano kia pootitia tetahi riwhi mona ka tu tonu te Komiti hei Komiti i raro i tenei Ture, ahakoa i hoki iho te tokomahatanga o aua mema.
14.Ka ahei Te Kawana ki te whakamutu i tetahi Komiti i runga i te tono o te rua o nga wehenga e toru o nga tangata no ratou te whenua, mehemea ka tuhia e te Komihana tana kupu whakaatu i te tika o taua tono.

Me panui te whakakorenga o taua Komiti ki te New Zealand Gazette me te Kahiti.

15.Ka mutu iho te tuunga o te Komiti:

Ina wkakamutua te Komiti i runga i nga tikanga kua kiia i runga ake nei.

Ina oti nga mahi whakahaere mo te whenua i whakaturia ai ratou hei whakahaere, Mehemea he mea whakamutu te tuunga o te Komiti, me whakatu he Komiti hou i runga i nga tikanga kua korerotia i mua ake nei hei riwhi mo taua Komiti.

16.Ka ahei nga tangata e hiahia ana kia kaua to ratou whenua e whakahaerea i raro i nga tikanga o tenei Ture, ka whakahuatia ratou ikonei ko "to hunga whakahe" ki te tuku atu i tetahi pukapuka whakaatu i to ratou hiahia ki te Komihana i roto i nga ra e toru tekau i muri i te tuhinga o nga ingoa o nga mema o te Komiti. Ki te kore e tukua atu e nga tangata no ratou tetahi whenua tetahi pukapuka pera ki te Komihana ka kiia kua whakaae ratou kia whakahaerea to ratou whenua i raro i nga tikanga o tenei Ture.
17.Mehemea kua pera te whakaae a nga tangata katoa no ratou tetahi whenua ka ahei te whakahaere i te whenua i raro i nga tikanga kua whakaritea i raro iho nei.

I te mea kua whakaaetia tetahi hoko tetahi riihi ranei, e kore e taea te unu te whakakore ranei taua whakaaetanga.

18.Mehemea kaore e whakaae katoa nga tangata no ratou tetahi whenua, me tuku tonu atu e te Komihana ki te Tumuaki o te Kooti te rarangi ingoa o nga tangata e whakahe ana, me te tono hoki ka wahia te whenua. Hei reira ka tika kia wahia te whenua. Kia ahei te Kooti i te tuatahi ki te wehe atu ki ia tangata e hiahia ana kia motuhake ki a ia tona wahi kia whakarite i te wahi page 5whenua e whakaaro ana te Kooti e tika ana kia riro i ia tangata i ia tangata. Ko te toenga o te whenua me wawahi, engari me whakatau ke te whenua o nga tangata, whaitake a me whakatau ke te whenua o nga tangata e whakahe ana engari kaua e uru ki enei whakataunga nga tangata kua riro motuhake nei i a ratou o ratou nei whenua.
19.Mo nga whenua o nga tangata kua whakaae katoa nei me nga whenua o nga tangata kua whakahe etahi o ratou, hei reira ko nga whenua kua wawahia peratia e te Kooti ki nga tangata kahore i whakahe, ka ahei te Komiti i runga i tetahi pukapuka e tuhia ana e te nuinga o nga mema, ki te tohutohu kia hokona te whenua kia retia ranei, kia hokona tetahi wahi kia retia ranei tetahi wahi, a ka ahei ano hoki ratou te whai kupu i roto i taua pukapuka mo nga tikanga e whakahaerea ai te whenua, te whai kupu ranei mo nga wahi whenua e meingatia ana kia puritia.

Me tuku taua pukapuka ki te Komihana, a mehemea ka tino mohio ia ki te tika o te tuhinga pera me tera i whakaritea ra, me tuhi e ia aua korero ki roto i te pukapuka Rehita o te Komiti.

20.Ka ahei nga tangata na ratou tetahi whenua ki te hoko ki te tuku whenua ranei ki te Karauna ahakoa i whakaturia he Komiti kahore ranei i whakaturia he Komiti.

Ka ahei te Komiti ki te hoko ki te reti ranei ki te Karauna.

Engari hoki i runga i aua tu hoko riihi ranei me matua karanga e te Komihana i te tuatahi kia hui te hunga whaitake ki taua whenua, kia huihui ki te whiriwhiri i nga tikanga o taua hoko riihi ranei, a kia pahemo ra ano te wa i whakaritea mo taua hui.

21.Ka ahei nga Maori whaitake ki tetahi whenua ki te hoko ki te tuku atu i o ratou paanga ki nga Maori e hara nei i te tangata o roto o te Komiti e uru tahi ana ki taua karaati, tiwhikete, whakamaharatanga take ranei o taua whenua kaore e ekengia ana e te here ahakoa kua tu te Komiti, kaore ano ranei, engari kaua e mana taua whakawhitinga kia tuhia ra ano te whakaae a tetahi Kaiwhakawa ki runga ki taua pukapuka tuku. Ko te whenua e hokona peratia ana e tukuna peratia ana hoki me kaua a taea te hoko te whakawhiti ranei engari ma raro i nga tikanga o te Tekihana rua tekau ma iwi o tenei Ture katahi ano ka taea.
22.Mehemea ka mutu te tuunga o tetahi Komiti, ka whai mana tonu nga mahi katoa i whakaotia i raro i tenei Ture e taua Komiti, ano ia kahore i mutu te tuunga o taua Komiti.
23.Kaua tetahi tangata kaore ano kia rite ona taua e tuhituhi i tetahi pukapuka pooti aha ranei mo runga mo te pootitanga mo te whakamutunga ranei o tetahi Komiti, mo runga hoki mo te kimihanga i te nuinga i te itinga ranei o te hunga me ki ko era kaore ano nei ki rite ona tau e hara i te hunga whaitake ratou. Mehemea e tu ana tetahi tangata hei kaititiro mo te tuhinga i te ingoa o tetahi tamaiti ki tetahi pukapuka kaore ano kia rite ona tau a e mohio ana te kaititiro kaore i te rite ona tau ka ahei ia kia whainatia kia kaua e iti iho i te rima a kia kaua e neke ake i te rima tekau pauna a ka mana tetahi tangata ki te hamene i a ia mo taua moni. page 6

E kore e mana-kore tetahi mea i mahia i raro i nga tikanga o tenei Ture mo runga mo te whakahaerenga tikanga ki tetahi tamaiti, tikanga ranei i wkakahaerea e ia i runga i te mana e tau ana ki te tangata pakeke, i raro i tenei Ture.

24.Mehemea tera tetahi tangata e ki ana kua hoko kua riihi ranei i te hea whaipaanga o etahi o nga tangata whaitake ki tetahi whenua (kaore he here arai i taua hoko, riihi ranei i te wa i hokona ai i retia ai ranei), a mehemea ka whakaatu taua tangata i taua hoko reti ranei i roto i nga marama e toru i muri i te whaimananga o tenei Ture ki te Komihana me te Kaiwhakawa Tumuaki o te Kooti ma tetahi Kaiwhakawa e ata rapu i nga ritenga o taua whakahaere, a mehemea ka kitea te tika o taua hoko reti ranei e kiia ra he pera, a he mea whakahaere marama taua whenua he tika te utu, reti ranei i utua i wkakaritea ranei mo taua whenua ka ahei te tuku tiwhikete hei whakaatu pera ki te tangata e kiia ana ko ia te kaihoko kaireti ranei nana i tuku taua whakaatu ki te Komihana.
25.I runga i te whakaputanga o taua tiwhikete, ko te tangata kua whakahuatia ra i roto,—
(a.)Mehemea he kaihoko ia me tau ki a ia te paanga o te tangata whaitake nana i tuku ki a ia, e tika ana kia ata wehea ki a ia ake taua wahi o te whenua e rite ana ki ta te Kooti i kite te tika.
(b.)Mehemea ka tuku whakaatu atu ia ki te Komihana i roto i te marama kotahi i muri i te tuhinga o te tiwhikete ara he whakaatu atu i tana hiahia ki te hoko i nga paanga whaitaketanga ranei kaore ano nei kia hokona e ia, kei reira mehemea ka tukua atu ki a ia he tiwhikete a tetahi Kaiwhakawa hei whakaatu i te mahara o taua Kaiwhakawa i tuhi ano tetahi etahi ranei o nga tangata whaitake ki tetahi pukapuka i mua atu i te ra tuatahi o Hurae tau tahi mano waru rau waru tekau ma ono, ara he pukapuka i tuhituhia e mea ana he pukapuka hoko he pukapuka whakaae ranei ki te hoko i te paanga o te tangata e tuhi ra i tona ingoa, kei reira me ahei ia ki te hoko i tetahi i te katoa ranei o nga paanga i roto i nga marama tekau ma rua i muri i te ra tuatahi o Hurae engari kaua a muri atu.

Mehemea kaore i hokona aua paanga katoa, kei reira ka tika kia wehea atu ki a ia era taha o te whenua e maharatia ana e te Kooti he mea tika.

(c.)Mekemea he kaitango riihi ia e tika ana kia kimihia te paanga o te kai-tuku-riihi o te riihi i tukua atu ki te kai-tangoriihi kia wehea atu ki aua kai-tuku-riiki, e tika ana hoki kia mau tonu ki te kai-tango-riihi i raro i nga tikanga o taua riihi tae noa ki te mutunga o nga tau o te riihi.
(d.)I roto i te marama kotahi i muri i te tuhinga o te tiwhihete, ka ahei ia ki te tuku whakaatu ki te Komihana i tona hiahia kia tango riihi ia i etahi i te katoa ranei o nga tangata whaitake kaore nei ano kia tuku riihi ki a ia, kei page 7reira, i te mea kua whiwhi ia i te tiwhikete a tetahi Kaiwhakawa he mea whakaatu i te mahara o taua Kaiwhakawa i tuhi tetahi, etahi ranei o nga tangata whaitake ki tetahi pukapuka e meatia ana he pukapuka riihi, pukapuka whakaae ranei ki te tuku riihi mo te whenua mo te paanga ranei o te tangata e tuhituhi ana, i mua i te ra tuatahi o Hurae tau tahi mano waru rau waru tekau ma ono, kaua i muri atu, kei reira ka ahei ia ki te tango riihi mo te katoa mo etahi ranei o aua paanga kia rite ano nga tau ki nga tau o roto o te riihi o nga paanga kua riihitia ki a ia i mua atu i te managa o tenei Ture.

Mehemea kaore e riihitia nga paanga e toe ana i roto i nga marama tekau ma rua, kei reira ka ahei kia rapua nga paanga o nga tangata kua riihi ki a ia, kia wehea atu ai, ka ahei kia puritia tonutia e ia tona riihi mo nga tau e toe ana.

Kei reira me wehe atu e te Kooti, a ma taua kai-hoko, kai-tango-riihi ranei e utu nga utu tika ki te Kooti me nga utu hoki mo te wea o taua whenua e hokona e riihitia ana ranei.

26.Kia tino mohiotia ai enei tekihana e rua o mua tata tonu ake o tenei, e nga kai-hoko katoa me nga kai-tango-riihi e pangia ana e aua tikanga, me te panui o nga tikanga o roto e whakaatu ana i te panui hei tukunga, me nga ritenga o te panui, me te roa o te wa e puare ana hei tukunga i aua panui, me panui katoa ki te Gazette me te Kahiti i ia putanga i ia putanga, kaua e iti i te iwa tekau ra te panuitanga, me timata tonu atu i te wa e mana ai tonei Ture.
27.I te mea kua tukua e te hunga whaitake he riihi tika mo etahi tau kua pahure nei te kotahi tau o roto o ia toru tau o nga tau katoa o te riihi i mua atu o te ra tuatahi o Hurae tau tahi mano waru rau waru tekau ma ono, a e noho whaimahi ana taua tangata i runga i taua whenua, kei reira ka ahei ia ki te whakahou i tona riihi mo te katoa mo tetahi taha ranei o taua whenua mo etahi atu tau kaua e roa atu i te tekau ma wha tau i runga ano i nga tikanga e whakaaetia ana i waenganui o te hunga whaitake ki te whenua me te kaitango o te riihi, a me whakaae hoki e te Komihana.