Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Whakatauāki a Tamaterangi

page 140

Whakatauāki a Tamaterangi

Kua kite iho ahau i te whakatauāki a Tamaterangi i pānuitia e Te Pīpīwharauroa, arā 'He ao te rangi ka uhia, he huruhuru te manu ka rere.' Kāti māku e āta whakamārama te tikanga o tēnei whakatauāki i runga rā i te kupu tono mai.

Ka moe a Ruapani i a Uenuku Koiho, ko Puharu i a Hinemanuhiri tuatahi, ka puta ki waho ko Tamaterangi, ko Makoro, ko Hinganga, ko Pareroa. Ka moe a Tamaterangi i a Hinerangi-ko-te-Pupuoauku. 'He huruhuru te manu ka rere, he ao te rangi ka uhia.' He ope hāpai taua i haere ki roto o Tūranga[168] ki te whawhai arā ki te riri mo Tawatutu. Te take he puna ngaore[169] i riro i a Rapa Te Whaia, kei te takiwā ki te whare whakamātao mīti i Te Hāpara, Gisborne. I haere atu a Pukaru rātou ko te whānau i te Wairoa, ka tae ki Kaimanihi kei waenganui o Arai-Matawai me Waimata arā te Waimate i hōmai nei e Te Makarini no Rongowhakaata. Ko te whānau a Pukaru ki te tūtohu i te ope taua arā a Pupuni, a Makoro, a Hinganga, a Pareroa. Kotahi tonu te āronga o a rātou kupu tūtohu ki te ope taua arā mo te toa anake mo te kaha ko te riri. Tēnā ko Tamaterangi kaore i tū ki te tohu. Ka kii atu to rātou matua a Pukaru ki te hahau, ki nga mea kua tū rā ki te tohu, 'E ta mā kaore koutou tukuna ma Tamaterangi tātou e tohu.' Ka kii atu a Makoro ki te tuakana, 'E Rangi e tū rā ki te tohu i a tātau.' Ka pakipaki a Tamaterangi ki ōna pokohiwi me ōna turi, ka kii atu ki te taina, 'Ina ehara au i te tangata whakaiti, na taku wāhine au i patu. Ma te huruhuru te manu ka rere, ma te ao te rangi ka uhia. Ma te kaha hoki te tangata ka tika ki te tū ki runga.' Ka mōhio te taina a Makoro he kore kahu no Tamaterangi; he pakihore no te wāhine, kaore e mōhio ki te taniko arā ki te whatu kākahu. Ka kii atu a Makoro, 'Whakarerea atu te wāhine, inā he wāhine māu, ko Hinemuturangi.' Ka hoatu e rua kākahu, he mahiti tētahi, he paepaeroa tētahi. Ka kākahuria e Tamaterangi ki runga ki a ia, ka mau ki te taiaha, kātahi anō ka whakatau, ka tūtohu i te ope taua. Te kupu tuatahi tonu o tōna tūtohu, 'He putanga to Rapatewhaia, he putanga tohu.' He rikarika, he wawata, he tuki kaki te mahi nei, otirā i te rā i pipiri ai ki te hoariri rite tonu te kupu a Tamaterangi, i mate hoki i a ia a Rapatewhaia ki Tawatutu.

Ka mārama mai e nga hoa te whakatauāki a Tamaterangi, 'He huruhuru te manu ka rere, he ao te rangi ka uhia.'. He pakihore no te page 141 wāhine no Hinerangi kāhore kākahu ātaahua te tāne a Tamaterangi ki te tū ki te marae. Kei te kōrero tonu a Ngāti-Kahungunu i tēnei whakatauāki i ēnei rā. Ka māngere te wāhine ki te raranga whāriki, takapau, koaka, ka kiia, 'He uri no Hinerangi pakihore.'

Ka mahue a Hinerangi i a Tamaterangi he pakihore te take, kāhore i a Whare Haare no Rongowhakaata.

Kāti tēnei, me hoki ake anō taku kōrero mo te whakatauāki nei, 'He ao te rangi ka uhia, he huruhuru te manu ka rere.' Kei te kōrero tonu nga tāngata o Te Wairoa nei i tēnei whakatauāki. Me he mea ka kii atu tētahi tangata, 'E hoa, ka haere tāua ki Pōneke,' ka kii mai te hoa, 'E hika, ma te huruhuru te manu nei ka rere,' arā ma te whai hereni ka eke i tūnga tima, ka tika te haere ki Pōneke; ma nga kahu ātaahua[170] ma te huutu meiha, ma te koti rahi, e pai ai te titoki haere o katuarehe[171] i nga tiriti. Kaati nga whakamārama.

Na to koutou hoa i roto i te Ariki,

Na W Hoeata Pehimana

Te Reinga

Wairoa

Te Pīpīwharauroa, 1908.

He whakamārama: Ko tēnei ingoa mo te tuhituhi nei, na Reweti Kohere ēngari ko tōna ake ingoa i roto o Te Pīpīwharauroa nama 128, Nowema 1908. Whārangi 5, ko Tamaterangi. Ko ēnei kōrero me tango mai i nga tuhituhi a Hoeata Pehimana.—Nga Etita

[168]Tūranga arā ko Tūranganui ki te Pākehā ko Poverty Bay. He whakatauāki o Tūranga kei tētahi wāhi o tēnei pukapuka.

[169]Ngaore, ko nga tamariki a te inanga. Ki a Ngāti-Porou he tuarenga.

[170]Kahu ātaahua. Ehara i te whakaiti te rau i nga kākahu hē, i nga kākahu paru. I whakamā a Tamaterangi ki te tū i te marae i te kore kākahu tika mōna. He reo ināianei no te tangata te colour line. Kua kite au e wehea ana e te Mairo anō he tupu ma nga Pākehā, he tupu kē ma nga Maori. Ko te tino take i kore ai te pākehā e pai ki te Maori na nga kākahu, na te hē o nga tikanga.

[171]Katuarehe. Kei te Tairāwhiti anake pea tēnei kupu. He kupu hou kāhore i roto i te dictionary. He tangata kamakama, ki te pākehā he hard case. Mehemea he wāhine ka kiia he horetītī.