New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95
Komiti
Komiti.
7. | Ka ahei ano kia pootitia etahi o nga tangata whaitake ki tetahi poraka whenua kia tu hei Komiti kia whitu nga mema i to mea ra the maha atu i te tokowhitu aua tangata whaitake. | ||||||||
8. | Me tuhi marire e te nuinga o nga tangata na ratou te whenua nga ingoa o nga tangata e meingatia ana kia pootitia ki tetahi puka-puka whakaingoa tangata.
E ahei ana ia tangata ia tangata o tana hunga ki te tuhi i nga ingoa o nga tangata tokowhitu iti iho ranei, a ki te pai ia ki te tuhi i tona ingoa ano e pai ana. Ko aua pukapuka whakahua ingoa tangata me penei me tenei e mau nei i te Apiti A e apiti nei ki tenei Ture, me pena ranei te tu o nga korero, a me tuhi ki te aroaro o tetahi Kaiwhakawa o te Koroni, Kai-whakamaori whai Raihana, Kaitiaki Poutapeta, tetahi atu tu tangata ranei a muri nei whakahuatia ai i roto i nga tikanga whaka-haere ka whakaritea i raro i tenei Ture, a me tuhi e te tangata pera tona ingoa hei Kai-titiro. Ko nga pukapuka whakahua ingoa tangata me tuku atu ki te Komihana. |
||||||||
9. | I te wa e tono ana etahi tangata whaitake ki tetahi whenua, kaore nei i iti iho i te tokoono ratou, ara mehemea he maha atu i te tokowitu te hunga no ratou taua whenua he mea tuhi ki te Komihana kia pootitia ai he Komiti i raro i nga tikanga o tenei Ture, me panui e te Komihana ki te Gazette me te Kahiti kia mohiotia ai ka tu he pooti mo tetahi Komiti o nga tangata whaitake ki te whenua, hei whaki atu hoki ka ahei te tuku pukapuka atu ki a ia i roto i nga ra e ono tekau i muri i te ra o taua panui hei whakahua ingoa tangata atu ki a ia hei mema mo taua Komiti. | ||||||||
10. | Me ata kimi marire e Te Komihana kia tino mohio ai ia kua pooti te nuinga o aua tangata no ratou te whenua, katahi ka tuhia e ia nga ingoa o te hunga tokowhitu i puta ake nga pooti mo ratou ki roto ki tetahi pukapuka e whakaritea ana mo taua mea, me ki ko te "Pukapuka Rehita o te Komiti." | ||||||||
11. | Kia oti te tuhituhi pera i nga ingoa heoi ano kua tu taua hunga hei Komiti i raro i tenei Ture mo taua whenua. | ||||||||
12. | Mehemea kahore i tae ki te tokowaru nga tangata na ratou tetahi whenua, a ki te tuhia e ratou katoa e te nuinga ranei o ratou tetahi pukapuka penei me tenei e mau nei i te Apiti B e apiti nei ki tenei Ture, kia pena ranei te tu o nga korero, ka tuku atu ki te Komihana hei whakaatu i to ratou hiahia kia whakahaerea taua whenua i raro i tenei Ture, a kia tino mohio ia ki te tika o taua tuhituhinga me tuhi e ia nga ingoa o taua hunga i tuhi ra i taua pukapuka ki a ia ki roto i te pukapuka i whakaritea ra, kia oti taua tuhituhinga ka tu ratou hei Komiti mo taua whenua. E pai ana kia hoki iho i te tokowhitu nga mema o tenei Komiti. | ||||||||
13. | A te huihuinga tuatahi o te Komiti me pooti te Komiti pera i tetahi o ratou hei Tiamana, a me tuku atu tana ingoa ki te Komihana, mana e tuhi i te ingoa o taua Tiamana ki to Pukapuka Rehita o te Komiti.
page 4
|
||||||||
14. | Ka ahei Te Kawana ki te whakamutu i tetahi Komiti i runga i te tono o te rua o nga wehenga e toru o nga tangata no ratou te whenua, mehemea ka tuhia e te Komihana tana kupu whakaatu i te tika o taua tono.
Me panui te whakakorenga o taua Komiti ki te New Zealand Gazette me te Kahiti. |
||||||||
15. | Ka mutu iho te tuunga o te Komiti:
Ina wkakamutua te Komiti i runga i nga tikanga kua kiia i runga ake nei. Ina oti nga mahi whakahaere mo te whenua i whakaturia ai ratou hei whakahaere, Mehemea he mea whakamutu te tuunga o te Komiti, me whakatu he Komiti hou i runga i nga tikanga kua korerotia i mua ake nei hei riwhi mo taua Komiti. |
||||||||
16. | Ka ahei nga tangata e hiahia ana kia kaua to ratou whenua e whakahaerea i raro i nga tikanga o tenei Ture, ka whakahuatia ratou ikonei ko "to hunga whakahe" ki te tuku atu i tetahi pukapuka whakaatu i to ratou hiahia ki te Komihana i roto i nga ra e toru tekau i muri i te tuhinga o nga ingoa o nga mema o te Komiti. Ki te kore e tukua atu e nga tangata no ratou tetahi whenua tetahi pukapuka pera ki te Komihana ka kiia kua whakaae ratou kia whakahaerea to ratou whenua i raro i nga tikanga o tenei Ture. | ||||||||
17. | Mehemea kua pera te whakaae a nga tangata katoa no ratou tetahi whenua ka ahei te whakahaere i te whenua i raro i nga tikanga kua whakaritea i raro iho nei.
I te mea kua whakaaetia tetahi hoko tetahi riihi ranei, e kore e taea te unu te whakakore ranei taua whakaaetanga. |
||||||||
18. | Mehemea kaore e whakaae katoa nga tangata no ratou tetahi whenua, me tuku tonu atu e te Komihana ki te Tumuaki o te Kooti te rarangi ingoa o nga tangata e whakahe ana, me te tono hoki ka wahia te whenua. Hei reira ka tika kia wahia te whenua. Kia ahei te Kooti i te tuatahi ki te wehe atu ki ia tangata e hiahia ana kia motuhake ki a ia tona wahi kia whakarite i te wahi page 5whenua e whakaaro ana te Kooti e tika ana kia riro i ia tangata i ia tangata. Ko te toenga o te whenua me wawahi, engari me whakatau ke te whenua o nga tangata, whaitake a me whakatau ke te whenua o nga tangata e whakahe ana engari kaua e uru ki enei whakataunga nga tangata kua riro motuhake nei i a ratou o ratou nei whenua. | ||||||||
19. | Mo nga whenua o nga tangata kua whakaae katoa nei me nga whenua o nga tangata kua whakahe etahi o ratou, hei reira ko nga whenua kua wawahia peratia e te Kooti ki nga tangata kahore i whakahe, ka ahei te Komiti i runga i tetahi pukapuka e tuhia ana e te nuinga o nga mema, ki te tohutohu kia hokona te whenua kia retia ranei, kia hokona tetahi wahi kia retia ranei tetahi wahi, a ka ahei ano hoki ratou te whai kupu i roto i taua pukapuka mo nga tikanga e whakahaerea ai te whenua, te whai kupu ranei mo nga wahi whenua e meingatia ana kia puritia.
Me tuku taua pukapuka ki te Komihana, a mehemea ka tino mohio ia ki te tika o te tuhinga pera me tera i whakaritea ra, me tuhi e ia aua korero ki roto i te pukapuka Rehita o te Komiti. |
||||||||
20. | Ka ahei nga tangata na ratou tetahi whenua ki te hoko ki te tuku whenua ranei ki te Karauna ahakoa i whakaturia he Komiti kahore ranei i whakaturia he Komiti.
Ka ahei te Komiti ki te hoko ki te reti ranei ki te Karauna. Engari hoki i runga i aua tu hoko riihi ranei me matua karanga e te Komihana i te tuatahi kia hui te hunga whaitake ki taua whenua, kia huihui ki te whiriwhiri i nga tikanga o taua hoko riihi ranei, a kia pahemo ra ano te wa i whakaritea mo taua hui. |
||||||||
21. | Ka ahei nga Maori whaitake ki tetahi whenua ki te hoko ki te tuku atu i o ratou paanga ki nga Maori e hara nei i te tangata o roto o te Komiti e uru tahi ana ki taua karaati, tiwhikete, whakamaharatanga take ranei o taua whenua kaore e ekengia ana e te here ahakoa kua tu te Komiti, kaore ano ranei, engari kaua e mana taua whakawhitinga kia tuhia ra ano te whakaae a tetahi Kaiwhakawa ki runga ki taua pukapuka tuku. Ko te whenua e hokona peratia ana e tukuna peratia ana hoki me kaua a taea te hoko te whakawhiti ranei engari ma raro i nga tikanga o te Tekihana rua tekau ma iwi o tenei Ture katahi ano ka taea. | ||||||||
22. | Mehemea ka mutu te tuunga o tetahi Komiti, ka whai mana tonu nga mahi katoa i whakaotia i raro i tenei Ture e taua Komiti, ano ia kahore i mutu te tuunga o taua Komiti. | ||||||||
23. | Kaua tetahi tangata kaore ano kia rite ona taua e tuhituhi i tetahi pukapuka pooti aha ranei mo runga mo te pootitanga mo te whakamutunga ranei o tetahi Komiti, mo runga hoki mo te kimihanga i te nuinga i te itinga ranei o te hunga me ki ko era kaore ano nei ki rite ona tau e hara i te hunga whaitake ratou. Mehemea e tu ana tetahi tangata hei kaititiro mo te tuhinga i te ingoa o tetahi tamaiti ki tetahi pukapuka kaore ano kia rite ona tau a e mohio ana te kaititiro kaore i te rite ona tau ka ahei ia kia whainatia kia kaua e iti iho i te rima a kia kaua e neke ake i te rima tekau pauna a ka mana tetahi tangata ki te hamene i a ia mo taua moni.
page 6
E kore e mana-kore tetahi mea i mahia i raro i nga tikanga o tenei Ture mo runga mo te whakahaerenga tikanga ki tetahi tamaiti, tikanga ranei i wkakahaerea e ia i runga i te mana e tau ana ki te tangata pakeke, i raro i tenei Ture. |
||||||||
24. | Mehemea tera tetahi tangata e ki ana kua hoko kua riihi ranei i te hea whaipaanga o etahi o nga tangata whaitake ki tetahi whenua (kaore he here arai i taua hoko, riihi ranei i te wa i hokona ai i retia ai ranei), a mehemea ka whakaatu taua tangata i taua hoko reti ranei i roto i nga marama e toru i muri i te whaimananga o tenei Ture ki te Komihana me te Kaiwhakawa Tumuaki o te Kooti ma tetahi Kaiwhakawa e ata rapu i nga ritenga o taua whakahaere, a mehemea ka kitea te tika o taua hoko reti ranei e kiia ra he pera, a he mea whakahaere marama taua whenua he tika te utu, reti ranei i utua i wkakaritea ranei mo taua whenua ka ahei te tuku tiwhikete hei whakaatu pera ki te tangata e kiia ana ko ia te kaihoko kaireti ranei nana i tuku taua whakaatu ki te Komihana. | ||||||||
25. | I runga i te whakaputanga o taua tiwhikete, ko te tangata kua whakahuatia ra i roto,—
|
||||||||
26. | Kia tino mohiotia ai enei tekihana e rua o mua tata tonu ake o tenei, e nga kai-hoko katoa me nga kai-tango-riihi e pangia ana e aua tikanga, me te panui o nga tikanga o roto e whakaatu ana i te panui hei tukunga, me nga ritenga o te panui, me te roa o te wa e puare ana hei tukunga i aua panui, me panui katoa ki te Gazette me te Kahiti i ia putanga i ia putanga, kaua e iti i te iwa tekau ra te panuitanga, me timata tonu atu i te wa e mana ai tonei Ture. | ||||||||
27. | I te mea kua tukua e te hunga whaitake he riihi tika mo etahi tau kua pahure nei te kotahi tau o roto o ia toru tau o nga tau katoa o te riihi i mua atu o te ra tuatahi o Hurae tau tahi mano waru rau waru tekau ma ono, a e noho whaimahi ana taua tangata i runga i taua whenua, kei reira ka ahei ia ki te whakahou i tona riihi mo te katoa mo tetahi taha ranei o taua whenua mo etahi atu tau kaua e roa atu i te tekau ma wha tau i runga ano i nga tikanga e whakaaetia ana i waenganui o te hunga whaitake ki te whenua me te kaitango o te riihi, a me whakaae hoki e te Komihana. |