WĀHI TUAONO — WāHI TUAONO — He Whakamaharatanga

1	Hana Peneti	Reweti T Kohere	83
2	He Reta no te Pae o te Pakanga	Henare Te Wainohu	85
3	Rota Waitoa	Pihopa W J Simkin	87
4	Poroporoaki ki a Paratene Ngata	T T Rawhiti	89
5	Te Kani a Takirau rāua ko Mokena	Kohere Hohepa Peka	90
6	Rapata Tahupotiki Haddon	Reweti T Kohere	92

Hana Peneti

He wāhine Reo kore

E hoa, tēnā koe. He kupu ruarua nei hei whakawaha ake ki runga i ta tātou Manu.

No te 10 o nga rā ka hori nei, i moe ai a Hana Peneti[107]i te moenga roa. I mua tata atu i kaha anō tōna tū ki te hoa riri, he wā anō ka toa ia, he wā anō ka toa te hoa riri, otirā i te hoa riri anō te mutunga. Haere atu ana ia mahue iho ki muri āna tamariki tokorima me tana koroheke. Tēnei kua riro te kura whakahirahira te kaitautoko i nga mahi o runga i te waka nei a te whakapono; te kaihāpai i nga tikanga e whakakaupapatia ana e tōna hoa tāne. Haere rā e whae, e taea hoki te pēhea. Haere te wāhine reo kore kaore i puaki he kino i tōna māngai mo ētahi atu ahakoa i ūtaina mai he kino ki runga ki a ia. Waiho iho ki muri ko te tangi, ko te māharahara ki ōu tūranga i nga wā o mua. Hoatu e whae, nāu i kite tēnei wā hei haerenga mōu.

Takoto mai, e Hana! I roto te puhirere, ka tokia

To kiri; e te anu mātao, e nga hau

Whakahoki; no roto no Ohinemutu, titiro to

Kanohi; nga marae ka takoto, he whakamā

Runga atu; kei o iwi, ki konei

E te Koea; mapu no ai ki te ata o te tau taku kuru
Pounamu; tēnā ka makere, hinganga page 84

Taniwha; no nga puke tū noa i te muri, e Pare

I Tawhiti; tēnei to pōtiki, mihi mai

I kona; koe ma te tuku kino, te tau e e i.

E whae, kai kino! i te maru awatea, te hoki

Te mahara; te moenga i te tāne; ma to

Whānau koe e mihi atu, haere rā

E Hana! i te ara kai kino, i te ara

kōrero; i te ara kōhimu, o te tini e e i.

Kātahi anō tētahi o nga wāhine i tino pā ai te mamae ki te ngākau o te tangata, haere rua ana o te Maori me te Pākehā, tawhio noa nga Motu e rua nei. Te tino patunga anō ia kei tōna koroheke, kei ōna mātua, kei ōna whanaunga, me tana rōpū taitamariki. Koea i mahi tahi nei rātou i runga o Rotorua. Kaore e taea te tātaku ake nga āhuatanga o tēnei wāhine, i runga i tōna āhua, i āna mahi, i ōna whakaaro. Waiho me whakamātau ki te whai ake i āna tauira, heoi anō pea kei nga kupu nei hei whakapotonga ake, 'Anō te hinganga o nga mārohirohi,' me tēnei, 'He hinganga taniwha'.

I te 12 o nga rā, i te 2.30 i te ahiahi, ka tukua atu tōna tinana ki te kōpū o te whenua. I nehua ia ki waho tonu mai o te kūwaha o te whare karakia i Ohinemutu. Ko nga minita ēnei na rātou i tuku atu, Revs. Tisdall, Haumia me Ratema, ko Te Wheoro he reimana. Ka tata te haora o te nehu, ka whakaeke te tangata ki runga ki tōna marae ki te Papa-i-Ouru.[108] Kāti i te kawenga atu o te wāhine nei ki roto o Tamatekapua kua hiki a waho i te tangata, me te heke anō te roimata i te kanohi, anō he wai e rere ana te rite, hui atu ki ana hoa Pākehā. Kātahi anō te nehu i kitea ai te nui o te tangata, haere rua ana ko te Maori me te Pākehā, anō he whānau kotahi, i te nui rā o te aroha ki tēnei wāhine i whatia tūtia nei e te mate. He nui nga tohu aroha a ōna hoa o nga motu e rua i tae mai. He ringa kaha nāna i tango atu, te taea te pupuri. Haere rā e te whae i te ara whānui, i te ara kua rite mai hei mutunga atu mo te oranga poto i tēnei ao.

Heoi nei e Manu o kupu hei roha atu māu ki nga marae o katoa. Kia ora

Heoi anō

Reweti T Kohere

Te Pīpīwharauroa nama 138, Hepetema 1909. Whārangi 4. page 85

He whakamārama: 'He Hingahinga Taniwha' te ingoa ake o tēnei kōrero a Mokena i roto o Te Pīpīwhauroa.—Nga Etita

[107]Hana Peneti: Hoa wāhine tuatahi o te Pihopa o Aotearoa. Ko Huta rāua ko Pare Pāka ōna mātua, no Te Atiawa, Taranaki, engari i noho rāua ki Motueka. He tangata tuhituhi a Huta ki a tātou pepa Maori.

[108]Papa-i-Ouru: Ko te marae tēnei o Ngāti Whakaue arā o Te Arawa katoa, arā o nga iwi Maori katoa o Niu Tireni. E kiia ana ko te wāhi tino tapu ko muri o te whare karakia.

He Reta no te Pae o te Pakanga

Ki a Poihipi Kohere.

E te hoa, tēnā koe me tou whare katoa.

Tēnei mātou nga mōrehu o te Ope Maori kua puta mai i roto o te mura o te ahi. Kaore e taea e te pepa, e te kupu rānei te whakaputa te ngākau mamae me te pouri mo nga tamariki o te iwi Maori kua tuku nei i o rātou tinana ki te mate i runga i te whakaaro mo te painga ki te Kīngi, ki te ao, me te iwi. Tēnei rā nga uri rangatira o te iwi Maori o nga moutere e rua, o Aotearoa me Te Waipounamu, te takoto atu nei i runga i nga puke i roto hoki i nga raorao o Paranihi. He hanga whakaaroha ki roto ki te ngākau Maori. Ka hoki kē atu te ngākau tangi ki nga mātua me te iwi i te kāinga na. Heoi anō te mea nāna i ora ai te ngākau na a koutou reta e tuhi mai nei, e mea nei he mate hōnore te mate ki te pakanga. Kore rawa, he tamaiti i mate wheke engari i mate ururoa katoa[109] Kei te ora mātou e noho atu nei.

E Poi, tēnā pea koe, arā, koutou kua kite iho i to kōrua teina ko Te Reweti, arā a Henare kua haere i roto i te rōpū o te hunga i tuku i a rātou kia mate mo te Kīngi me te Emepaea. Nui atu te pouri me te tangi o te ngākau mōna. I hinga tonu a Henare i waenganui i ōna tamariki. Tokoono nga tamariki. Tokoono nga tamariki i hemo tonu atu i te taunga mai o nga matā repo, ā, ko Henare me ētahi atu hoki i taotū, tekau mā rima. I te 14 o nga rā o Hepetema, 1917, i te 8 o nga haora o te pō, ka tau mai nga matā repo a te hoariri. Kātahi tonu ka mutu iho to mātou karakia ahiahi. Me i tau mai pea i te wā e karakia ana mātou tērā e tokomaha nga mea e hinga. I te mutunga o te karakia ka whakariterite rātou ko tana whānau mo te haere whakamua ki nga parepare o te hoariri, ki nga mahi a tēnei hanga a te hoia, ka tau mai page 86

nga matā a te hoariri ki kō tata tonu atu. Kore rawa ia i wehi i aha rānei engari ka tū ia i waenganui i a rātou me tōna karanga ki ōna tamariki kia tere te nuku, ka nuku a mua o tana paratūnu,[110] i taua wā kei te neke haere tonu mai nga matā ki te wāhi i a rātou rā. Kāti mau ana ko ia me nga tāngata o muri o tana ope. Tau tonu te matā ki waenganui i a rātou. Ka hinga ia i konei. Engari i a ia e mamae ana kaore ia i āro ake ki a ia, ko tōna whakaaro nui ko āna tamariki. Ka takaia ōna tū, e rua i te ringa, i te hope hoki, na te tū i te hope ia i mate ai. I mua atu i te mauranga i a ia ki te hōhipera ka whai kupu ake ia ki a Te Rangihiroa,[111] ko tana kupu tēnei, 'I muri i a au, e inoi ana au ki a koe, ko āku tamariki arā a Ngāti Porou katoa me tuku e koe ki raro i taku tamaiti i a Pekama Kaa[112].' (I taua wā hoki ko Tūranga i a Pekama, ko Ngāti Porou i a Henare)

Ka mea atu a Te Rangihiroa, 'Kei te pai. Ka pērātia e au.'

Ka titiro ake ia ki a māua tahi ko Te Rangihiroa, ka mea mai anō ia, 'Kaore āku māharahara notemea kei te mōhio au kei konei tonu kōrua hei tiaki i a tātou tamariki, me tana kii ake anō kei te pai ia, kauā e māharahara atu ki a ia. Kore rawa mātou i mōhio tērā ia e aituā. I waenganui pō ka nehua nga mea i mate, ka haere anō au kia kite i a ia, pai rawa atu tōna āhua. I taua wā ka tae mai te waka hei hari i a ia, ka rūrū māua, ka mea mai anō ia, 'E noho rā i a tātou tamariki.'

E Poi, kaore mātou i kite i te moenga o nga kanohi o Henare. I rongo noa iho mātou ki nga nūpepa kua moe ia. Kāti i roa ai taku tuhi atu he wawata noa me kore e hē nga nūpepa. I te mea ka tae mai nga tino whakaatu kua moe ia te hoa tino kaingākau ka tuhi atu nei, he tangi atu ki a koutou.

He tangata a Henare i paingia e te iti, e te rahi, e te paraiweti, e te tianara. Kua tae kei tōna wāhi i te pō. Ka nui te ora o Tāwhai, engari kei roto o tōna ngākau e pouri ana, e mamae ana mo tōna tuakana. Nui atu tōna kaha ki te pēhi i tōna pouri engari ko au kei te mōhio atu, nui atu tōna pouri.

Kei te pai a Pekama rātou ko tōna wīwī, he tamaiti pai, hūmārie, e paingia ana hoki ia e ōna tamariki. Kei te pai mātou. Ma te Atua koutou katoa e manaaki,

Na to hoa pono

Na Henare Te Wainohu

Te Pae o te Pakanga page 87

Oketopa 26, 1916

He whakamārama tuatahi: I whānau a Henare Wepiha Te Wainohu ki Mohaka, ko tōna ingoa hapū ko Ngāti Pāhauwera. Ka 15 ōna tau kā tae ia ki Te Aute i te tau 1896. Tana mahi tuatahi i haere ai tōna rongo he purei putupōro. I tōna toa ka tapaina e ōna hoa he ingoa whakatene mōna ko te 'Tiger'. I uru ia ki tētahi rōpū o te kāreti, i huaina ko 'Te Kooty Gang' ko tana mahi he tutū, he hoariri ki te Rōpū Karaitiana o te Kāreti. I ako rātou ki nga mahi hauhau, ā, ko te mutunga o Henare ko ia tētahi o nga tino minita o te Hāhi Mihinare. I te tau 1911 ka tae a Henare ki te kura minita i Te Raukahikatea, i reira hoki ētahi o ōna hoa i noho tahi ai rātou i Te Aute. No tana nohoanga ki Te Rau ka tipu te whakapono i tōna ngākau, te whakapono i tiria rā ki Te Aute. I kaha tana ako i a ia i Te Rau, ki nga mahi o te whakapono, ki te Reo Ingarihi hoki. Reweti T Kohere

He whakamārama tuarua: Na Reweti ēnei kōrero i whakawhāiti mai, engari na māua ake te ingoa.—Nga Etita

[109]He tino whakatauki tēnei na te Maori. Ko te wheke he ngārara mate noa, ko te ururoa arā ko te mango he toa ki te riri.

[110]Paratūnu: Platoon.

[111]Te Rangihiroa: Sir Peter H. Buck.

[112]Pekama Kaa: I mate ki te whawhai i a ia e whakaora ana i nga taotū. I tū kāpene ia.

Rota Waitoa

Te Mātāmua o nga Minita Maori

Ko Rota Waitoa[113] te minita tuatahi o te Iwi Maori. Ko tōna kāinga i tū minita ai ia ko Te Kawakawa arā, ko Te Araroa, kei te Tairāwhiti. Ko ia tētahi o nga tino hoa haere o Pihopa Herewini[114] pihopa tuatahi o te Hāhi Mihinare o Niu Tireni i nga tau kotahi tekau i mua atu o tōna whakapākanga hei minita. I haere tahi rāua ko Pihopa Herewini ki ākarana i te tau 1842. I a ia e tamariki ana he paraikete tana kākahu, otirā i tōna mōhio me tōna kaha ka riro i a ia tētahi karahipi, ko te karahipi a Aperahama te ingoa (Abraham Scholarship), ā, tū ana hoki ia hei māhita āwhina mo te kura Maori i ākarana. Ka piki haere te mārama o Rota, ā, ka whakaritea ko ia hei whakamātautau i nga Maori o te kāreti, i tērā wā, ki nga kōrero o nga Karaipiture.

Kaore anō he Maori kia whakaaetia i taua wā e Pihopa Herewini kia whakapāngia hei minita mo te Hāhi. No te wā tonu i a Rota, kātahi page 88

anō ka whakaae te Pihopa, kua rite te wā e tika ai kia whakatūria tētahi Maori hei minita. Na Te Herewini tonu a Rota i whakaako, ā, nāna i tuku atu i muri iho ki a Te Kihirini (Rev J. S. Kissling).

Ko nga tāngata nāna i whakamātautau a Rota Waitoa, ko Atirikona Aperahama ma. Kitea ana e rātou te pai o Rota, tōna mōhio me tōna ngākau pāpaku. No Mei 22, 1853, ka whakapāngia a Rota Waitoa hei minita i roto i te whare karakia o Paora i ākarana. Ko nga minita i reira i taua rā tokotoru nga Atirikōna, tokotoru nga piriti, tokotoru nga rīkona. Kī tonu te whare karakia i te Pākehā i te Maori. Ko te kauwhau a te Pihopa, me te tangi anō hoki o Rota Waitoa i te aroha ki nga kupu tohutohu a tōna matua, a te Pihopa ki a ia.

Te mutunga o te whakapā i a ia ka whakahokia mai a Rota Waitoa ki Te Kawakawa hei minita mo ērā iwi ōna. Hokihoki ai anō ia ki ākarana i ētahi wā ki te kāreti ki reira whakahou ai i nga akoranga. Otirā i noho tonu ia hei minita mo te pāriha o Te Kawakawa, ā, tae noa ki tōna matenga. Nōna tonu te hiahia ki te hoki ki te kāreti. Nāna tēnei kupu; 'E hoki ana ahau ki te kāreti kia whakakīngia mai anō taku kete ki te purapura.'

No te 4 o nga rā o Maehe 1860 ka whakapāngia a Rota Waitoa hei piriti e Wiremu Parata, te Pihopa tuatahi o Waiapu.

Ko ōna tau whakamutunga i ūhia e te kapua pouri, arā i runga i nga raruraru i pā ki te iwi Maori, i nga whakahaere a te Hauhau. Otirā i mahi pono tonu a Rota i tana mahi minita, ā, tae noa ki te mutunga.

Ko ētahi wāhi o tōna pāriha, me haere i runga hoiho ka tae ia. No tētahi haerenga ōna, ka hinga tana hoiho, ka marū tōna tinana. Ka rongo a Pihopa Herewini ka karangatia mai a Rota kia haere atu ki ākarana me tōna hoa, me ta rāua whānau. Te taenga atu ka kitea te taumaha o tōna mate. Ahakoa te kaha o te tiaki i a ia, kaore rawa tōna mate i taea, ā, no te Rātapu te 22 o nga rā o Hūrae 1866, ka mate. Ko tōna urupā kei Tīpene, Taurarua, ākarana, kaore i tawhiti rawa i te whare karakia. I roto i taua whare karakia te hanganga i te kaupapa o te Hāhi o te Porowiini o Niu Tireni. Ko nga tuhituhi kei runga i tōna kōhatu e pēnei ana:-

'The Rev. Rota Waitoa

Died 22nd July,1866

Te Mātāmua o nga Minita Maori' page 89

Na Pihopa W J Simkin

Atirikona, ā, ināianei Pihopa o ākarana

Te Toa Takitini nama 59, Hūrae 1926. Whārangi 432.

He Kupu Tāpiri: He tangata pai a Rota Waitoa, he tangata i arohatia nuitia e ōna iwi, he tangata i mahi pono ki te Hāhi, ā taea noatia te mutunga. Kei te whare karakia i Te Araroa, kei Tīpene e mau ana te papa parahi hei tohu aroha ki a rāua ko tana tama, ko Rev. Hone Waitoa. Reweti T Kohere

[113]Rota Waitoa: Ehara a Rota Waitoa i a Ngāti Porou engari tōna hoa wāhine a Harata. Ko tētahi kōrero no Ngāti Raukawa engari e kii ana tōna mokopuna a Rota, no Hauraki tētahi wāhi o tōna tipuna, no reira hoki tēnei ingoa a Waitoa. Kei tētahi o ēnei pukapuka nga kōrero o te kino o Te Houkamau ki a Rota, engari ko te mutunga he rangimārie. Ko Rota rāua ko te tuahine ko ērena Stainton nga uri a Rota kei te ora.

[114]Pihopa Herewini: No Oketopa 17, 1841 ka whakapāngia a George Augustus Selwyn hei Pihopa tuatahi mo te Hāhi Mihinare, i a ia ka 33 nga tau. Ko tōna pāpā he rōia. I whakaakona ia ki Eton, ki Cambridge, he tangata mātau, he toa ki nga mahi tākaro. E kiia ana, 'Men admired him for his very faults and loved him intensely for his virtues.'

'I arohaina ia e te tangata mo ōna hē, ā, i tino arohaina ia mo ōna tika.'

Na Kuini Wikitoria ia i tono mai kia hoki atu ki Ingarangi hei Pihopa mo Wakefield.

Poroporoaki ki a Paratene Ngata

E Koro he whakamihi rā mōu e rere haere nei i te motu; i te hauauru, i te tonga, i te rāwhiti, me te tai tokerau, puta rawa mai ki te riu o te awa o Waikato, na reira ka oho ake te ngākau kia whakamihi noa ki a koe. He ahakoa kua hē kē te wā tika mo ēnei kupu, i te wā e ora ana anō te tinana, tēnā koa ko tēnei, kua takoto kē ia ki waenganui i ōna iwi maha.

I te wā e ora ana a Paratene Ngata [115] he rā, he wiki, he marama, ōna whakaaro ki ahau, ōku whakaaro ki a ia. Nāna koe e Te Toa i whakaatu mai ki a au, kaore kau āku kupu atu, kitea rawatia ake ko koe tēnei. Heoi waiho tonu iho hei maunga mahara i muri i a ia.

Ko nga mihi katoa, ko nga poroporoaki mōna i whakahekea e ana iwi ki te marae o aituā, i a ia e takoto ana, na tātou katoa. Kāti rā e tika ana tēnei tangi kia tangihia mōna. Koia tēnei: page 90

A Tainui na, Te Arawa, Mataatua, Kurahaupo,
Tokomaru ka tau ki te moana
I tuakitia mai he tumu[116] i Hawaiki
Ko Takitimu te pō i Rangipō, Aotea i te moana
Nga waka o Uenuku, piri ana i te rangi
Ma wai e tāmi o wā e tau nei?
Nāna i kau mai te Moana-nui-a-Kiwa
He piringa korekore te marama
Ka kore koe i te ao nei e!

Haere, haere, haere rā, e te hoa!

Na T T Rawhiti[117]

Waikato

Te Toa Takitini nama 48, Hūrae 1925. Whārangi 259.

[115]Paratene Ngata: Matua o Apirana, o Renata, o Hone. Ko Paratene tētahi o nga Maori tino mōhio o te Iwi Maori. I tino piki ai tōna mōhio na nga mahi Kōti Whenua Maori. I tae ia ki Wairarapa, ki Waikato, na te kōti whenua. I tarahae ia kei kino te ingoa o Ngāti Porou i nga mahi pōhēhē a te Maori. I tae ia ki te kura a te Pihopa i Waerenga-a-Hika i Paihia. I whakataetae anō ia mo te tūranga mema o te Tairāwhiti.

[116]Te Tumu i Hawaiki: Mehemea kei te tū tonu nga tumu o nga waka ehara i te tōtara, kaore hoki he tōtara o Hawaiki.

[117]T. T. Rawhiti: I mea a Apirana Ngata mo Te Rāwhiti,

'No Waikato, ko tētahi o nga tangata mārama o te rohe o te kīngitanga. He tangata hohoro ki te kite i te mea mārama, he hinengaro ki te pupuri i te kupu, he tangata ngāwari ngahau. I tipu noa tōna mātauranga, kaore i ahu mai i te kura. Ko ia te hekeretari a Tawhiao, ā, i muri mai a Mahuta.'

Te Kani a Takirau rāua ko Mokena Kohere

'Ko Te Kani a Takirau he tangata tū rangatira, he tangata roa, he kiritea, he ātaahua. He urukehu ōna makawe, he mingimingi. Kāhore he tohu o te rangatira i ngaro atu i a ia. I te mea he tangata tino rangatira ia ko tōna iwi he tangata tapu. E whakarongo ana rātou ki āna kupu katoa, ki te tuhi noa rānei a tōna ringa. I noho ia ko ia anake, kāhore i whakapiri ki nga tāngata noa. Tokorua, tokotoru rānei nga tāngata e tata atu ana ki a ia, he rangatira anō ko ēnei ōna kaitiaki. Ki te haere ia, ka aru he ope i a ia hei tiaki i a ia. page 91

He tino hoa a Te Kani a Takirau no te Pākehā; i whakanuia e ia te Pākehā, kaore hoki āna whiriwhiri i te Pākehā. Na tēnei tū ōna ka pīrangi ia ki nga hē o te Pākehā, ka reka ki a ia te waipiro, ā, na te waipiro hoki i hohoro ai tōna mate. Ahakoa he tino hoa ia no nga mihinare, i manaaki, i tiaki i a rātou, otirā kore rawa ia i tahuri ki te whakapono, i haere rānei ki te karakia.

Ko Mokena Kohere i rerekē tōna tū. Kaore pea ōna whakapapa[118] i eke ki o Te Kani, otirā he tangata mananui whakaharahara, ā, i tino whakarongo te iwi ki a ia. He tangata toa, he tangata kaha, otirā he tangata tino aroha, he tangata ngāwari, engari ka riri ana, murara ana te ahi. I rite ia ki a Te Kani he pīrangi ki te Pākehā, ā, mehemea i tūpono e tuku ia i a ia kia mate mo te Pākehā. I tētahi rā mai i a māua ko Mokena e kōrero ana i te waharoa i ākarana, ka haere mai tētahi Pākehā ko Kāpene Wiremu o te kaipuke Kāwanatanga, ka tangi ki a Mokena, ka pupuri i tōna ringaringa. I ui atu au ki a ia mehemea e mōhio ana ia ki a Mokena. Kātahi ia ka mea mai, 'E mōhio ana au? Tino tika rawa kia mōhio au ki a ia. I ētahi tau maha ka hori nei ka pae taku kaipuke ki te ākau i Waiapu. Ko te haerenga mai o nga Maori ka murua katoatia nga taonga o te kaipuke, ā, tata tonu hoki au ka patua. Otirā no te putanga mai o tēnei tangata ka whakahaua e ia nga tāngata kia whakahokia mai aku taonga kia taria ki tōna whare. Nāna anō mātou ko ōku hoa i atawhai ā tae noa ki te rā i tū mai ai he kaipuke ki te tiki mai i a mātou.'

I kata a Mokena ki te kōrero a taua Pākehā, i kii hoki ia he pono taua kōrero. I tino pau nga whakaaro o Te Taka (Stack he mihinare i noho ki Rangitukia) ki a Mokena Kohere, i kiia e ia a Mokena ko Kīngi Rawiri.

Hohepa Peka

Te Pīpīwharauroa nama 53, Hune 1926. Whārangi 413.

He whakamārama: He mea tango mai no nga kōrero a J. G. Baker, (Te Peka) he tamaiti na tētahi o nga mihinare tuatahi i noho ki Te Tairāwhiti. I noho tōna pāpā ki Uawa i te tau 1842, ki Rangitukia i te tau 1853. Ka mārama, i tino mōhio ia ki a Te Kani a Takirau rāua ko Mokena Kohere.

I mea a Te Peka, 'I mua atu o te mutunga o āku kōrero e hiahia ana ahau ki te whakapuaki i ētahi kupu ruarua nei mo ētahi rangatira tokorua kua whakaahuatia ake e au nga ingoa notemea kei runga noa ake rāua i ērā atu, ā, i te nui whakaharahara o o rāua mana, he ture a rāua kupu ki o rāua iwi, puta noa te whenua page 92

katoa.' Reweti T Kohere

[118]Kaore tēnei kōrero i tika. Kotahi tonu te take mai o Te Kani-a-Takirau, o Te Houkamau, o Te Potaeaute me Mokena Kohere. Na Tūwhakairiora ko Tuterangiwhiu nāna a Te Moahiraira rāua ko te taina ko Te Hukarere. Ka heke a Mokena Kohere i runga i a Te Moahiraira, ka heke a Te Kani-a-Takirau, a Te Houkamau, a Te Potaeaute i runga i a Te Hukarere, i te taina. Ko tō rātou ara whānui tēnei ki te taha ki a Ngāti Porou. Kei 'The story of a Maori Chief.' te nuinga o nga kōrero mo Te Kani-a-Takirau.

Rapata Tahupotiki Haddon

Ko Tahupotiki tētahi o tāua o te Maori tino tohunga ki te kōrero, i te tau o te reo, i te āta whakatakoto o te kupu. Ko Charles Haddon tōna matua ko Te Paia tōna whaea. Ko Ngāti Ruanui ko Nga Rauru ōna iwi. Na Tohu Kākahi ia i whakatupu i tōna tamarikitanga. I tū ia hei minita mo te Hāhi Weteriana. Ko tana tino kauwhau kia kauā te waipiro e whakaaetia kia uru ki te rohe pōtae, ā, kia whakakorea atu hoki i te iwi Maori. E 35 nga tau i haerērea ai e ia nga marae huhua o te motu. Ko Hūhana Haerehau tōna hoa wāhine; he tama nāna a Oriwa, he tangata tohunga ki te tuhituhi whakaahua, ko ia te kai whakahaere o te Rōpū Maori Reipa mo ētahi tau. I rite ia ki tōna koroua he pai ki te kōrero i te Reo Maori i te Reo Ingarihi. No te tau 1866 i whānau ai a Tahupotiki, no te 5 o nga rā o Noema 1936 ia i mate ai, e 70 ōna tau.

Reweti T Kohere

Rangiata

East Cape

He whakamārama: Ko tētahi wāhi noaiho tēnei o nga kupu i tuhia e Reweti mo Rapata Tahupotiki Haddon. Arā atu te roanga o ēnei kōrero kei Te Toa Takitini nama 44, Maehe 1925. Whārangi 190. Ko te ingoa ake o tēnei tuhituhi ko 'Te Manihera me Kereopa'.—Nga Etita page 93

▼ About this page

Other formats

Connect

▼ Browse collection

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

WĀHI TUAONO — WāHI TUAONO — He Whakamaharatanga