Ka Pu te Ruha ka Hao te Rangatahi

Waihoki, e ai ta nga kaumātua, 'No te aronga tawhito mātou, ka kopa i roto i ēnei nga rā, ka pūhoi ki te whai i nga tikanga, i nga mahara e tupu ake ana. Ko koutou ko nga tamariki i whānau i roto i nga rā o te Pākehā nei, he waiū no koutou tōna mātauranga, ko ana tikanga he kīnaki no nga kai i whāngaia ai koutou, a mohoa noa nei.

Ma koutou e kimi atu te roanga, te whānuitanga o ēnei mea hou, ma koutou hoki nga kupu. He tika anō he tamariki koutou, otirā e whanatu ana ki te pou mārōtanga o te tangata, e wehe mai ai te taitamatanga, e tuku atu ai ki te koroheketanga. Ma koutou e to atu ētahi wāhi o te reanga tawhito hei hono atu ki te reanga hou.' He hanga aroha hoki ēnei kupu ki te puaki i nga kaumātua, anō e poroporoaki ana ki nga oha a nga tīpuna, ki ērā atu mea katoa e kiia nei e taua he tikanga Maori. No konei i oho ake ai te ngākau, he manawapa kei hopu tata tātou nga tamariki ki te tuku a o tātou koroua, kei hua kua wātea nga marae nei hei koringa mo tātou anake. He tika kei te nunumi atu te tira o nga kaumātua i nga torouka, engari tēnei anō te hiku e whakakiriuka iho nei, kia ata tirotiro iho ai anō ki te hiki o te waewae o te ope tamariki, ka huri ai ki te pō. Ehara he whakatau noa mai ta te wairua e takataka ana ki te haere. Otirā he tohutohu anō ta te wahangū, kei tātāhau ngaitāua, kei rere tōtōā ki runga ki nga mea hou, ka pā he aituā ki te iwi, Tirohia a mua, a muri, tētahi taha, tētahi taha, kei waenganui tāua o nga ngaru e hoe ana. Whakarongo ake ki te tangi a nga tāheke, he arawaru, he apakura, mo nga tūpāpaku a tēnei hanga a te tikanga, o nga waka i whakaterea kinotia i ērā o nga rā. Whakarongo atu ki te haruru kei mua kei te aroaro o nga tai e aki ana ki uta, no hea e kitea atu i te rehutai, i te rehu kamo. He ako ta muri kia tūpato ki tēnei hanga ki te toka. He tai mihi whenua, he tai mihi tangata e tangi tiori ana. Taukuri tāua te tamariki, ka mahue iho nei hei pani, hei pōriro, nei tuhinga mai ma te ringa whakatoi o te Pākehā, 'Rere, e pā ma he mōrehu ēnei.' A, ko tātou ianei hei whiunga kupu ake ma nga kaumātua nei, ko tātou hei whakatere i te waka kia ū ki uta?

Ka hao te rangatahi. E hoa ma tirohia nga awa nei, kei hea he ika hei haonga? Te tuna, te inanga, te piharau, te kanae, te kahawai, ka toe he mōrehu pēnei hoki i te tangata. Ka kī nga awa i te ika Pākehā, tērā anō ōna rākau hei hī. Me pēhea tāua e whiwhi ai i tētahi o ēnei ika tipua? Heoi anō rā me whai atu ki tētahi o a te Pākehā rākau, ka whiwhi ki tērā, a, matatau rawa ki ōna tangotango, ka whiwhi ai hoki page 210 tātou i nga ika o nga wai e rere nei.

Tērā te tangata e kii he kupu taurangi ēnei, kaore he tatūtanga ki raro, e mārama ai ētahi hinengaro ki te ekenga mai o ēnei kupu whakarite ki runga ki nga mahi o ēnei rā. Me pēnei ake tētahi kupu whakamārama, tēnei tētahi taonga kua tū noa ake ki waenganui i te Iwi Maori, ko nga kura. Kua tīmata nga kura i roto i nga tau tata nei ki te whakatupu mai i ētahi tāngata hei whakatakoto tikanga ki te aroaro o te iwi, a tēnei ētahi o rātou kua whiu kupu ki nga rangatira o te motu. E kiia ake i runga rā, ko te mātauranga to rātou waiū, ko te mea hui ki a rātou ko te tika, a, ko te tikanga, he mea e hira ake ana i te tangata, i te mana rangatira. Kaore a te mātauranga whakapai kanohi. He tika anō tēnā, engari kei pōhēhē te Iwi Maori, ko te mātauranga e whakawhiwhia ana ki nga tamariki i nga kura ko te mutunga mai tērā. Kaore, he tapatahi te āhua o tērā, ko te mātauranga o te taha Pākehā, ko te mātau ki te tuhituhi, ki te tātau, ki te kōrero pukapuka, ki te kōrero i nga reo o nga iwi Pākehā. Ko nga kupu tohutohu e ahu ana mai ki te iwi i tēnā whakatupuranga tangata tērā anō e uaua, kaore hoki i te noho nui i tēnā wā ki roto i nga whakaaro o te hunga tamariki te āhua o nga marae, te āhua o nga hapu maha o te motu hei taunga atu mo a rātou kupu. Tērā atu anō te wāhi o te mātauranga e toe ana, arā ko te whai kia matatau ki te āhua o te iwi Maori ma ana tikanga. Kia taea ēnā ka āhei ai te kii, engari tēnā tangata kei waenganui e tū ana, kei te mātau ki te āhua o tētahi taha, o tētahi taha.

I pēnei ake ai te whakamārama kia ea ai tēnei pātai, ki hea tuku ai te kupenga, ki hea hao ai te rangatahi? Ko te whakautu, hei waenganui, kaua hei nga taunga tawhito i te wā o te Maoritanga, kaua hei nga taunga hou rawa o te Pākehā, engari hei waenganui, kei reira te mano o te ika e pōrangirangi noa ana. Ko nga tohunga hei hao i taua waenganui na, ko te rōpū i whakatapuria tahitia i roto i te mātauranga Pākehā, i te mātauranga Maori. Kei runga i a rātou te kupu nei,

'E hao rā e te rangatahi.'

Na, whakarongo e te motu! Tēnei te tikanga kei te tupu, kei te whānui haere i roto i nga rā nei, ko te kotahitanga o nga tamariki o Te Aute. Ko te iringa tēnā o aku mahara, o aku wawata mo to tātou iwi Maori, ma reira e pupuri te momo tangata, e manaaki te kaupapa oneone. Ehara i te pepeha na te Kotahitanga, engari he kupu noa nāku page 211 ma nga tikanga e whakahaerea ana e tēnei Kotahitanga e hoki mai ai te ora ki te iwi Maori.

Na Apirana Ngata

Tihema 9, 1900

Te Pīpīwharauroa nama 35, Hanuere 190. Whārangi 6.