Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Tukunga i Rotorua

Tukunga i Rotorua

I te tau 1881 ka tukuna e Ngāti Whakaue e toru mano eka hei Taone hipi ki te Kāwanatanga, ā, kiia ana taua taone ko Rotorua.

I raro i taua tuku, ka riro Te Pukeroa me ērā atu wāhi hei koha ki page 178 te kāwanatanga mo ake tonu atu. Whakaritea ana i taua wā me kore utu nga tūroro Maori ki te hohipera ina whakatūngia e te Kāwanatanga.

Mai o tērā wā ki te tau 1916 kaore rawa he utu o nga tūroro Maori e haere ana ki te hohipera i te Sanatorium i Rotorua. No te tau 1916 ka riro te hohipera i nga Hōia, ka kore nga Maori e tukua atu. I hui a Ngāti Whakaue, ā, whakaotia ana me tatari kia mutu te whawhai ki a Germany kātahi ka whakaara anō tēnei take. Ka utu nga Maori tae atu ki a Ngāti Whakaue i nga tau i muri mai a mutu noa te pakanga. I te tau 1919 ka haere te tepiuteihana ki Pōneke kia kite i te Tākuta Tianara o nga Hohipera. Ko te whakahoki mai kaore e taea, ko ēnā whakariterite, he whakariterite a ngutu, a, koia nei te wā e mutu ai te aroha ki a koutou. Ka hoki mai te tepiuteihana ka kii ētahi me pitihana, me haere rānei ki Ingarangi. Whakaritea ana tētahi tangata kia kimi mai i nga pukapuka tāwhito i te Tari o te Kāwanatanga tērā pea e waimarie ka kitea nga tuhituhitanga tāwhito. I waimarie, e te Etita, i kitea te Kirimina, na Tiati Penetana[259] i haina te taha ki te Kāwanatanga, a, na Whititera Te Waiatua i haina te taha ki a Ngāti Whakaue.

I muri tata mai ka whakatūngia a Tā Māui Pōmare hei Minita mo nga Hohipera, a, tana taenga mai ki Te Papa i Ouru, ka kōkiritia taua Kirimina ki a ia.

Ka tae a Pōmare ki Pōneke ka tae mai te whakahau ki te Tākuta o te Hohipera e tū nei i Te Pukeroa kia huakina nga kuaha o taua hohipera ki a Ngāti Whakaue i runga i te kore utu, na rātau nei i tuku a Te Pukeroa me ērā atu rāhui i te taone o Rotorua ki te Kāwanatanga.

E te Etita, he ora nui tēnei mo tātau i tēnei whakaaro hōhonu a o tātau koroua mo a rātou uri. He wā pāngia nuitia tēnei o tātau e te mate tinana, na reira he nui te whakawhētai ki a ia i te Wāhi Ngaro mo te hoatutanga i tēnei whakaaro mīharo ki roto i te ngākau o o tātou koroua i te wā e nui ana te whenua ki a tātau.

E te Etita, he Ngāti Whakaue koe[260]me āu tamariki katoa, ka pāngia ana e nga mate o te ao, tēnei rā te hohipera a o korōua i whakaritea mo tātau.
He nui te mihi mo te Minita o nga Hohipera, ki a Tā Māui Pōmare[261], ki te tangata nāna i hī te ika kua pae nei ki uta hei painga mo tātau.

Na nga pakeke o Te Arawa page 179

He whakamārama: Kei te ngaro te kaituhi o ēnei kōrero engari na nga kaumātua o Ngāti Whakaue tonu tēnei tono ki a Pihopa Pēneti i te wā ko ia nei te Etita o Toa Takitini. Na konei rātau i tono ai ki a ia he uri no Whakaue hoki. Ko te ingoa ake 'E Koro mā i te pō! Na koutou tēnei manaaki,' kei Te Toa Takitini nama 174, Pepuere 1925. Whārangi 183.—Nga Etita

[259]Tiati Penetana: Judge Fenton, no Ingarangi engari i haere mai ki Niu Tireni i a ia e taitamariki ana. He roia tino mātau, he tangata tohunga ki te whakatangi whira. I tū a ia hei Tiati mo te Kooti Whenua Maori.

[260]Ko te Pīhopa o Aotearoa.

[261]Tā Māui Pōmare: E toru anō nga tau i tū Minita ai a Pōmare mo nga hohipera i te puahae o te Pākehā. Ina koa tēnei hua pai o ēnā mahi. Kei te tuhituhia e te Pākehā nga kōrero arā te 'Life' o Tā Māui Pōmare hei kōrero ma nga whakatupuranga kei te heke iho.Ko ētahi take nui i tukuna ai a Rotorua ki te Kāwanatanga hei kukume mai te rerewa kia tae mai ki Rotorua. Kāhore i ārikiarika te aroha o Ngāti Whakaue ki te Kāwanatanga. Kaati anō kia puta he koha ma te Kāwanatanga ki a Te Arawa arā te £6,000 i te tau mo ake tonu atu. Kaore nga moana o Te Arawa i whakataua i runga i te ture. Ko te kupu a te Kāwanatanga ko te £6,000 hei whakaaro mo te piripono o Te Arawa ki te Kāwanatanga. He tika tonu te ora o Ngāti Whakaue i te haere noa o o rātou tūroro ki te hohipera otirā na te Reipa i whakatuwhera nga kuaha o nga hohipera katoa ki te tangata i runga i te kore atu ahakoa na Te Arawa anake te tuku whenua. Apiti atu ko nga tākuta, ko nga rongoā, ko nga whare whakawhānau tamariki kaore kau he utu. He whenua whakamiharo to tātau.