Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Rota Waitoa

Rota Waitoa

Te Mātāmua o nga Minita Maori

Ko Rota Waitoa[113] te minita tuatahi o te Iwi Maori. Ko tōna kāinga i tū minita ai ia ko Te Kawakawa arā, ko Te Araroa, kei te Tairāwhiti. Ko ia tētahi o nga tino hoa haere o Pihopa Herewini[114] pihopa tuatahi o te Hāhi Mihinare o Niu Tireni i nga tau kotahi tekau i mua atu o tōna whakapākanga hei minita. I haere tahi rāua ko Pihopa Herewini ki ākarana i te tau 1842. I a ia e tamariki ana he paraikete tana kākahu, otirā i tōna mōhio me tōna kaha ka riro i a ia tētahi karahipi, ko te karahipi a Aperahama te ingoa (Abraham Scholarship), ā, tū ana hoki ia hei māhita āwhina mo te kura Maori i ākarana. Ka piki haere te mārama o Rota, ā, ka whakaritea ko ia hei whakamātautau i nga Maori o te kāreti, i tērā wā, ki nga kōrero o nga Karaipiture.

Kaore anō he Maori kia whakaaetia i taua wā e Pihopa Herewini kia whakapāngia hei minita mo te Hāhi. No te wā tonu i a Rota, kātahi page 88

anō ka whakaae te Pihopa, kua rite te wā e tika ai kia whakatūria tētahi Maori hei minita. Na Te Herewini tonu a Rota i whakaako, ā, nāna i tuku atu i muri iho ki a Te Kihirini (Rev J. S. Kissling).

Ko nga tāngata nāna i whakamātautau a Rota Waitoa, ko Atirikona Aperahama ma. Kitea ana e rātou te pai o Rota, tōna mōhio me tōna ngākau pāpaku. No Mei 22, 1853, ka whakapāngia a Rota Waitoa hei minita i roto i te whare karakia o Paora i ākarana. Ko nga minita i reira i taua rā tokotoru nga Atirikōna, tokotoru nga piriti, tokotoru nga rīkona. Kī tonu te whare karakia i te Pākehā i te Maori. Ko te kauwhau a te Pihopa, me te tangi anō hoki o Rota Waitoa i te aroha ki nga kupu tohutohu a tōna matua, a te Pihopa ki a ia.

Te mutunga o te whakapā i a ia ka whakahokia mai a Rota Waitoa ki Te Kawakawa hei minita mo ērā iwi ōna. Hokihoki ai anō ia ki ākarana i ētahi wā ki te kāreti ki reira whakahou ai i nga akoranga. Otirā i noho tonu ia hei minita mo te pāriha o Te Kawakawa, ā, tae noa ki tōna matenga. Nōna tonu te hiahia ki te hoki ki te kāreti. Nāna tēnei kupu; 'E hoki ana ahau ki te kāreti kia whakakīngia mai anō taku kete ki te purapura.'

No te 4 o nga rā o Maehe 1860 ka whakapāngia a Rota Waitoa hei piriti e Wiremu Parata, te Pihopa tuatahi o Waiapu.

Ko ōna tau whakamutunga i ūhia e te kapua pouri, arā i runga i nga raruraru i pā ki te iwi Maori, i nga whakahaere a te Hauhau. Otirā i mahi pono tonu a Rota i tana mahi minita, ā, tae noa ki te mutunga.

Ko ētahi wāhi o tōna pāriha, me haere i runga hoiho ka tae ia. No tētahi haerenga ōna, ka hinga tana hoiho, ka marū tōna tinana. Ka rongo a Pihopa Herewini ka karangatia mai a Rota kia haere atu ki ākarana me tōna hoa, me ta rāua whānau. Te taenga atu ka kitea te taumaha o tōna mate. Ahakoa te kaha o te tiaki i a ia, kaore rawa tōna mate i taea, ā, no te Rātapu te 22 o nga rā o Hūrae 1866, ka mate. Ko tōna urupā kei Tīpene, Taurarua, ākarana, kaore i tawhiti rawa i te whare karakia. I roto i taua whare karakia te hanganga i te kaupapa o te Hāhi o te Porowiini o Niu Tireni. Ko nga tuhituhi kei runga i tōna kōhatu e pēnei ana:-

'The Rev. Rota Waitoa

Died 22nd July,1866

Te Mātāmua o nga Minita Maori' page 89

Na Pihopa W J Simkin

Atirikona, ā, ināianei Pihopa o ākarana

Te Toa Takitini nama 59, Hūrae 1926. Whārangi 432.

He Kupu Tāpiri: He tangata pai a Rota Waitoa, he tangata i arohatia nuitia e ōna iwi, he tangata i mahi pono ki te Hāhi, ā taea noatia te mutunga. Kei te whare karakia i Te Araroa, kei Tīpene e mau ana te papa parahi hei tohu aroha ki a rāua ko tana tama, ko Rev. Hone Waitoa. Reweti T Kohere

[113]Rota Waitoa: Ehara a Rota Waitoa i a Ngāti Porou engari tōna hoa wāhine a Harata. Ko tētahi kōrero no Ngāti Raukawa engari e kii ana tōna mokopuna a Rota, no Hauraki tētahi wāhi o tōna tipuna, no reira hoki tēnei ingoa a Waitoa. Kei tētahi o ēnei pukapuka nga kōrero o te kino o Te Houkamau ki a Rota, engari ko te mutunga he rangimārie. Ko Rota rāua ko te tuahine ko ērena Stainton nga uri a Rota kei te ora.

[114]Pihopa Herewini: No Oketopa 17, 1841 ka whakapāngia a George Augustus Selwyn hei Pihopa tuatahi mo te Hāhi Mihinare, i a ia ka 33 nga tau. Ko tōna pāpā he rōia. I whakaakona ia ki Eton, ki Cambridge, he tangata mātau, he toa ki nga mahi tākaro. E kiia ana, 'Men admired him for his very faults and loved him intensely for his virtues.'

'I arohaina ia e te tangata mo ōna hē, ā, i tino arohaina ia mo ōna tika.'

Na Kuini Wikitoria ia i tono mai kia hoki atu ki Ingarangi hei Pihopa mo Wakefield.