Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Reweti Tuhorouta Kohere

Reweti Tuhorouta Kohere

I whānau i te 11 o Aperire 1871- I mate i te 9 o Akuhata 1954.

E koro Reweti haramai, e piki ki runga o Taumata kōrero kua whai parirau nei hei kawe i o kōrero ki te motu. Anei e whai ake nei nga kōrero mōu. Ko te īnoi a o whanaunga whakaputa i o kōrero, kia tautokona mai e koe ta rāua mahi.

Ko Reweti T Kohere na Hone Hiki rāua ko Henarata Kohere. Ko Hone Hiki te tama a Mokena Kohere rāua ko Hinekukurangi. No te 11 o nga rā o Aperira, 1871, ka whānau a Reweti Tuhorouta Kohere ki Orutua. I te kore kura o Te Kawakawa ka haere ia ki te kura o Waiomatatini mo te ono marama. I muri mai, ka haere ia ki Te Aute Kāreti, i te tau 1885, otirā i te kī o te kāreti; i tōna kūware hoki; ka whakahokia ia ki te kāinga. Rokohanga mai a ia i Tūranga tonu tōna pāpā. I waiho ia e tōna pāpā ki te kura Pākehā o Gisborne mo te tau me te hāwhe. I te tau 1887 ka haere anō ia ki Te Aute, ā, ka waimarie ia. E rima ōna tau ki Te Aute ka puta ia i te whakamātautau page 109 matriculation. E rua ōna tau i tū kaiwhakaako ai ki Te Aute ka haere ki te Canterbury University College, Christchurch. Kaore i tutuki tōna B.A. ka hoki mai ia ki te whakaako i te kāreti minita i Te Raukahikatea. Kotahi tekau ōna tau ki konei whakaako ai. No ēnei wā ka tāia Te Pīpīwharauroa ki Te Raukahikatea, ka tū ko Reweti hei etita. I te tau 1904 ka mārena a Reweti ki a Keita Kaikiri, tamāhine a Paratene rāua ko Hera Tatae. He tuahine a Hera no Wi Pere. I te tau 1908 ka hunuku rāua ko te hoa me ta rāua whānau ki te pāriha o Te Kawakawa (Te Araroa). I te kore whare o Te Araroa ka noho rāua ki te kāinga o tōna kōkā i Rangiata, East Cape, 15 maero te tawhiti i Te Araroa. Tekau mā rua nga tau e mahi ana ia i te pāriha. I runga i te uaua o te mahi, i te paku o te oranga arā e 75 pauna (pounds sterling) i te tau, i te uaua o te eke hoiho i te tono hoki a te pīhopa kia hoki ia he wāhi kē, ka rīhaina ia, ka hoki ki te kāinga o tōna kōkā, ki Rangiata.

Ko ta rāua mahi he ahuwhenua. I ora ai rāua i konei na te pāmu hipi. I a Reweti rāua ko Keita i runga anō i te pāmu e mahi ana, ka tae mai te tono a nga minita Maori o te pīhopatanga o ākarana kia tū ia hei pīhopa. Otirā, kaore i taea engari ko te whakawhetai ia o te ngākau nui atu.

Ko te mahi a Reweti i ōna tau o tōna koroheketanga, i runga hoki i te tono mai a nga tamariki mātau o Pōneke, he tuhituhi pukapuka. Ko tana pukapuka tuatahi kua huaina ko 'Otara kōrero,' he Maori te reo. I whakaae te Poari o te Tahua mo nga Mea Maori ma rātou e tā. I roa ai kei te tuhituhi i nga kupu whakamārama. Kua tono anō te Poari me huri a 'Otara kōrero' ki te Reo Ingarihi. Ko te pukapuka tuarua ko tēnei ko 'Matariki', kei te Matakōrero ōna whakamārama. I whakaae mai te Poari ki te tā i 'Matariki'. I tuhituhia anō he pukapuka tuatoru ki te Reo Maori mehemea rā ia ki te mau tonu te ora o tōna tinana. He mea pai tonu te tuhituhi hei titiro ma nga whakatupuranga kei te kōpū tonu atu, ā, hei turituri hoki i muri nei.

Ko tētahi tino mahi anō a Reweti he tuhituhi ki nga nūpepa Pākehā. Koia nei tonu tētahi huarahi oranga mo rāua. Ko nga ingoa taware o Reweti Kohere ko 'Reweti T Kohere,' ko 'Tipiwhenua' ko 'Te Mahara.' Ko 'Reweti T Kohere' tōna tino ingoa i Te Kopara, i te Toa Takitini me Te Reo o Aotearoa. Kua kiia ake he ingoa taware, kaore pea he tangata i te pōhēhē.

Ko te pukapuka nāna a Reweti i whakaanga nui ki te tuhituhi, ko Te Pīpīwharauroa. Ko te rite o Te Pīpīwharauroa kei te 'kura a page 110

Mahina,' i pae mai ki te ākau, ka kitea e Reweti, ka whakamahanatia e ia ki tōna manawa. Ko te nuinga o nga kōrero o 'Matariki, no Te Pīpīwharauroa.

Ahakoa ngaro a Reweti ki nga whāwhārua o East Cape, ka karanga tonu te reo, 'Tukuna mai he kōrero, tukuna mai he kōrero,' a tuku tonu hoki. Na te mate tonu o nga nūpepa i mutu ai te tuhituhi, i wātea ia ki te tuhituhi pukapuka.

Kia ora rā e te iwi, ma Te Runga Rawa tātou e ārahi, e manaaki!

Wiremu Kaa

Rangitukia

Noema 19

page 111page 112