The Pamphlet Collection of Sir Robert Stout: Volume 68

Ko Nga Tikanga a Hirini Rawiri Taiwhanga, M.H.R., mote Whaka Kainga Whakanoho Tangata ki runga inga Whenua Maori

Ko Nga Tikanga a Hirini Rawiri Taiwhanga, M.H.R., mote Whaka Kainga Whakanoho Tangata ki runga inga Whenua Maori.

Nga Tikanga.

Nga Whenua e Kore e Taea Te Hoko.

1. Meata wehewehe e tahi piibi Whenua Kia-nga eka, moia tangata moia wahine moia

Nga Whenua ekore etaea te hoko.

tamaiti hoki (ahako ano ite Kopu ote, Whaea mehemea ia kite whanau ora mai) ote Iwi Maori hui atu ki nga hawhekaihe (Haunga ia a Hori Kerei Taiaroa kua tae te kia ia).

(a.)	Ko enei piihi Whenua katoa me whakarite ki etahi Takiwa o enei motu e rua ote Waipounamu, o Aotearoa mate Iwi maori nui tonu e ata Whakarite aua piihi a ko aua Rakamete i na riro mai ite tangata ekore rawa e taea kia hokoa.
(b.)	Manga Rangatira ratou ko te iwi nui tonu e ata wehewehe aua Rakamete, Tekihona ranei i runga i to ratou ahua; rangatiratanga i roto i te Iwi me o ratou hapu hoki.
(c.)	Whaihoki me ata wehe te tahi wahi Takiwa e rite ana kei Tunga Taone mote Iwi Maori ake.
(d.)	Ko taua Taone me Whakatapu etc Kaunihera Maori hei; Taonga mate Iwi Maori (Haunga ano tenei kua Whaka huatia i runga ake nei) a mataua-Kaunihera Poari ranei e Whakahaere nga Tikanga, kia rite pera tahi me ta nga Kaunihera Pakeha e Whakahaere nei mote Koroni katoa.
(e.)	Me hanga nga Ture, me nga Tikanga mote Taone mo nga ora mo nga ngahau, o nga Kainoho, mo nga kura ako ako i nga Tamariki, mote noho pai o nga tangata mete Whakahaere mote Iwi nui tonu, I runga ano ite mana ote 71 o nga Tekiona ote Ture nui o Niu Tireni, 1852.

page 16

Nga Whenua Maori.

Nga Whenua mote noho nga Whenua mote hoko.

2. Koera atu Whenua katoa a nga Maori me era atu Wherae e fcika ana kia riro mai ia ratou a muri ake nei Huiatu kil nga Whenua Porohita katoa, ahakoa kua oti te Karauna Karati Kahore ranei, me ata whakahua kia tino marama ai note Maori Tuturu ake enei whenua, kahore he Raruraru mo enei Whenue runga i nga ritenga ate Iwi me era atu tikanga, Here ranei, noa atu ranei ate Kawanatanga.

Taonga Maori.

3. Ko enei Whenua katoa hei Taonga Tuturu ake ma nga liv maori, a, kote Whakahaerenga mo aua whenua koia ka ata Whakamaramatia i raro iho nei.

Nga Whenua Mahi Koura ahanoa atu Te paanga onga Ture ote Koroni.

4. Konga Ture Whenua me nga Ture keri koura, aha nos ate ote Koroni, e tika ana mo taua Takiwa, mote hoko, mote riihi mahi keri, aha noa atu ranei, mo nga whenua ate Karauna, whia hoki me paa ano aua Ture ki nga Whenua Maori, i raro o enei ritenga katoa rite tahi raua.

Konga Whenua Maori Katoa me puare mote Tono.

5. Ko nga whenua maori katoa, me whakatuwhera mote toue whaka kainga whakanoho tangata ki runga, otira, me mag tonu te mana onga Riihi tika mehemea kei te noho Riihi ano whenua.

Nga Ture-onga Kaunihera me paa ono.

6. Ko te Ture Kaute Kaunihera 1886, mo nga Takiwa me pa ano hoki enei Ture ki nga whenua maori.

Kite Kara-una nga Whenua monga Rori.

7. Ko nga Piipi Whenua katoa e ata Whakaaetia ana etc Kaunihera Maori hei Rori me waiho katoa i raro i te mana ote Karauna.

Nga Whenua mahi ote Koroni.

8. Hemea tika me tuku utu kore atu i runga i te whakaae ate Kaunihera Maori, nga Whenua e riro ana hei Rori, hei Rerewe me era atu mahi ote Koroni, kite tahi Kamupane ranei i na Tu kitte hanga Rere we, mahi ranei mote Koroni, he mea tika kia tukua ata etahi o enei Piini Whenua mo runga i enei mahi nunui hei painga mote kotoa.

Porohita.

9. Hemea tika me waiho e tahi Porohita Whenua mo ngs tangata katoa (Maori Pakeha ranei) Penei ano me nga Porohita ate Pakeha i nga Takiwa katoa atu ote Koroni.

Whakahaerenga Monga Whenua Taonga Maori

Whakahae renea monga Whenua Maori monga Kaunihera.

10. Ko nga Whenua Maori katoa, mate tahi Kanuibers Maori, Poari ranei e Whakahaere Kia-nga Maori mo tese Kaunihera Poari ranei.

(a.)	Ko taua Kaunihera me Pooti aua mema, kia rite kite Pootitanga mo nga mema mote Paremete, me poote nga tau e torn katoa, a ite Pootitanga tuataki, hames tika kia wha nga Tirikiti mote motu katoa, Kia-ngas mema mote Tirikiti Rotahi.page 17
(b.)	Ano i te mutunga o te Pooti o te Kaunihera, ma taua Kaunihera ano e Whakatu he Tumuaki mo ratou hei Maori hei Pakeha ranei hei ta ratou e pai ai, a, me Tuturu ia hei Tumuaki i te wa e Tika ana, otiia, mate Tokomahatanga ote Kaunihera ia e Whakakoreatu a te wa e kitea ai tona he.
(e.)	Kote nei Kaunihera he Kaunihera Taone, a, me whai Hiiri ratou, me mana ratou kite Hamene, mete tuku Hamene hoki, kote Tari ote Kaunihera me tata kite Nohoanga ote Kawanatanga.
(d.)	Konga mahi mate Kaunihera ia ratou e mahi ana i nga Whenua Maori, me whakarite tonu ki nga malii o nga Whenua Poari ote Koroni.
(e.)	Me hanga ete Kaunihera nga Ture mote whakahaere tika, monga malii katoa, a, koa ratou mahinga me mahi a nga nui tonu, me uru, mai nga tangata me ka hiahia kite whakarongo, me puare nga pukapuka katoa hei tirotiro ma te katoa ote tangata, me hemea kite hiahia ratou kia kite.
(f.)	Kote utu mote Tumuaki, mete Kaunihera me utu i runga inga moni e kitea ana mo te pera.
(g.)	He mea tika me kawe atu e te Kaunihera te tahi Keehi kite Hupiriimi Kooti patai ai kite tikanga, a, i runga inga whakautu mai ate Hupiriini Kooti hei reira tino Whakatuturu ai aua whakataunga ate Kaunihera maori.

E Tahi Atu Mea.

11. Kote Kooti Whakawa Whenua Maori me tino

Whakakorenga ite Kooti Whakawa Whenua Maori.

Whakakore rawa atu, Erangi, konga mahi kihai i oti i aua Kooti mate anuihera Maori e Whakaotioti ma te tahi Komihana ranei.

12. Ko nga Ture katoa e pa ana ki nga Whenua Maori me

Whakakorenga onga Ture.

lakanoa katoa, menga Karauna Karati aha noa atu ranei epa ana Ki aua Whenua Maori Kua oti nei te Whakahua, me Whakanoa Katoa, otiia, ko nga Kirimina o mua, me mana tonu, me hemea ia e takoto peera ana aua Whenua, haunga ia te Ture Whernia o Taiaroa 1883. Kite kore a Hori Kerei Taiaroa e Whakaae ki enei tikanga katoa.

13. Ko nga Karanua Karati mo nga Whenua Maori katoa

Me Hiiri nga Karanau Karati Kite Hiiri ate Kanuihera.

me Tatakirua Hiiri kite Hiiri o te Kaunihere, e rangi nga Riihi, Rahana, ahanoa atu me Hiiri kite Hiiri o te Kaunihera sinake.

Nga Moni.

14. Hemea tika kia Tono moni te Kaunihera mo nga, Whakeienga

Whaka haerenga onga Moni.

o nga Mahi Ruri Whenua Maori, a, me iri aua moni ki ruga i nga Whenua Maori katoa i na riro mai ite Kauinhera.

page 18

Nga Moni Maori.

15. Ko nga moni katoa e puta mai ana mo nga Hokohoko, mo nga Reti, me nga moni katoa e riro mai aua i runga ite Hokonga, mete Retinga o aua Whenua Maori, me Whakatopa katoa kite tahi Peeke, me Whaka ingoa kote Kaute o te Whenus Taonga Maori. Me nga moni katoa e puta mai ana i runga i e tahi atu Whakaritenga e riro mai ana i te Maori, me ki he wahi toon aua moni no e ra kua otira te Whakatapu kite Peeke.

Tono monga Moni.

16. Nga utu mo nga Tari, mo nga tangata, abanoa atu ranei ate Kaunihera, me nga moni e pau ana mote mahi nui tonu a te katoa me utu katoa ki taua moni Topu.

Tuwhanga o nga Moni

17. Konga moni i Toe i na oti te utu utu ki aua mahi katos me nga moni Whakea atu i nga moni i riro mai i te Kaunihers Hemea tika kia Tuwhaina aua moni Toenga, kia rua Tuwhanga ite Tau, kite Iwi Maori nui tonu i runga ite ritenga o raton Hea

Moni Whakapai Whenua.

18. I mua mai o te Wawahanga o te nei moni, Hemea Tika mate Kaunihera e whakarite te tahi wahi o tenei moni hei whakapai i te Whenua ote Iwi nui tonu mote Whakanohonoho tangata ki runga i aua Whenua.

Tirohanga inga Kaute.

19. Ko nga pukapuka Kaute ate Kanuihera, me ata tirotiro e nga kai kimi kimi he ate Kawanatanga, a, me perehi rawa aua Kaute moni ki nga nupepa i runga ite reo Pakeha, ite reo Maori hoki.

Tatauranga ite Iwi nui tonu.

20. Me Whakahohoro tonu tetahi Tatauranga nui, mo nga Rangatira Kaumatua menga Rangatira Taitamariki me te Iwi nui tonu, kia matauria ai nga Hea ma nga tangata katoa Irungs ano ite ata Whakaae Tuturu mau tonu ate Iwi nui tonu.

Tiwhikete monga Hea.

21. Me puta he Tiwhiteke mo enei Hea, ki nga tangats Maori katoa, whakaatu i te nui, i te iti o te Hea o te tangata i roto i aua Whenua Maori, otira, ko aua Tiwhikete e kore e ahei te tuku atu mate tahi tangata, a, whaihoki e kore e tika kia riro atu i nga Pakeha e Pekarapa ana taua Maori.

Rehihitanga o nga Hea.

22. Me Rehihita katoa aua Tiwhikete, a, kite mate te tahi tangata, ko tana Tiwhikete me taka mai ki tona Whanaungs tata, kite kahore ranei me Whakahou ano taua Tiwhikete kite tangata tika i muri mai ia ia.

Tononga onga Hea ruonga Tamariki.

23. Ko nga Hea onga Tamariki me utu atu ki o raton matas tuturu matua whangai ranei, hei ora mo aua Tamariki hei utu hoki mo to ratou Kuranga.

S. D. Taivvhanga, M.H.R.

Wellington,

October 24, 1888,.

▼ About this page

Other formats

Connect

▼ Browse collection